پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی نظام دو قطبی، اتحادیه اروپا فرصت بیشتری برای ایفای نقش در عرصه منطقه ‏ای و بین‌المللی پیدا کرد. از طرف دیگر، روسیه نیز به‌دلیل تحولات گسترده‌ای که در این کشور اتفاق افتاده بود، به‌دنبال یافتن جایگاه جدیدی برای خود بود. تغییر شرایط نظام بین‌الملل، ورود بازیگران جدید و قدرتمند، گسترش اتحادیه اروپا به شرق و مجاورت مرزی با روسیه و وابستگی متقابل و روزافزون این دو بازیگر در زمینه‌های گوناگون، از جمله مهم‌ترین عواملی بود که سبب تقابل و تعامل دو طرف شد. در یک روند کلی، روابط روسیه و اتحادیه اروپا با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده و مؤلفه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بر روابط این دو بازیگر تأثیرگذار بوده است. این مؤلفه‌ها، از ماهیت دوگانه‌ای برخوردار بوده و سبب بی‌ثباتی در این روابط شده است. جدید‌ترین موضوع در تنش میان بروکسل و مسکو به جدایی لندن از اروپا باز می‌گردد.

سکوت معنی دار مسکو

در چند هفته اخیر تعدادی از رهبران جهان نظرات خود را درباره رفراندوم اتحادیه اروپا اعلام کرده‌اند و اکثر آن‌ها با خروج بریتانیا از EU مخالفند. به گزارش بی‌بی‌سی، باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا گفت: "اگر کشورهای نزدیک و متحد که روابط خاصی با شما (بریتانیا) دارند اصرار می‌کنند که ماندن در اتحادیه اروپا به نفعتان است، پیشنهادشان ارزش توجه را دارد."دونالد تاسک رئیس شورای اروپا گفت: "انگلستان به اروپا و اروپا به انگلستان نیاز دارد." اما ولادیمیر پوتین دراین‌باره چه گفته است؟ هیچ‌چیز. کاخ کرملین دراین‌باره هیچ اظهارنظری نکرده است.  اما این سکوت مانع از کشیده شدن روسیه به بحث‌ها نشده است. اخیراً دیوید کامرون نخست‌وزیر بریتانیا گفته است که ممکن است پوتین از خروج این کشور از اتحادیه اروپا خوشحال شود. فیلیپ هاموند وزیر خارجه بریتانیا نیز بسیار مستقیم و رک گفته است: "اگر حقیقت را بگوییم، تنها کشوری که دوست دارد ما از اتحادیه خارج شویم روسیه است. فکر می‌کنم همین موضوع باید برایمان کافی و روشن‌کننده باشد."

توهم توطئه به سبک غربی

با این حال مسکو این واکنش‌ها را ناشی از توهم توطئه در غرب دانسته است. ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت: "روسیه در هر مسئله‌ای مقصر شناخته می‌شود. نه‌تنها در بریتانیا بلکه در تمام دنیا." وی ادامه داد: "مثلاً مشغول تماشای رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا هستیم که نام روسیه را می‌شنویم. دیگر برایمان غافلگیرکننده نیست. اما روسیه هیچ ارتباطی با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا ندارد. ما نقشی در این فرآیند نداریم و هیچ منفعتی در آن برای کشور ما وجود ندارد." البته درست است که روسیه "در این فرآیند دخالتی ندارد". زیرا رأی‌دهندگان روس نیستند که دراین‌باره تصمیم می‌گیرند. اما اینکه "هیچ منفعتی" در آن ندارند کمی جای بحث دارد.

اروپای ضعیف‌تر= روسیه قدرتمندتر

پروفسور سرگئی مدودف از مدرسه عالی اقتصاد در مسکو گفت: "اگر بحرانی در اتحادیه اروپا وجود داشته باشد، یک پیروزی تبلیغاتی محلی محسوب می‌شود." مدودف اعتقاد دارد محاسبات کرملین بسیار ساده است: خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا= اتحادیه اروپای ضعیف‌تر= روسیه قدرتمندتر.  وی ادامه داد: "پس هرچه برای اتحادیه بد باشد، برای روسیه خوب است. به همین سادگی. آن‌ها به چیزهای دیگر فکر نمی‌کنند؛ درباره بزرگ‌ترین شریک تجاری، سفرهای بدون ویزا، هزینه‌های مبادلاتی بالاتر برای تجارت روسیه و غیره."

