گلوگاه های ارتباط اقتصادی خراسان شمالی با آسیای میانه
اسعدی- شیری: در خط مشی های تجاری یکی از شاخص های تعیین کشور ها و استان های هدف برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی، شاخص همسایگی و همجواری است. خراسان شمالی بیش از 300 کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان دارد که این شاخص، به نوبه خود بر بسیاری از شاخص های تجارت تأثیر می گذارد و همواره موجب شده است ترکمنستان و دیگر کشور های آسیای میانه جزو اولویت های نخست بازار هدف برای تولیدات و محصولات استان خراسان شمالی باشد.ویژگی های ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک، مشترکات فرهنگی و مذهبی استان به لحاظ تنوع قومیت ها با کشور های آسیای میانه و استقبال این کشور ها از تولیدات استان از جمله فاکتور های مؤثری است که خراسان شمالی را به برقراری ارتباط با آن کشور ها و بده بستان های اقتصادی و فرهنگی، ترغیب می کند اما این که خراسان شمالی تا چه اندازه توانسته است از توانمندی های خود و نیز فاکتور های موجود برای برقراری چنین رابطه ای و رونق اقتصادی خود بهره ببرد، موضوعی است که در این گزارش، به آن پرداخته شده است.
تقاضا هایی از آسیای میانه
در این رابطه، یک دکترای اقتصاد می گوید: در بخش هایی مانند تولیدات ساختمانی، محصولات کشاورزی و صنایع وابسته به آن و نیز خدمات گردشگری به ویژه گردشگری سلامت محور، توانمندی های بسیار زیادی در خراسان شمالی وجود دارد که مورد تقاضای کشور های آسیای میانه هم هست.«قاسم ایزانلو» می افزاید: بحث های پزشکی و خدمات سلامت محور، یکی از ضعف های کشورهای آسیای میانه است و ظرفیت این نوع گردشگری با توجه به مرز مشترک خراسان شمالی با کشور ترکمنستان، در این استان وجود دارد اما این ظرفیت همچنان در استان بالقوه باقی مانده و بالفعل نشده است.وی اظهارمی دارد: بخش دیگری هم که خیلی از آن غافل مانده ایم، اصناف تولیدی و بنگاه های کاملاً کوچک است که اگر به سمت کسب و کار خارجی هدایت می شدند، وضعیت اقتصادی آن ها زیر و رو می شد اما متأسفانه به آن ها توجه نشده است.وی در تشریح چرایی عدم ارتباط به شکلی که باید و شاید با کشور های آسیای میانه، یکی از این دلایل را برون استانی و مواردی مانند تحریم ها و دیگر مشکلات تجار می داند که مبتلابه کشور است و نمی توان روی آن به عنوان اصلی ترین دلیل در استان تمرکز کرد.این دکترای اقتصاد ادامه می دهد: مهم ترین چالشی که موجب شده است نتوانیم در زمینه ارتباط با کشور های آسیای میانه خود را نشان دهیم، این است که مسئولان سیاست گذار از ابتدای تأسیس خراسان شمالی، روی این موضوع تمرکز نکرده و به این سمت نرفته اند که اگر قرار است از این توانمندی های استان استفاده شود، پس باید الزامات اجرای این کار و ارتباط با کشور های آسیای میانه فراهم شود.دکتر «ایزانلو» می گوید: حداقل باید اعتباراتی وجود داشته باشد که فعالان اقتصادی استان بتوانند با فعالان اقتصادی دیگر کشور ها آشنا شوند.وی می افزاید: به عنوان مثال اگر یکی از فعالان اقتصادی خراسان شمالی بخواهد در نمایشگاهی در چین یا هند شرکت کند و غرفه ای بگیرد، باید برای رفت و آمد، خورد و خوراک و اجاره غرفه بین 40 تا 50 میلیون تومان هزینه کند که فعالان اقتصادی استان چنین توانی ندارند و اگر دولت سالانه در نهایت 500 میلیون تومان برای این منظور در نظر بگیرد تحول چشمگیری در این زمینه ایجاد می شود زیرا بسیاری از فعالان اقتصادی ما کافی است فقط یک مرتبه در نمایشگاه های دیگر کشور ها شرکت کنند ، آن وقت است که حساب کار دستشان می آید و متوجه می شوند چه باید بکنند.وی نداشتن امکان حمل و نقل هوایی و ریلی و مسائل مربوط به بانک ها و... را هم در توفیق نداشتن در برقراری ارتباط با کشور های آسیای میانه بسیار تأثیرگذار می داند اما معتقد است سیاست گذاری ناصحیح برنامه ریزان مهم ترین چالش در این رابطه است.
