محرم ۱۴۳۷ است. برای شرکت در یک کنگره جهانی به ملبورن رفتم. کنگره تمام شد. به چند مرکز پزشکی سرزدم؛ ولی دغدغه اصلی ام، دور بودن از فضای روحانی ایران و به ویژه مشهد مقدس در دهه اول محرم و به خصوص شب های تاسوعا و عاشورا بود.

در این حسرت بودم که دوستی عزیز اطلاع داد که در ملبورن هم مجلس عزاداری هست و شخصی دنبال شما می آید. ملبورن ۳ میلیون نفر جمعیت دارد ولی شهری گسترده است. مثلا در خلوت شب حدود یک ساعت فاصله از محل ما تا مجلس عزاداری بود و جالب است که یک استاد استرالیایی می گفت ملبورن در یک روز، چهار فصل دارد و بنده هم اضافه کردم مانند مشهد.وارد مجلس عزاداری شدیم در حسینیه بیت العباس؛ محلی که مربوط به شهرداری ناحیه است و سالن اجتماعات دارد و نیز اتاق های متعدد، کتابخانه و از جمله اتاق معاینات کودکان توسط پرستار؛ همگی به سبک انگلستان. هر محله ای برای خود یک چنین تشکیلاتی دارد و به اصطلاح خودشان، «مرکز اجتماع»، «یا محل اجتماع» (Community CENTER). شهرداری ناحیه، این تشکیلات را شب ها به اجاره این هیئت داده بود به چند هزار دلار. از ساعت ۷ عصر که می شد دور تا دور دیوارها را با پرچم های عزاداری مزین به اشعار محتشم کاشانی، آذین می کردند:

باز این چه شورش است که در خلق عالم است

باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

بعد از اتمام جلسه که با شام همراه بود، سرپرست هیئت از حاضران خواست اولا، کمک کنند که «محل اجتماع» به شکل اولیه خود برگردد و ثانیا، بی سر و صدا سوار خودروهای خود شوند و مزاحمتی برای همسایگان ایجاد نکنند.شروع جلسه با تلاوت قرآن بود. خانم ها در سالن دیگری از طریق بلندگو مراسم را پیگیری می کردند. بعد از تلاوت آیاتی از قرآن، زیارت عاشورا خوانده شد.

بعد از خواندن زیارت عاشورا سخنرانی شروع شد. سخنران هم «حاج علی» بود؛یکی از ایرانی هایی که زمان صدام از عراق اخراج شده بودند.او قدری در مورد مظلومیت حضرت امام حسین(ع) و خاندان مطهرش و یاران باوفایش صحبت کرد. گاهی نیز به شبهات جاری پاسخ می داد.یک شب که فکر می کنم شب عاشورا بود، ضمن صحبت هایش گفت:  «خب ما که دوستدار امام حسین(ع) هستیم باید کاری بکنیم که ایشان راضی و خشنود باشند. نماز و به خصوص نماز اول وقت یادمان نرود. نکند گاهی نماز بخوانیم و گاهی نخوانیم.» علاوه بر این، گفت: «اما در مورد قرآن، سعی کنیم قرآن را وارد زندگی مان بکنیم. آن را بخوانیم، همیشه بخوانیم و بدون غلط بخوانیم.»

بعد از سخنرانی «حاجی علی»، مداحی شروع می شد. بعد از قدری مداحی، عزاداران به سینه زنی می پرداختند. روی پیراهن بعضی از عزاداران به انگلیسی یا عربی نوشته شده بود: «یا حسین(ع)» و پشت پیراهنشان هم به زبان انگلیسی جمله «لایوم کیومک یا اباعبدا...» را حک کرده بودند.سینه زنی آن ها گاهی چنان اوج می گرفت و چنان محکم به سینه می زدند و چنان خود را از زمین می کندند تا دست ها راحت تر بلند شود و زمین زیر پایمان تکان می خورد. تاکنون عزاداری و سینه زنی را به این گونه در خارج از ایران ندیده بودم.اکنون در استرالیا چند رقم ایرانی داریم. ایرانی هایی که به قصد تحصیل آمده اند، کار گرفته اند و الان مشغول هستند. عده ای از ایرانی ها هم طی سال های اخیر به استرالیا آمده اند. حسین آقا یکی از همین افراد بود.با او ساعت ها گفت وگو داشتم. گمشده ای بزرگ داشت و به عیان می گفت با این که ۵ سال است در این جا زندگی می کنم و ظاهرا راحتم، ولی به شدت «تنهایم» و از رنج تنهایی از منزل بیرون می زنم و سرم را با رانندگی گرم می کنم. برایم «روح کندوی» موریس مترلینگ در کتاب زنبور عسل تداعی می شود. مترلینگ به قول استاد محمدتقی شریعتی نمی خواست «نام خدا» را ببرد خودش را به بیراهه می زد و می گفت: «روح کندو»! حسین هموطن ما چرا تنها بود؟

 