بازی پوتین با گسل‌های اروپا

به‌عنوان بخشی از این بازی جغرافیایی- سیاسی، مسکو روابط دوجانبه با کشورهایی در اتحادیه اروپا مانند یونان، اتریش، مجارستان و اسلواکی را تقویت می‌کند.  یکی از اهدافش به هم زدن اتفاق‌نظر اتحادیه اروپا در تحریم روسیه است. کاخ کرملین حتی در کشورهایی که مواضع سرسخت‌تری نسبت به مسکو دارند، به دنبال ایجاد روابط دوستانه می‌گردد.  در اوایل سال جاری، پوتین میزبان هورشت زبهوفر، منتقد سرسخت آنجلا مرکل صدراعظم آلمان بود. این میزبانی را تاکتیک قدیمیِ "تفرقه بینداز و حکومت کن" تعبیر کردند.  برخی دولت‌های غربی نیز روسیه را متهم کرده‌اند که با حمایت از احزاب ملی‌گرا به دنبال ایجاد تفرقه در اتحادیه اروپاست. 

اروپا غرق در بحران

فیودور لوکیانف سردبیر ارشد مجله "روسیه در امور جهانی" می‌گوید: "اگر اتحادیه اروپا درگیر مشکلات بیشتری شود، روسیه گریه نخواهد کرد. اما نیازی نیست تلاش زیادی بکنیم. زیرا اتحادیه اروپا در بحران مفهومیِ عمیقی قرار دارد. تمام نیروهای ضد اروپایی و بیگانه موجود به خاطر حمایت‌های مسکو به وجود نیامده‌اند. تنها دلیل حضور آن‌ها تضادهای داخلی عمیق در اتحادیه اروپا است. این واقعیت که هر رقیب خارجی از مشکلات داخلی به نفع خود استفاده می‌کند، مسئله‌ای جدید نیست و متأسفانه در دنیای سیاست کاملاً طبیعی است."

چهار ماه و یک هفته از روزی که اعضا و هواداران دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در انتخابات درون‌حزبی در اولین ایالت (آیووا) از پنجاه ایالت آمریکا شرکت کردند می‌گذرد و اکنون ترامپ و کلینتون توانسته‌اند آرای لازم را برای اینکه نامزد نهایی جمهوری‌خواهان  ودموکرات‌ها باشند به دست آورند. سندرز که از تماس تلفنی کلینتون با وی «خوشنود» است، پیروزی‌های کلینتون را به او تبریک گفته، اما اعلام کرده است که تا انتهای انتخابات مقدماتی درصحنه خواهد ماند.  اکنون‌که کلینتون و ترامپ بخت اول نامزدی دو حزب عمده آمریکا در انتخابات ریاست جمهوری آتی این کشور هستند، دیپلماسی ایرانی از یک نظرسنجی جالب توسط واشنگتن پست و‌ای بی‌سی نیوز خبر داد که نشانگر این است که مردم دل‌خوشی از ترامپ و کلینتون ندارند. در این نظرسنجی که از میان افرادی که برای رأی دادن ثبت‌نام کرده‌اند، انجام‌شده، پرسیده شده که دیدشان نسبت به کلینتون و ترامپ چگونه است و آیا موافق یا مخالف آن‌ها هستند؟ 41 درصد از رأی‌دهندگان دیدی مثبت نسبت به کلینتون دارند، درحالی‌که 57 درصد از آن‌ها دیدی منفی نسبت به وی دارند. در این میان 46 درصد به‌شدت دیدی منفی نسبت به وی دارند. در مقابل 40 درصد از رأی‌دهندگان دیدی مثبت به ترامپ دارند و 57 درصد از آن‌ها دیدی منفی نسبت به وی دارند که از این میان 45 درصد به‌شدت مخالف وی هستند. این نتایج ازاین‌جهت بی‌سابقه است که تاکنون در نظرسنجی واشنگتن پست، سابقه نداشته است که دو کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری به این اندازه منفور باشند. در مقابل عدم محبوبیت کلینتون و ترامپ، برنی سندرز با اوضاع متفاوتی روبه رو است، 49 درصد از رأی‌دهندگان دید مثبتی نسبت به وی دارند و تنها 41 درصد از مردم دیدی منفی نسبت به او دارند. البته اوضاع محبوبیت دو حزب هم مساعد نیست. در نظرسنجی‌ که توسط مرکز تحقیقات پیو صورت گرفته است، 62 درصد از مردم دیدی منفی نسبت به حزب جمهوری‌خواه دارند و 33 درصد از آن‌ها دیدی مثبت دارند. این در حالی است که اوضاع حزب دموکرات به‌مراتب بهتر است و 50 درصد از مردم دیدی منفی و 45 درصد دیدی مثبت به این حزب دارند. این در حالی است که در سال‌های اخیر دید خود جمهوری‌خواهان هم نسبت به حزب خودشان بدتر شده است. هم‌اکنون 68 درصد از جمهوری‌خواهان دیدی مثبت نسبت به حزب خودشان دارند، در مقابل دموکرات‌ها رضایت بیشتری از حزب خودشان دارند و 88 درصد از آن‌ها موافق حزب هستند. این عدم رضایت عمومی گسترده از حزب جمهوری‌خواه در کنار کاهش رضایت اعضای حزب در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده بروز مشکلاتی در این حزب است. مشکلاتی که منجر به تهی شدن حزب از سیاستمداران توانمند و مقبول می‌شود و افرادی همچون دونالد ترامپ، زمامداران حزب می‌شوند. در ادامه نظرسنجی واشنگتن پست از رأی‌دهندگان پرسیده شده است، اگر انتخابات امروز برگزار شود به چه کسی رأی خواهند داد؟ 46 درصد از رأی‌دهندگان ترامپ را انتخاب کرده‌اند و 44 درصد حامی کلینتون هستند. 5 درصد هم گفته‌اند به هیچ‌کدام رأی نخواهند داد.  65 درصد از رأی‌دهندگان اعلام کرده‌اند که کلینتون از تجربه بیشتری برای رئیس‌جمهور شدن برخوردار است، در مقابل 26 درصد از مردم ترامپ را دارای تجربه لازم برای رئیس‌جمهور شدن دانسته‌اند.59 درصد از رأی‌دهندگان شخصیت و رفتار کلینتون را ترجیح می‌دهند و 33 درصد ترامپ را قبول دارند. 57 درصد از مردم دیدگاه‌های سیاسی کلینتون را واقع‌بینانه‌تر می‌دانند. این میزان برای ترامپ 34 درصد است.

