تغییرات در مفاهیم واقعیت های مناطق روستایی ایران در دوران معاصر
سید هاشم بنی هاشمی
اقلیم و سرزمین ایران تحت تاثیر آب وهوا و خشکسالی و نیز جمعیت با تغییرات در شکل گیری شهرها و روستاها مواجه شده است.
پدیده شهرنشینی و گسترش شهرها و نیز تبدیل شدن بسیاری از روستاها به شهر و روند به سازی و امکانات زیربنایی در روستاها و رفت و آمد مستمر و سریع به شهرهای متوسط و بزرگ تر توسط ساکنان روستا نشانه دگرگونی سبک زندگی در روستاهاست.
زمین های کشاورزی که علت اصلی شکل گیری روستا بوده است با استفاده از ادوات و ماشین آلات کشاورزی و نیز خشکسالی پاسخگوی اشتغال مولد روستایی نیست و این باعث شده جوانان روستایی به دنبال کارهای غیرکشاورزی بروند که اغلب خدماتی است و در شهرها باید آن را جست وجو کرد و همین امر زمینه مهاجرت از روستا را به وجود آورد.
شکل زندگی به دلیل برخورداری از برق،آب ،گاز،جاده،اینترنت، مدرسه و... باعث شد زندگی در روستا شباهت به زندگی در شهرها را پیدا کند، ولی مهم ترین آن اشتغال است.
اگر در بازنگری به تغییرات در روستاها توجه کنیم، دیگر نباید نیازمند به تغییرات زیربنایی باشیم، اشتغال و مسکن برای جوانان در اولویت قرار دارد.
**روستا و روستایی دو مقوله وابسته به هم هستند که روستاییان در بستر روستا از دیرباز به صورت جمعی و خویشاوندی زندگی می کرده و می کنند و در مواردی اقوام و قبیله ها را به وجود آورده اند.
فرهنگ وآداب و رسوم آن ها از سرمایه های ارزشمند تاریخ کهن ایرانیان است.
مشکلات ناشی از خشکسالی و تغییرات در زندگی امروزی برای آن ها می تواند بر بستر داشته های فرهنگ و قومی آن ها به راهکارهای مناسبی برای اشتغال و پایبندی آن ها به زادگاهشان قرار گیرد.
موضوعی که در پیوندهای اجتماعی در شهرها کمتر می توان مشاهده کرد، این مزیت درخصوص کارهای جمعی و حتی کمک به یکدیگر در تولید و اشتغال امر مهمی است.شناسایی و شناخت مزیت ها و ویژگی های هر روستا یا منطقه روستایی در پیدایش هسته های اولیه برای طرح های نوین از اولویت هاست.کمک روستاییان به خصوص جوانان تحصیل کرده و آماده برای کار لازم است.
* آب و زمین در امر روستا و کشاورزی دو مقوله وابسته به هم هستند. مقدار آب و مقدار زمین و نوع کشت و نحوه آبیاری در تولید کمی و کیفی محصول موثر است.
با کاهش بارندگی و افت سفره های زیرزمینی و رودخانه ها و مواردی از این قبیل زمین ها نسبت به آب متعلق به آن جنبه افزایشی داشته و آب موجود برای آبیاری رفته رفته رو به کاهش گذاشته، به صورتی که زمین های افتاده و بدون کشت در عرصههای روستاها به معضل تبدیل شده است.
راهکارهای روش های آبیاری نوین صرفه جویی برای مصرف آب به رغم کمک های دولت و ترویج آن با توجه به هزینه و بازدهی آن نتوانسته مشکل تعادل آب و زمین را حل کند.
تغییر نوع کشت مثلا به جای کاشت گندم، زعفران یا جلو گیری از کاشت محصولات آب بر مانند خربزه،هندوانه یا چغندرقند و ... احتیاج به مدیریت و پشتیبانی اقتصادی ترویجی و راهبردی همه جانبه در کشور دارد.
اظهارات پراکنده در زمینه الگوی کشت تاکنون عملیاتی نشده است.
می دانیم ثروت ملی ما به رغم مالکیت اشخاص در امر آب و زمین دچار بی برنامگی شده و تقابل دولت برای این دو مقوله فقط به برخوردهای سلبی تبدیل شده و در امر حمایت از بهره وری و تولید، ناتوانی فاحشی وجود دارد.