چالش ها بسیار زیاد است
به گفته رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان شمالی اگرچه روابط خراسان شمالی با کشور های آسیای میانه خوب است اما استان برای ارتباط بیشتر و بهتر با چالش ها و مسائل بسیار زیادی مواجه است.«محمد صمدی» می افزاید: بسیاری از فاکتور هایی را که با آن ها بتوانیم ارتباط بهتر و راحت تری با کشور های آسیای میانه برقرار کنیم، در استان نداریم که از جمله آن ها می توان به نداشتن بازارچه مرزی، منطقه ویژه اقتصادی، خط ریلی و فرودگاه بین المللی اشاره کرد و از طرفی هم این استان به بنادر و دریا راه ندارد.وی تصریح می کند: گشایش نشدن اعتبارات ال سی از سوی بانک ها و نیز ساده نبودن صدور روادید از دیگر مسائلی است که تجار و بازرگانان استان با آن مواجه هستند که تمامی این موارد بار ها و بار ها در جلسه های مختلف مطرح شده است.وی خاطرنشان می کند: با همه این موارد، با تمام قدرت در برقراری ارتباط با کشور های آسیای میانه تلاش می کنیم و تاکنون هم توانسته ایم ارتباط نسبتاً خوبی را در زمینه صادرات، واردات، جذب سرمایه گذار و... برقرار کنیم.وی تولیدات کشاورزی، صنایع ساختمانی و تولیدات پتروشیمی را جزو محصولاتی عنوان می کند که بیشترین صادرات را به دیگر کشور ها داشته است.
احیای جاده ابریشم
نایب رئیس اتاق مشترک ایران و چین، هم با بیان این که استان های مرزی باید به عنوان صف اول تجارت خارجی، قابلیت کار با همسایگان را داشته باشند، می گوید: این نوع همکاری، مستلزم تهیه زیرساخت هاست، یعنی اگر در استانی امکان فعالیت تجاری باشد و زیرساخت های جاده ای، ریلی و هواپیمایی و محل اقامت فراهم نباشد به نتیجه نمی رسیم.«حریری»، مرز هایی که کشور را به طور مستقیم به آسیای میانه متصل می کند را با توجه به جاده ابریشم بسیار ارزشمند قلمداد می کند و می افزاید: جاده ابریشم و احیای آن توسط کشور هایی که در منطقه هستند، یکی از ظرفیت هایی است که باید بخشی از آن به عنوان برنامه های منظم، تعریف و برای کشور های خارجی اجرا شود که این امر مستلزم نگاه ویژه دولت به زیرساخت هاست.وی با اذعان به این که در حال حاضر در این بخش، اوضاع مناسبی نداریم، خاطرنشان می کند: آن چه امروز در این بخش وجود دارد، نزدیک به صفر است و از معدود کشور هایی هستیم که نواحی مرزی ما به جای این که آبادترین نقاط کشور باشد، به عنوان مناطق محروم شناخته شده اند.
ظرفیتی که می تواند فرصت باشد
رئیس کنفدراسیون صادرات ایران نیز با اشاره به مرز مشترک خراسان شمالی با کشور ترکمنستان می گوید: مرزی که با کشور ترکمنستان داریم می تواند، روابط خوبی را در حوزه اقتصادی صادرات و واردات بعضی از کالا ها ایجاد کند، اما سهم قابل توجهی در این بخش نداریم.«لاهوتی» اظهارمی دارد: به نظر می رسد با توجه به سیاست دولت که به دنبال ایجاد مناطق ویژه در جا های مختلف، به ویژه در خراسان شمالی است، اگر به ارتباط با کشور های «سی آی اس» و افزودن به این روابط با ترکمنستان توجه شود، به طور حتم استفاده از ظرفیت ها و امکانات موجود در استان به فرصت تبدیل خواهد شد.وی در رابطه با استفاده از ظرفیت های موجود نیز می گوید: ما اول باید بستر ها را فراهم کنیم و یکی از موضوعاتی که بسیار حائز اهمیت است، بحث حمل و نقل ریلی در منطقه است.وی که شرایط حمل و نقل کنونی استان را مطلوب نمی داند، ادامه می دهد: گرچه بخشی از خط ریلی استان، انجام و بخشی متوقف شده است، اما به نظر می رسد شرایط موجود باعث افزایش قیمت تمام شده کالا شده است.