بزرگ‌ترین کشور جهان عرب که روزگاری نقش فعالی در تحولات این حوزه ژئوپلیتیکی داشت چند ماهی است تلاش می‌کند تا با خروج از خواب زمستانی و سیاست سکوت، مجددا به جایگاه سابق خود و لو در سایه قدرت همپیمان سابقش یعنی روسیه بازگردد. الجزایر که سابقه نبرد سنگین با تروریسم و افراط گرایی خونین در دهه نود میلادی که به مرگ حدود دویست هزار تن از شهروندانش منجر شد را داشته است اکنون بار دیگر با تغییر رفتار در سیاست خارجی خود به ویترین تحولات منطقه شمال آفریقا یا همان مغرب عربی بازگشته است.

رکن اصلی تحول در سیاست خارجی این کشور را باید در پس حوادث سوریه و قطب بندی‌های سیاسی به وجود آمده جستجو کرد که در سویی عربستان و اقمار منطقه‌ای آن و در سوی دیگر کشورهای موسوم به جبهه مقاومت قرار دارند. هر چند بی‌طرفی و اصل عدم دخالت در امور کشورهای دیگر یکی از اصول اولیه سیاست خارجی الجزایر به شمار می‌رود اما تحولات اخیر نشان می‌دهد بزرگ‌ترین کشور عربی و آفریقایی، اکنون جایگاه خود در جبهه بندی‌های اخیر را مشخص کرده است.