اگر معادن و نفت در کشور از امور استراتژیک به حساب آمده و برای استخراج و فروش، دولت برنامه دارد، ولی برای آب و زمین کشاورزی که ثروت های متعلق به اشخاص و از ثروت های اقلیم کشور ایران است، بدون برنامه و برخوردهای سلبی ایذایی است، به گونه ای که مالکان آب و زمین، آینده روشنی از نظر حمایت و بهره وری و حتی تولید محصولات خود در کلان مدیریت کشور ندارند.
موضوع دریا و سواحل آن، جنگل ها و مراتع که ثروت های فراوان برای همه است و مردمان این مناطق در حالی که امرار معاش متوسطی دارند، نتوانسته اند به خوبی از مزایای بالقوه اقلیم خود بهره مند شوند و برای خود و فرزندانشان رفاه و فعالیت مولد را بیشتر از شرایط کنونی فراهم آورند.دریای مازندران و خلیج فارس و دریای عمان و جزایر تنب ابوموسی و لارک و قشم و هرمز و کیش که هر کدام در میانه دریا چون ناو قدرتمندی محافظ سرزمین ایران هستند. این موقعیت ها و ثروت های بالقوه براساس راهبردهای درست می تواند از این مجموعه به تنهایی کشوری خودکفا و قدرتمند بسازد.
نکته ای که همیشه از آن نام برده شده، ولی هیچ گاه به مرحله اقدام نرسیده، موضوع آمایش سرزمین است. شناخت استعدادها و ویژگی های سرزمینی امری لازم است که مدیریت مناسب را می طلبد.
**اقتصاد روستایی به جای اقتصاد روستا دارای مفاهیم کاربردی تر است، زیرا ممکن است در روستا اقتصادی شکل بگیرد که منافع آن به روستایی نرسد و حتی رفاهی برای او فراهم نکند .
مهم ترین عامل توسعه و پیشرفت در روستاها البته همان اقتصاد آن است که در اثر فعالیت های مفید کشاورزی و صنایع وابسته به آن یا مشاغلی است که بتواند یک روستایی جوان و فعال جست و جوی کار را در مقایسه با کارهای دیگر در شهر یا منطقه دیگر به جمع مزیت ها، بیش از مناطق دیگر به انتخاب برتر برساند.محور بودن فرد و خانواده در روستا برای فعال شدن یک اقتصاد سودآور این شیوه را طلب می کند که موضوعات مناسب این امر را که علاوه بر فعالیت اقتصادی فردی، شبکه پشتیبانی اعم خدمات کار آفرینی و فروش را میسر سازد. شهر و روستا دو عنصر مکمل یکدیگر داد و ستد را به جریان خواهند انداخت.موقعیت های روستایی که امکانات اقلیم و فرهنگ را توامان دارد، فرصت ها و عرصه های بکر و خلاقانه در امر تولید و اشتغال جوانان و خانواده ها را میسر خواهد ساخت و امید و بالندگی را به ارمغان خواهد آورد .بر اساس این تعابیر، پی خواهیم برد که اولویت روستا امر اقتصاد آن است و سرمایه گذاری با مشارکت روستاییان دارای مزیت بیشتری خواهد بود.سرمایه گذارانی که روستا را برای سرمایه گذاری مولد خود انتخاب می کنند، میتوانند با هزینه و ریسک کمتر به کشور در امر آبادانی کمک کنند.
*دولت
*سرمایه گذاران بخش خصوصی
*روستاییان
سه ضلع مکمل هم برای پیشرفت روستا و رفاه روستاییان هستند .این مدل پیشنهادی ما برای فعالیت ها که همه کارها را توقع از دولت داشته باشیم.
یا دولت روستاییان را رها کند و هیچ وظیفه ای را غیر از بازدارندگی برای خود قائل نشود یا این که بخش خصوصی فقط به روستا به جنبه رفت و آمدهای گذری و گاهی تفریحی یا سود آوری خرید و فروش زمین بنگرد و برای سرمایه گذاری و نگاه تولیدی حسابی باز نکند. زمینه و استعدادهای هر روستا می تواند روش کار را درمطالعات روستا مشخص کند.
چنانچه گروه ها یا افراد خبره یا شرکت های دانش محور به این امر اقدام کنند و مطالعات ظرفیت های روستا و روستاهای هر منطقه را انجام دهند و بر آن اساس کارها و پروژه های مناسب برای سرمایه گذاری را مشخص کنند، آن گاه می توان راه ورود به روستا را که دولت بخش خصوصی و روستاییان با کمک هم به اقدامات مفید خود در روستا بپردازند راه حل همگانی و در کنار هم در روستا یک اقدام موثر برای فعالیت های مفید خواهد بود.
و این که بگوییم همه با هم جهاد برای سازندگی مسیر درستی را شکل داده ایم .