نهضت ملی شدن صنعت نفت، پایانی تلخ و ناگوار داشت. کودتای 28 مردادماه سال 1332، بر روند تحقق آرزوهای مردم برای رهایی از بند استعمار و رسیدن به استقلال، مهر پایان زد. شاه که چند روزی به اروپا گریخته بود، دوباره به کشور بازگشت و دوران دیکتاتوری بلامنازع او، آغاز شد. جوانان پرشوری که برای نجات کشور از چنگال استبداد و استعمار سر از پا نمی شناختند، دوباره شاهد حضور استعمارگران در سرزمینشان بودند. خاکریزهای مقاومت، یکی پس از دیگری سقوط کرده بود. انگلیسی ها، سفارتشان را در تهران، دوباره افتتاح کردند و «دنیس رایت» آمد تا سود سرمایه گذاری مشترک با آمریکایی ها را دریافت کند. کودتای چند میلیون دلاری «آژاکس»، کودتایی برای غارت دوباره نفت ایران بود. با این حال، در فضای پر اختناق پس از کودتا، گاه غریو رادمردانی برمی خاست که حاضر به پذیرش ذلت نبودند. مردان و زنان شجاعی که استقلال و آزادی میهن را با هیچ چیز معامله نمی کردند و در برابر دشمن، بی باکانه می خروشیدند. در یکی از روزهای سرد پاییز سال 1332، فضای غبار آلود و غم گرفته ایران، شاهد فریادهای استقلال طلبانه فرزندان این سرزمین بود. هرچند غریو غیرت دانشجویان در 16 آذرماه سال 1332، با شلیک مسلسل ها خاموش شد، اما یاد و خاطره آن رشادت ها، بر تارک تاریخ این سرزمین ماند؛ یاد آن سه آذر اهورایی، «احمد قندچی»، «آذر شریعت رضوی» و «مصطفی بزرگ نیا».

فریاد آزادی خواهی در جو پراختناق

راهپیمایی مردم تهران در آبان ماه سال 1332، به شدت سرکوب شد. مردم به نحوه محاکمه «مصدق» و بازداشت های گسترده دست اندرکاران نهضت ملی شدن صنعت نفت، اعتراض داشتند. پاسخ رژیم به خواسته های مردم، افزایش اختناق بود. روز 21 آبان، عوامل رژیم به بازار تهران حمله کردند. بسیاری از بازاریان مخالف شاه، بازداشت و روانه زندان شدند. «زاهدی»، مجری کودتا، برای سرکوب مردم از سیاست مشت آهنین استفاده می کرد. قانون «ملی شدن صنعت نفت»، به هیچ گرفته شد و سر و کله کارتل های نفتی آمریکایی و اروپایی در تهران، پیدا شد. اما آن چه کاسه صبر مردم و به ویژه دانشجویان را لبریز کرد، تصمیم رژیم برای برقراری رابطه مجدد با انگلیس بود.

روز 14 آذرماه سال 1332، «زاهدی»، اعلام کرد که روابط سیاسی با انگلیس مجدداً برقرار خواهد شد و افزود که کاردار سفارت این کشور، چند روز بعد به ایران باز خواهد گشت. هم زمان با اعلام این موضوع، خبرهایی مبنی بر مسافرت قریب الوقوع «نیکسون»، معاون رئیس جمهور آمریکا، نیز به گوش می رسید. «آیزنهاور»، رئیس جمهور آمریکا، که دولتش نقش اصلی را در کودتای 28 مرداد برعهده داشت، در کنگره از این کودتا با عنوان «پیروزی سیاسی امیدبخشی که در ایران نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است»، یاد کرده بود. با انتشار این اخبار، دانشجویان مبارز دانشگاه تهران تصمیم گرفتند جو پر اختناق حاکم را بشکنند و به ورود نیکسون که دولتش حامی اصلی کودتا بود، اعتراض کنند. این اعتراضات ساعتی بعد از اعلام برقراری مجدد روابط سیاسی میان ایران و انگلیس آغاز شد. با این حال، تجمعات پراکنده  ای که توسط دانشجویان و بازاریان شکل گرفت، به سرعت سرکوب شد.