مخالفت الجزایر با اخراج سوریه از اتحادیه عرب، مخالفت با تصمیم وزیران کشور این اتحادیه مبنی بر تروریستی دانستن حزب ا... و همچنین تأیید نکردن ائتلاف نظامی عربستان سعودی علیه یمن نشان داد که رییس جمهور بوتفلیقه به دنبال ایفای نقش مستقل برای کشورش به دور از افتادن در جبهه سعودی است. دیدار یک ماه قبل عبدالقادر مساهل وزیر امور مغرب، اتحادیه آفریقا و اتحادیه عرب الجزایر از دمشق و ملاقات با رییس جمهور سوریه را باید نقطه عطف سیاست خارجی الجزایر در سال‌های اخیر به ویژه پس از انقلاب‌های عربی منطقه دانست. این دیدار زمانی انجام شد که عمده کشورهای عربی به رهبری عربستان، با رد مشروعیت اسد، کناره گیری او را خواستار شده بودند. سعودی‌ها پیش از آن با ارسال ولیعهد خود به الجزایر و پیشنهاد سرمایه گذاری چندین میلیارد دلاری تلاش کرده بودند تا الجزایر را در جبهه خود قرار دهند که موفق نشده بودند و بوتفلیقه ایستادن در کنار اسد و حزب ا... را بر زیر پرچم سعودی قرار گرفتن به سبک مصری‌ها ترجیح داد. پیام آشکار الجزایر به کشورهای خلیج فارس کاملا روشن بود، این کشور تحرک سیاسی و دیپلماتیک خود را در سطح منطقه آغاز کرده است. به فاصله کوتاهی از دیدار وزیر الجزایری از دمشق، عبدالملک سلال نخست وزیر در سفری به مسکو رفت تا به اعتقاد ناظران، محور کلاسیک روسیه و الجزایر بار دیگر ترمیم و احیا شود. نزدیکی الجزایر به مسکو که با نگرانی عمیق فرانسه و آمریکا روبه رو شده به ایجاد شکاف شدید میان الجزایر با جهان عرب دامن زده و قطب جدید شرقی که این بار همپیمانان روسیه مانند ایران، سوریه، یمن، حزب ا... و به نوعی عراق در آن حضور دارند گسترده تر شد تا این بار الجزایر نیز ولو غیر رسمی خود را در این جبهه جای دهد.  رفتارهای الجزایر در عرصه خارجی نشان داد که این کشور به دنبال اعلان استقلال خود در برابر سیاست‌های همپیمانان منطقه‌ای آمریکا به خصوص عربستان است. گسترش جبهه کشورهای مخالف با سیاست‌های توسعه طلبانه ریاض می‌تواند نقش مهمی در به انزوا کشاندن عربستان پرچالش در آینده داشته باشد. اتخاذ رویکرد جدید مبتنی بر سیاست پویا و فعال الجزایر می‌تواند این کشور را به بازیگری فعال در جهان عرب تبدیل کند. هر چند که چالش‌های منطقه‌ای الجزایر در شمال آفریقا در برخورد با همسایگانش به ویژه مغرب که از دوستان نزدیک عربستان به شمار می‌رود و اختلاف با این کشور بر سر صحرای غربی و تکیه طولانی مدت الجزایر بر سیاست سکوت می‌تواند ناظران را از تغییرات ریشه‌ای در سیاست خارجی الجزایر ناامید کند اما واقعیت این است که اقدامات این کشور در ماه‌های اخیر به تنهایی نشان دهنده رویکرد جدیدی در سیاست‌های رهبران این کشور است. تجربه مبارزه بیش از یک دهه با تروریسم و افراط گرایی مذهبی، پافشاری بر مسئله قدس، اعتقاد به حق ملت‌ها در تعیین سرنوشت خود بدون دخالت استعمارگران و اشغالگران، عدم دخالت در امور داخلی دیگران و روابط و منافع متبادل با دیگر کشورها از جمله اصول ثابت در سیاست خارجی الجزایر است که نشان از ظرفیت بالای این کشور در داشتن سیاستی متوازن، فعال ومستقل است. پرسش اینجاست که آیا الجزایر عزم خود را بر بیدار شدن از خواب زمستانی طولانی مدت خود جزم کرده است یا خیر و اینکه آیا این تغییر رویه راهبردی است یا واکنشی است به رویدادها و رفتارهای بازیگران دردسر ساز منطقه ای.

فادرانی-به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد احیای مناسبات میان مسکو و تل‌آویو، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی برای سفری دو روزه و نیمه، به روسیه رفته و در حال مذاکراتی با مقام‌های این کشور است. نتانیاهو روز سه‌شنبه با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه دیدار کرد. طرفین بعد از این دیدار از تمرکز بر همکاری‌های اقتصادی سخن گفتند. پوتین با تاکید بر "ارزش زیاد رابطه با اسرائیل" برای روسیه، آن را صرفا به وضع و اهمیت اسرائیل در منطقه محدود ندانست، بلکه بر ابعاد تاریخی رابطه دو کشور نیز تاکید ورزید. "اتحاد جماهیر شوروی" اولین کشوری در سازمان ملل بود که در سال 1949 رژیم صهیونیستی  را به رسمیت شناخت. در حال حاضر نیز شمار زیادی از یهودیان روس‌تبار که پس از فروپاشی شوروی به سرزمین‌های اشغالی رفته‌اند همچنان به عنوان مبنایی برای تماس و دوستی دو طرف به شمار می‌آیند. نتانیاهو از این جمعیت به عنوان "پل انسانی" میان دو حکومت  یاد می‌کند. رئیس جمهور روسیه همچنین از توافق دو طرف برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان اسرائیل و کشورهای یورو-آسیا (اتحادیه اقتصادی با محوریت روسیه و عضویت بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان) خبر داد. به گفته پوتین این مسئله در اجلاس اخیر کشورهای یورو- آسیا در قزاقستان مورد بحث و توافق قرار گرفته و اقدامات برای ایجاد آن از همین امسال شروع می‌شود. او فناوری‌های پیچیده در هواپیماسازی و داروسازی را از جمله زمینه‌های همکاری در منطقه آزاد تجاری دانست.

