گزارشی از بحران خاموش فرونشست زمین
تعداد بازدید : 115
وقتی زمین تاب ایستادن ندارد
سخنگوی سازمان زمین شناسی :در40 سال گذشته به اندازه 10هزار سال آب برداشت کرده ایم
نویسنده : کافی، دانش پور social@khorasannews.com
در کنار بسیاری از پدیده های ناخوشایند که زمین را تهدید می کند، هشدار درباره پدیده فرونشست زمین بسیار پررنگ است. فرونشستی که علت اصلی آن برداشت های بی رویه از منابع آب های زیرزمینی است وزمینه های آغاز آن از 50سال قبل با ورود دستگاه های حفاری به کشور و حفر چاه های عمیق کشاورزی کلید خورده است. ایران البته در زمینه فرونشست زمین جایگاه اول در جهان را نیز به نام خود کرده و برداشت های بی رویه از چاه های غیر مجاز کار را به جایی رسانده که وضعیت در نیمی از 600دشت ایران بحرانی گزارش می شود.
البته آن طور که مهندس جواد میبدی مدیر کل دفتر نظام های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا می گوید:بررسی کارشناسی فقط بر روی 20دشت کشور انجام شده و سازمان زمین شناسی هنوز کار بررسی بر روی دیگر دشت های کشور را آغاز نکرده است.با این حال همین مطالعات کافی است تا مشخص شود وضعیت در دشت هایی مانند تهران، ورامین، شهریار، نیشابور، مشهد، قزوین،کرمان ،سیرجان و رفسنجان بحرانی است و دشت تهران با 25تا 36سانتی متر فرونشست در قسمت جنوبی خود رکورد دار فرونشست زمین در کشور و البته جهان است.محمد جواد بلورچی سخنگوی سازمان زمین شناسی کشور ومشاور رئیس سازمان هم درباره این موضوع هشدار می دهد و می گوید: دشت تهران با 36 سانتی متر فرو نشست بالاترین میزان فرونشست در دنیا را دارد. نکته ای که مشاور رئیس و سخنگوی سازمان زمین شناسی کشور درباره آن هشدار می دهد. چراکه ایران پرچمدار فرونشست زمین است و بر اساس بررسی های این سازمان که از سال 84و با تکیه بر روش های نوین در جهان انجام شده است وضعیت تعدادی از دشت های کشور از نظر فرونشست زمین از جمله دشت تهران، ورامین، هشتگرد، مشهد ، نیشابور ، کرمان ، سیرجان ، زرند و دشت های اصفهان شناخته شده است.
مهندس حمید قزوینی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین که منطقه تحت مدیریت اش جزو مشکل دار ترین دشت های کشور از لحاظ فرونشست خاک است نیز علت اصلی کاهش منابع آب زیرزمینی و در نتیجه متراکم شدن خاک و پر شدن سفره های زیر زمینی را حفاری های غیر مجاز و نبود نظارت بر میزان آب دریافتی از چاه ها می داند و می گوید: مشکل از جایی شروع شد که چاه های عمیق جایگزین قنات ها به عنوان یک میراث پنج هزار ساله و کاملاً علمی شد و برداشت ها به جای قسمت های سطحی زمین از عمق 150و حتی 200متری سفره های آب زیرزمینی صورت گرفت. ضمن این که در قنات ها فقط بر اساس متعادل کردن ورودی و خروجی سفره ها می توان آب برداشت کرد درحالی که پمپ های فشار قوی با برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی ،ورودی و خروجی سفره را از تعادل خارج می کنند.
قزوینی وضعیت سفره های زیر زمینی در 300دشت از مجموع 600دشت کشور را بحرانی می داند و معتقد است تنها راه نجات، اصلاح رویه مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی است و کشاورزان باید بر اساس الگوی کشت مشخص شده وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو در هر منطقه اقدام به کشت کنند.نکته مهمی که متاسفانه با وجود ابلاغ آن توسط جهاد کشاورزی از سوی کشاورزان اجرایی نمی شود.مدیرعامل آب منطقه ای استان قزوین از همکاری وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو برای تصویب الگوی کشت دشت های مختلف در قالب قانون مصوب مجلس خبر می دهد و می گوید: با عزمی که در دولت وجود دارد، این لایحه با آغاز به کار مجلس دهم برای تصویب به مجلس فرستاده خواهد شد.
