گفت و گوبادکتر سید الیاس مرتضوی رئیس کمیته گیاهان تراریخته ستاد ویژه توسعه زیست فناوری و عضو هیئت مدیره انجمن بیوتکنولوژی
تعداد بازدید : 44
تراریخته یا دستکاری شده مسئله این است
4 نوع محصول تراریخته وارد کشور می شود
مهین رمضانی -محصولات تراریخته، با کمک روشهای بسیار پیشرفته مهندسی ژنتیک تولید میشوند و هدف از تولید آنها، ایجاد محصولات مقاوم در برابر آفات، بیماریها و شرایط نامساعد محیطی است. در این روش اصلاحی از توانایی ژنتیکی موجودات دیگر ( مثل ریزسازوارهها، گیاهان و جانوران) برای اصلاح و بهبود گیاهان زراعی یا محصولات دامی استفاده میشود. نکته قابل توجه این است که هنوز محصولات دامی تراریخته برای مصرف عموم تولید نشده و دامهایی که تا کنون با این روش به مرحله بهرهبرداری رسیده است، برای تولید دارو ایجاد شده و به بهرهبرداری رسیدهاند. به عنوان مثال بزهای شنگول و منگول در ایران برای تولید فاکتورهای خونی در شیر آنها برای بیماران خاص تولید شدهاند. دکتر سید الیاس مرتضوی رئیس کمیته گیاهان تراریخته ستاد ویژه توسعه زیستفناوری، عضوهیئت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی وعضو هیئت مدیره انجمن بیوتکنولوژی با بیان این مطلب در گفت وگو با خراسان، تنها به یک استثنا در تولید انبوه نوعی ماهی قزلآلای تراریخته اشاره میکند که نسبت به نمونه عادی در بازه زمانی یکسان رشد 3 برابری دارد . وی در پاسخ به سوالات ما میافزاید:
اساس ژنها در تمام موجودات یکسان است، بنابراین میتوان از قابلیت ژنهای ارزشمند موجودات مختلف برای اصلاح محصولات زراعی و حتی درمان بیماریهای نقص ژنتیکی در انسان استفاده کرد. به عنوان مثال، فرد مبتلا به هموفیلی از نظر یک یا چند ژن با افراد سالم متفاوت است. لذا این امکان وجود دارد تا از ژنهای فرد سالم برای اصلاح ژنهای معیوب فرد بیمار بهره برده شود. این کار در حیطه مهندسی ژنتیک است که در پزشکی با عنوان ژن درمانی شناخته میشود.
استفاده از محصولات تراریخته، چرا؟
ما در دنیا با بحران غذا رو به رو هستیم به طوری که در جهان حدود 800 میلیون گرسنه وجود دارد. آمار گرسنگان در 20 سال پیش حدود 2 برابر بوده است. برای رفع مشکل گرسنگی دو راه وجود دارد. اول این که اجازه دهیم تعدادی از افراد گرسنه از بین بروند تا توازن بین میزان غذا و جمعیت برقرار شود یا اینکه با روشهای مناسب غذای کافی برای مردم را تامین کنیم تا گرسنگی از بین برود. یکی از فناوریهایی که در این زمینه به داد بشر رسیده، مهندسی ژنتیک است. حدود 20 درصد محصولات کشاورزی تولیدی توسط حشرات در مزرعه خورده میشوند و اگر بتوانیم همان 20 درصد را حفظ کنیم، در واقع تولید غذا را 20 درصد افزایش دادهایم. باکمک مهندسی ژنتیک میتوان بدون سمپاشی گیاهانی تولید کرد که به بیماری مبتلا نشوند و آفتها از آن تغذیه نکنند، همچنین شرایط نامساعد شوری وکم آبی را تحمل کنند. اگر اغراق نکنیم، ما جزو بزرگترین واردکنندگان محصولات غذایی هستیم که میلیونها تن گندم، برنج، ذرت، سویا و دانههای روغنی دیگر را شامل میشود. به طوری که به گفته متخصصان، ما در برخی سالها حدود 55 درصد کالری روزانه را از خارج وارد کردهایم؛ این به معنای وابستگی است و علاوه بر آن باید امکان تحریمها و کارشکنیهای بینالمللی برای واردات غذا را هم در نظر داشته باشیم. بنابراین راهی نداریم جز این که تولید غذا رادر داخل افزایش دهیم و خوداتکایی را از 45 درصد به بالای 80 درصد برسانیم.