راهروهای دانشکده فنی رنگ خون گرفت

رژیم از اقدامات دانشجویان، همزمان با ورود نیکسون بیمناک بود. قرار بود در مراسمی، به فرستاده آمریکا دکترای افتخاری حقوق دانشگاه تهران اعطا شود. همین مسئله باعث شده بود رژیم با هر گونه فعالیت و تجمع سیاسی در دانشگاه، به شدت برخورد کند. واکنش دانشجویان به ایجاد جو پلیسی در دانشگاه، افزایش اعتراضات بود. روز 15 آذرماه سال 1332، دانشکده های پزشکی، داروسازی، حقوق و علوم شاهد تجمع و اعتراض دانشجویان به حضور نیکسون در دانشگاه تهران بود. تجمع دانشجویان کاملاً آرام بود، با این حال مأموران امنیتی رژیم تعدادی از شرکت کنندگان در تجمع را بازداشت کردند.صبح روز 16 آذرماه سال 1332، زمانی که دانشجویان و استادان وارد دانشگاه تهران شدند تا در کلاس های درس حاضر شوند، با صحنه تکان دهنده ای روبه رو شدند. تعداد زیادی مأمور امنیتی و نظامی در دانشگاه مستقر شده بودند. این وضعیت باعث اعتراض عمومی دانشجویان شد. در پی این اعتراض، تعدادی از دانشکده ها، کلاس های درس را تعطیل کردند. مأموران نظامی با محدود کردن ورود و خروج دانشجویان و بازداشت تعدادی از آنها، سعی کردند اوضاع را کنترل کنند، اما رفتار توام با خشونت آنها، کاسه صبر دانشجویان را لبریز کرد. ورود بدون اجازه مأموران به یکی از کلاس های درس دانشکده فنی و بازداشت دو دانشجوی حاضر در کلاس، جو دانشکده را به شدت متشنج کرد. رئیس دانشگاه که از قیام دانشجویان در هراس بود، اعلام کرد تمام کلاس های درس دانشگاه تهران در روز 16 آذر، تعطیل است. یکی از شاهدان عینی واقعه می گوید:«مأموران نظامی وارد کلاس درس مهندس شمس در دانشکده فنی شدند و دو دانشجو را بازداشت کردند. یکی از دانشجویان روی میز رفت و فریاد زد: آقا ما چقدر بی عرضه هستیم. چقدر بدبخت هستیم. این کلاس نیست، این درس نیست. یک عده، بدون این که از استاد و از کادر دانشگاه اجازه بگیرند، وارد کلاس می شوند و هیاهو در می گیرد. تف به این کلاس و تف به این حکومت!» به ناگاه فریاد اعتراض دانشجویان دانشکده فنی، دانشگاه تهران را لرزاند. نیروهای نظامی، دانشکده فنی را محاصره کردند. پیشاپیش دانشجویان معترض، «احمد قندچی»، «آذر شریعت رضوی» و «مصطفی بزرگ نیا» قرار داشتند. لحظاتی بعد، فرمان قتل عام صادر شد و صدای رگبار مسلسل ها برخاست. شهید دکتر مصطفی چمران که در آن زمان در دانشکده فنی تحصیل می کرد و شاهد وقایع خونین روز 16 آذر بود، می نویسد: «وقایع آن روز چنان در نظرم مجسم است که گویی همه را به چشم می بینم. صدای رگبار مسلسل در گوشم طنین می اندازد، سکوت موحش بعد از رگبار بدنم را می لرزاند؛ آه بلند و ناله جانگداز مجروحان را در میان این سکوت دردناک می شنوم. دانشکده فنی خون آلود را در آن روز و روزهای بعد به رأی العین می بینم ... نیکسون، معاون رئیس جمهور آمریکا، به ایران آمد تا نتیجه بیست و یک میلیون دلار خرج کودتا را ببیند.»به این ترتیب، راهروی دانشکده فنی با خون سرخ دانشجویان مبارز رنگین شد. شاه که از پیامدهای ناشی از این اقدام می ترسید، روز بعد، تیمسار «مزینی» را به دانشگاه فرستاد تا تمام تقصیر را به گردن خودسری نیروهای امنیتی بیندازد؛ نیروهایی که هیچ گاه محاکمه نشدند! زنده یاد دکتر علی شریعتی درباره وقایع روز 16 آذر و شهادت سه دانشجوی مبارز دانشگاه تهران در آن روز، می نویسد:« اگر اجباری که به زنده ماندن دارم نبود، خود را در برابر دانشگاه آتش می زدم، همان جایی که بیست و دو سال پیش،  آذرمان، در آتش بیداد سوخت، او را پیش پای «نیکسون» قربانی کردند! این سه یار دبستانی که هنوز مدرسه را ترک نگفته اند، هنوز از تحصیلشان فراغت نیافته اند، نخواستند - همچون دیگران - کوپن نانی بگیرند و از پشت میز دانشگاه، به پشت پاچال بازار بروند و سر در آخور خویش فرو برند. از آن سال، چندین دوره آمدند و کارشان را تمام کردند و رفتند، اما این سه تن ماندند تا هر که را می آید، بیاموزند، هرکه را می رود، سفارش کنند. آنها هرگز نمی روند، همیشه خواهندماند، آنها «شهید» اند. این «سه قطره خون» که بر چهره دانشگاه ما، همچنان تازه و گرم است. کاشکی می توانستم این سه آذر اهورایی را با تن خاکستر شده ام بپوشانم، تا در این سموم که می وزد، نفسرند! اما نه، باید زنده بمانم و این سه آتش را در سینه نگه دارم.»دو روز بعد از این جنایت رژیم، نیکسون، معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران آمد و دکترای افتخاری حقوق را از دانشگاهی گرفت که هنوز گوشه و کنارش از خون دانشجویان مبارز، رنگین بود.