به گفته وی، اگر پیمان های دوجانبه با این کشور نداشته باشیم، نمی توانیم مجدد از بازار آن ها استفاده کنیم، در حالی که اگر بتوانیم جذب سرمایه گذاری خارجی داشته باشیم و کالا تولید کنیم با توجه به ظرفیت های استانی قطعاً به شرایط بهتری دست خواهیم یافت.«لاهوتی» اضافه می کند: طولانی شدن خط ریلی استان مانند دیگر طرح ها، فرصت ها را از ما می گیرد و هزینه ها را افزایش می دهد و عملاً ممکن است زمانی که به بهره برداری می رسد، آن مزیت را نداشته باشد.وی عنوان می کند: آن چه مسلم است، در مناطق آزاد و ویژه ای که ایجاد کردیم، به دلیل این که براساس برنامه های هدفگذاری شده نبود، موفق نبودیم، در حالی که نگاه ما به مناطق ویژه باید، فقط تولید و صادرات محور باشد.وی حضور بانک های خارجی در داخل کشور و استفاده از شرایط فاینانس و اعتباری ارزان قیمت را یکی از مزیت ها در این بخش می داند و خاطرنشان می کند: این امر زمانی محقق خواهد شد که شرایط حضور بانک های خارجی را تسهیل کنیم، زیرا در حال حاضر با شرایط کنونی امکان پذیر نیست.وی می افزاید: این گونه اقدامات، نیاز مند تحقیقات میدانی است، زیرا واگذاری آن به افراد علاقه مند، قبل از فراهم شدن زیرساخت ها، به منزله بلو که کردن سرمایه های بخش خصوصی و از دست دادن منابع داخلی است، زیرا مواردی بوده که بدون فراهم بودن شرایط، افتتاح و سپس با اتلاف منابع زیادی مواجه شده اند.به گفته وی، در دنیا در موارد زیادی مناطق ویژه ای شکل می گیرد و شرکت های خصوصی زیرساخت هایی ایجاد می کنند و به واحد های تولیدی اجاره می دهند که این شرایط در کشور ما فراهم نمی شود.وی با گلایه از این که ما مناطق را آماده می کنیم و بعد بدون ایجاد زیرساخت و شرایط مناسب فقط زون بندی شده زمین ها را واگذار می کنیم، می گوید: مشکلات مالی بنگاه ها، تسهیلات گران قیمت بانکی و کمبود منابع از یک طرف و شرایط پسابرجام که سرمایه گذاری خارجی را رونق داد از طرف دیگر باعث شد که بعضی از کشور های غربی مشکلاتی را ایجاد کنند و شرایط پیش بینی شده محقق نشد.وی بیان می کند: به نظر می رسد که در شرایط پسابرجام با حضور سرمایه گذاران خارجی، سرعت رسیدن به اهداف بیشتر خواهد شد.به گفته وی، با توجه به رشد 8 درصدی سالیانه که در برنامه ششم مشخص و تعیین شده، نیاز مند جذب سرمایه گذار خارجی سالانه به میزان 50 میلیارد دلار هستیم که این رقم بزرگی است و اگر بتوانیم این سرمایه ها را جذب کنیم می توانیم آن ها را به مناطق دارای ظرفیت به ویژه در خراسان شمالی هدایت کنیم.
مهم ترین نکات پرونده
* مهم ترین چالشی که موجب شده است نتوانیم در زمینه ارتباط با کشور های آسیای میانه خود را نشان دهیم، این است که مسئولان سیاست گذار از ابتدای تأسیس خراسان شمالی، روی این موضوع تمرکز نکرده اند
* بسیاری از فاکتور هایی را که بتوانیم با آن ها ارتباط بهتر و راحت تری با کشور های آسیای میانه برقرار کنیم، در استان نداریم که از جمله آن ها می توان به نداشتن بازارچه مرزی، منطقه ویژه اقتصادی، خط ریلی و فرودگاه بین المللی اشاره کرد و از طرفی هم این استان به بنادر و دریا راه ندارد
* طولانی شدن خط ریلی استان مانند دیگر طرح ها، فرصت ها را از ما می گیرد و هزینه ها را افزایش می دهد و عملاً ممکن است زمانی که به بهره برداری می رسد، آن مزیت را نداشته باشد
* اگر به ارتباط با کشور های «سی آی اس» و افزودن به این روابط با ترکمنستان توجه شود، به طور حتم استفاده از ظرفیت ها و امکانات موجود در استان به فرصت تبدیل خواهد شد