انواع محصولات گیاهی وجانوری که در زندگی روزمره استفاده می شوند
در حال حاضر در تمام دنیا حدود 30 محصول تراریخته وجود دارد. اما 4 محصول تراریخته عمده عبارتند از: پنبه، ذرت، سویا وکلزا. شاید سوال شود چرا این محصولات، محصولات تراریخته اصلی هستند؟ در پاسخ باید گفت این محصولات در کشورهای غربی مصرف بیشتری دارند. ذرت غذای اصلی آمریکاییهاست و چه بسا اگر گندم غذای اصلیشان بود روی این گیاه اصلاح بیشتری انجام میشد کما اینکه امروزه انجام شده و گندم تراریخته هم تولید شده است. آنها مطابق با شرایط و نیاز خودشان محصولاتی را اصلاح کردهاند. در این شرایط واضح است که ما نیز باید بر اساس نیاز خودمان محصولات را اصلاح کرده و تولیدشان را افزایش دهیم. تاکنون در هیچ کجای دنیا دام تراریخته برای مصرف عموم وجود ندارد و تبلیغاتی که در این زمینه میشود، کذب محض است. شنگول و منگول ایرانی هم که به عنوان نخستین دامهای تراریخته معرفی شدهاند، برای تولید داروی بیماران خاص مورد استفاده هستند. این حیوانات کاملا شرایط عادی دارند و هیچ نقص ژنتیکی در آنها دیده نمیشود. اما بعضی مواقع در تبلیغات گاو بیماری را به عنوان حیوان تراریخته نشان میدهند در حالی که این حیوان مبتلا به یک بیماری ژنتیکی است و ربطی به کارهای علمی در حوزه مهندسی ژنتیک ندارد.
چه محصولات تراریخته گیاهی داریم ؟
ما در کشورمان متأسفانه هنوز محصول تراریخته که برای مصرف عموم به تولید انبوه رسیده باشد، نداریم. این گفته نه به آن معناست که توانایی تولید این محصولات را نداریم، بلکه این محصولات در حال طی کردن مراحل آزمایشی خود هستند. این محصولات عبارتند از : پنبه تراریخته مقاوم به آفت کرم غوزه، برنج تراریخته مقاوم به آفت کرم ساقهخوار، سیبزمینی مقاوم به آفت بید و کلزای مقاوم به علفکش. در تمام دنیا هیچ برنج تراریختهای که به طور انبوه تولید شود، وجود ندارد؛ بنابراین نمیتوان این نوع محصول را از خارج وارد کرد. اخیراً نوعی گندم تراریخته مقاوم به خشکی در آمریکا تولید میشود اما میزانش به حدی نیست که صادرات صورت گرفته باشد. بنابراین گندمی که وارد کشور میشود، قطعا تراریخته نیست . در کشور ما نیز بر روی برنج تراریخته حدود 25 سال است که تحقیقات انجام میشود. نتایج تحقیقات وسیع صورت گرفته نشان میدهد که این نوع برنج کاملا سالم است. اما هنوز بذر کافی برای کشاورزان تولید نشده است. متاسفانه باید بگویم در بازار هنوز هیچ برنج تراریختهای وجود ندارد و مردم باید همچنان برنجی را مصرف کنند که برای تولید بعضی از انواع آن از آفتکش ها و سموم مختلف استفاده شده است. با این حال اما بسیاری از محصولات وارداتی به کشور از نوع تراریخته هستند. بسیاری از روغنها و تقریباً تمام سویا وکلزا و قسمت اعظم ذرتی که وارد کشور میشود تراریخته است. این محصولات با اخذ مجوزهای لازم از مراجع قانونی مربوطه و تحت نظارت کامل وارد کشور میشوند.
چه مراجعی برای ورود محصولات ترا ریخته وجود دارد ؟
محصولات غذایی تراریختهای که در حال حاضر در بازار وجود دارد، مجوز لازم از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را دریافت کرده است و مردم با اطمینان خاطر کامل میتوانند آن را مصرف کنند. طبق ماده 4 قانون ایمنی مصوب سال 1388، کلیه فعالیتهای مرتبط با تولید، رهاسازی، مصرف، واردات و صادرات و حتی عبور ترانزیتی محصولات تراریخته باید با اخذ مجوز لازم از مراجع قانونی انجام شود.
3 مرجع قانونی معرفی شده است که عبارتند از:
وزارت جهاد کشاورزی
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
سازمان حفاظت محیط زیست
در صورت وجود مشکلاتی در تراریختهها، پس از چند سال این مشکلات خودش را نشان میدهد؟
طرح این موضوع که محصولات تراریخته مشکلاتی دارند که بعد از چند سال خودش را نشان میدهد منحصرا مربوط به تبلیغات نادرستی است که افراد بیاطلاع در اختیار مردم قرار دادهاند. آنها در حالی که حدود 20 سال است که این محصولات غذایی در سبد غذایی بشر قرار دارد، باز هم وجود مشکلاتی موهوم در آیندهای موهوم را تبلیغ میکنند. در حال حاضر حدود 185 میلیون هکتار از اراضی دنیا زیر کشت این محصولات است و میلیاردها تن محصول تراریخته هر ساله تولید و مصرف شده است، اما به گواهی سازمان بهداشت جهانی، مرجع ایمنی غذایی اروپا و دهها مرجع ملی و بینالمللی دیگر از جمله آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان، سازمان غذا و داروی آمریکا و سایر کشورها مثل ژاپن، چین، هند و کشورهای اروپایی،کوچکترین مشکل سلامتی از مصرف این محصولات وجود نداشته است و این موضوع حتی مورد اقرار مخالفان هم بوده است. محصولات تراریخته تنها مواد غذایی است که قبل از این که در سبد مصرف خانوادهها قرار گیرد تحت آزمایشهای دقیق کیفی قرار میگیرد که تمام کشورها بر درستی این روشها اجماع کردهاند. متاسفانه گروههای مخالف با تولید و مصرف این محصولات، شبههای طرح میکنند که از کجا مطمئن باشیم که تا 50 سال آینده مشکلی ایجاد نشود. به واقع منظور آنها این است که تا 50 سال دیگر صبر کنیم. در این مدت این فناوری از چرخه خارج می شود و باز فناوری جدیدی به وجود میآید و ما باز هم باید صبر کنیم و این چرخه باز هم ادامه پیدا کند و ما همچنان وارد کننده محصولات تراریخته از کشورهای دیگر باقی بمانیم. در جواب باید گفت با آزمایشهای دقیق علمی میتوان اتفاقات 50 سال آینده را در عرض چند سال شبیهسازی و برآورد کرد. به عنوان مثال میتوان از نمونههای بزرگ استفاده کرد.