بلورچی هم مهم ترین راه علاج و برون رفت از این شرایط را دقت در برداشت از آب های زیرزمینی می داند و می گوید: امروزه مقدار آبی که از 700 هزار چاه در کشور بر می داریم تقریبا به میزان تمام آبی است که هر سال به واسطه بارندگی به کشور داده می شود نتیجه این اتفاق باعث شده یک پنجم از 500 میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی را که می گویند کشور دارد و البته به اعتقاد من میزان آن کمتر است، از دست بدهیم. او معتقد است : اگر چه میزان 200-300 میلیارد متر مکعب باقی مانده این آب های زیرزمینی هم به اندازه ای آلوده و بی کیفیت خواهد بود که امکان بهره برداری از آن وجود نخواهد داشت.
سخنگوی سازمان زمین شناسی همچنین درباره پیامدهای این پدیده در کشور توضیح می دهد و می گوید: در چنین شرایطی حداقل اتفاقی که رخ می دهد از دست دادن زمین های کشاورزی و ترک های عمیق در آن هاست به نحوی که این ترک ها با هیچ روشی قابل جبران نیست و اگر این ترک ها، وارد روستا یا شهرها شود باعث خرد شدن خانه ها می شود و راهی جز رها کردن آن ها باقی نمی ماند یا اگر در گذشته خانه های موجود در این دشت ها با بروز زلزله 6-7 ریشتر آسیب می دیدند، الان با زلزله 5/4-5 ریشتر از هم می پاشند.
مدیر عامل آب منطقه ای قزوین هم شروع فرونشست در دشت ها را هشداری بزرگ می داند که حکایت از بروز بحران برای کشور دارد.به گفته این مقام مسئول با فرونشست دشت ها سازه های روی زمین خسارت های سنگینی می بینند و اگر فرو نشست به داخل شهرها کشیده شود خسارت ها و تلفات سنگینی در پی خواهد داشت.
اگر شرایط به همین ترتیب ادامه یابد باید هر لحظه احتمال شکسته شدن پل ها،فرو نشست جاده ها، نیروگاه ها و سازه های سنگین و حتی انحراف خطوط آهن و حوادث ناگوار ریلی را داد.شرایط در بسیاری از دشت ها به مرحله هشدار و خطر رسیده و اگر برداشت ها تداوم داشته باشد خطر بسیاری از مردم را تهدید می کند. پس باید مردم از خطرات فرونشست زمین مطلع شوند و چاه های غیر مجاز در کوتاه ترین زمان ممکن پر شود.
اما چرا پدیده فرونشست از حاشیه دشت ها شروع شده و هنوز شهرهایی مانند تهران و مشهدرا درگیر خود نکرده موضوعی است که قزوینی درباره آن می گوید:به طورکلی فرایند خشک شدن سفره های زیر زمینی دریک دشت از کناره ها شروع می شود و به آرامی به مرکز دشت تسری می یابد. اما شرایط در تهران کمی استثنایی است چون تهران شیب ملایمی از شمال به جنوب دارد واز حوزه های آبریز لتیان،لار،کرج و طالقان نیز آبخوری های دشت تهران تغذیه می شود .از طرفی کامل نشدن سیستم فاضلاب در بسیاری از شهرها باعث شده تا ورودی آب فاضلاب به سفره ،سطح آب را حفظ کند. ضمن این که فاضلاب در فرایند جذب با عبور از لایه های مختلف خاک پالایش می شود.سخنگوی سازمان زمین شناسی برای حل مشکل بر همراهی مجلس،دولت،قوه قضاییه و مردم تاکید می کند ،چون ایران کشوری گرم و خشک است و دراین کشور ادامه حیات بدون آب های زیر زمینی ممکن نیست.آب های زیرزمینی جزو دارایی های کشور و میراث هزاران سال گذشته است. ما در 40 سال گذشته در حدود 10 هزار سال گذشته آب برداشت کرده ایم!
مهم ترین نکات
ایران در زمینه فرونشست زمین جایگاه اول رادر جهان به نام خود کرده است
مشکل از جایی شروع شد که چاه های عمیق جایگزین قنات هاشده اند
اگر فرو نشست به داخل شهرها کشیده شود تلفات سنگینی در پی خواهد داشت
وضعیت سفره های زیر زمینی در 300دشت از مجموع 600دشت کشور بحرانی است
ترک های عمیق درزمین با هیچ روشی قابل جبران نیست
ایران جزو کشورهایی است که در آن الگوی مناسب کشت با توجه به شرایط رعایت نمی شود
فرو نشست چند میلی متری زمین در طول سال بحران جدی تلقی می شود