روابط تنگاتنگ مسکو و تل آویو در سوریه

اما همکاری اقتصادی با مسکو چیزی نیست که صهیونیست‌ها را به روسیه کشانده است. رژیم صهیونیستی به خصوص از زمان دخالت فعال نیروی هوایی روسیه در نبردهای داخلی سوریه مناسبات نزدیک تری با روسیه پیدا کرده است. دو کشور در همان ابتدا در چارچوب یک همکاری امنیتی بر سر مکانیزم‌هایی برای ممانعت از برخوردهای نظامی در مرزهای سوریه و اسرائیل توافق کردند و در این مدت، بر خلاف رابطه شکرآب روسیه و ترکیه مناسبات میان خود را هر چه بیشتر فشرده‌تر کرده‌اند.تحلیلگران معتقدند رژیم صهیونیستی مناسبات نزدیک روسیه با ایران و حزب‌ا... و سوریه را مانعی در برابر گسترش روابط دو کشور نمی‌بیند، بلکه بر عکس انتظار دارد که این گسترش روابط بر مناسبات روسیه با کشورهای یادشده نیز به سود اسرائیل تاثیر بگذارد. گسترش و تشدید ارتباطات رژیم صهیونیستی و روسیه را می‌توان در چهار دیدار نتانیاهو با پوتین در ۹ ماه گذشته دید. این در حالی است که او در این مدت صرفا یک بار با باراک اوباما، رئیس جمهوری اصلی‌ترین متحد اسرائیل در جهان، دیدار کرده است.

هدایایی با معنایی ویژه

در همین حال روزنامه فرامنطقه‌ای الحیاة،  در تحلیلی پیرامون سفر اخیر نتانیاهو به مسکو می‌نویسد: این سفر با سفرهای قبلی‌ فرق دارد. درست است که سوریه در رأس دستور کار وی است و پرونده‌های مطرح شده طی ماه‌های گذشته خیلی فرق نکرده است اما این سفر رنگ و بوی جدیدی دارد از این حیث که سفر نتانیاهو به جشن 25 سالگی بهبود روابط روسیه و اسرائیل اختصاص خواهد داشت و در ماه عسلی صورت می‌گیرد که برای دو طرف اهمیت دارد. فضای این روزها برای تبادل هدایا میان دو طرف بسیار مناسب است. ولادیمیر پوتین به عنوان هدیه و پیش از سفر نتانیاهو تانکی را تقدیم کرد اما این تانک مثل هر تانک دیگری نیست بلکه از اوایل دهه‌های هشتاد در موزه جنگی مسکو نگهداری شده است. این تانک، تانکی بود که ارتش سوریه در جنگ السلطان یعقوب در البقاع لبنان در سال 1982 از ارتش اسرائیل به غنیمت برد. پوتین تصمیم گرفت تا این تانک را به درخواست دوستش نتانیاهو به اسرائیل بازگرداند. مفهوم بازگرداندن این غنیمت از هماهنگی کارآمد در سوریه هم تجاوز می‌کند و نشان دهنده تحول مهمی در ساختار روابط اسرائیل و روسیه است. نتانیاهو زمانی که برای سفرش آماده می‌شد، گفت: "تقویت روابط با روسیه عامل امنیت قومی سرنوشت سازی است که دولت یهود را از مقابله در مرزهای شمالی نجات داد." برخی کارشناسان معتقدند که حضور روسیه در سوریه ضمانت مهمی برای امنیت اسرائیل است و این مسئله تل‌آویو را از احتمال ورود به جنگ‌های غیرضروری بی‌نیاز می‌کند. حتی کارشناسان به امکان انتقال یهودیان به روسیه اشاره می‌کنند. بارها درخواست‌هایی مبنی بر این مسئله صورت گرفته است و بیشتر این درخواست‌ها از سوی مسئولان روسی در شبه جزیره کریمه بوده است. کارشناسان می‌گویند، تل‌آویو به مسکو نیاز دارد و روسیه نیز به فعالیت مراکز فشار یهود در اروپا و آمریکا برای کاهش فشارها علیه خود درباره پرونده کریمه نیاز بیشتری دارد.