محصولات ارگانیک و رابطه آن با ترا ریختگی
درباره کشاورزی ارگانیک از حدود 50 سال پیش تبلیغات زیادی شده است و در تعریف آن گفته میشود که در تولید محصول ارگانیک از هیچ گونه کود و سم شیمیایی استفاده نشده است. با توجه به این که باقیمانده سموم شیمیایی در بدن سرطان زاست، هدف از تولید محصول ارگانیک، عاری بودن آن از آلودگی به باقیمانده آنهاست که این امر در نظر اول بسیار خوشایند است. اما واقعیت این است که ما در ایران هیچ محصول ارگانیکی نداریم و موسسه استاندارد اعلام کرده است که در ایران هیچ محصول ارگانیکی وجود ندارد. شرایط تولید محصول ارگانیک بسیار دشوار است. به عنوان مثال گفته میشود نباید از 3 سال قبل در زمینی که الان کشاورزی ارگانیک صورت می گیرد از کود و سم شیمیایی استفاده شده باشد. حال اگر فرض کنیم، کسی تا 3 سال سم و کود مصرف نکند و در سال چهارم محصول ارگانیک تولید کند. نکته این است که آفات و بیماریها به راحتی روی این محصول رشد میکند. همه مردم با مثال سیب کرمزده آشنا هستند. سیب را قاچ میکنید، علاوه بر فضولات کرم، کپک و قارچ که در آن سیب رشد کرده را هم مشاهده میکنید. این قارچها سم مایکوتوکسین تولید میکند. آفلاتوکسین و مایکوتوکسینها هزاران برابر سموم شیمیایی خطر دارند و باعث مسمومیت و سرطان میشوند. در حالی که ما میخواستیم محصول ارگانیکی تولید کنیم که سالم باشد، اما محصولی به دست آمده که حتی از سموم شیمیایی مشکلات بیشتری تولید می کند و این نقض غرض است . با تولید محصولات تراریخته می توان گیاهانی را کشت داد که هیچ سمی در فرآیند تولید آن ها به کار نرفته است. بنابراین محصولات تراریخته از محصولات ارگانیک به مراتب سالمتر است و هزاران پژوهش علمی آن را اثبات کرده است. محصول تراریخته جزو سالمترین غذاهاست، زیرا در تولید آنها از سم استفاده نمیشود. به معنایی دیگر محصولات ترا ریخته میتوانند هدف تولید محصول ارگانیک را محقق کنند. امروزه غذاهای تراریخته را با عنوان ارگانوژنیک یاد میکنند یعنی محصولاتی حاصل از اصلاح مهندسی ژنتیکی که همان اهداف محصولات ارگانیک را تامین میکند. از آن جا که این محصولات میتواند با هزینه کم تولید شود، با قیمت مناسب در اختیار مردم قرار میگیرد. ایراد دیگر این است که با همه مشکلات بهداشتی که بیان شد، اگر بخواهیم کشور را با محصولات ارگانیک تغذیه کنیم تنها میتوانیم غذای حدود 11 میلیون نفر را تامین کنیم.
در مورد تفاوت اصطلاح تراریخته و دستکاری شده ژنتیکی توضیح دهید
این دو اصطلاح در واقع یکی است و یا برای یک منظور به کار میرود، با این توضیح که اصطلاح درست آن، تراریخته است که مورد تأیید فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز است. با این وجود، مخالفان تعمد دارند تا از اصطلاح جعلی دستکاری استفاده کنند تا غیرطبیعی بودن را القا کنند، در حالی که به شهادت علم، محصولات تراریخته در طبیعت هم وجود دارد. به عنوان مثال سیبزمینی شیرین یک گیاه تراریخته است که 8000 سال پیش در طبیعت از طریق انتقال ژن از یک باکتری به گیاه تولید شده و غدههای آن فقط به این دلیل به وجود میآید که ناشی از اثر ژن منتقل شده است . در ضمن در جواب افرادی که میگویند باید 50 سال صبر کنیم که ببینیم یک محصول تراریخته چه عوارضی دارد، همین گیاه 8000 ساله را باید مثال زد. اگر هر اتفاقی قرار بوده رخ بدهد، در این 8000 سال قطعاً رخ داده است.