دکتر آذرشب از خاطراتش با مرحوم آیت ا... واعظ زاده خراسانی گفت
تعداد بازدید : 58
عالمی که «امت واحده»،آرمانش بود
جواد نوائیان رودسری-مرحوم آیتا... محمد واعظزاده خراسانی شخصیتی شناخته شده در جهان اسلام بود. ویژگیهای اخلاقی و علمی او، باعث شده بود بتواند نقش مهمی در پیشبرد تقریب مذاهب اسلامی داشته باشد. آشنایی با این ویژگیهای علمی و اخلاقی، هم به منزله بزرگداشت شخصیتی کمنظیر در جهان اسلام است و هم معرفی الگویی شایسته، برای کسانی که میخواهند ادامه دهنده راه او باشند. در همین زمینه، در گفتوگویی با دکتر محمدعلی آذرشب، استاد دانشگاه تهران و همکار مرحوم آیتا... واعظزاده خراسانی در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، به بررسی ویژگیهای اخلاقی و علمی آن مرحوم پرداختیم. دکتر آذرشب در گفتوگو با خراسان، زندهیاد آیتا... واعظزاده خراسانی را شخصیتی آرمانخواه، مخلص و متدین معرفی کرد. به اعتقاد این استاد دانشگاه، آن مرحوم، «استادی جهانبین» بود که تقریب را آرمان و هدف اصلی فعالیتهای خود میدانست.
شما با آیتا... واعظزاده خراسانی چگونه آشنا شدید و چه همکاریهایی با آن مرحوم داشتید؟
نخستین آشنایی من با مرحوم استاد واعظزاده خراسانی، به صورت غیرمستقیم بود. من با ایشان از سال 1350هـ.ش و در کنگره هزاره شیخ توسی آشنا شدم؛ کنگرهای عظیم و تأثیرگذار که میتوان گفت تا امروز مانند آن برگزار نشده است. تنوع افراد و شخصیتهایی که به این کنگره دعوت شده بودند، کمنظیر بود. این کیفیت بالا، نشان میداد که مرحوم آیتا... واعظزاده خراسانی که دبیر علمی کنگره هزاره شیخ توسی بود، چه توانایی در برقراری ارتباط با شخصیتهای بسیار برجسته جهان اسلام و به ویژه، جهان عرب داشت. به خاطر دارم که در این کنگره، علال الفاسی، خطیب و اندیشمند برجسته مراکشی نیز دعوت شده بود و سخنرانی غرّایی درباره پیوندهای فرهنگی و دینی ایران و شمال آفریقا ایراد کرد که بسیار مورد توجه واقع شد. من در آن کنگره با شخصیت مرحوم آیتا... واعظزاده خراسانی آشنا شدم و آن مرحوم را استادی جهانبین و نه «مشهد بین» یا «ایران بین»، یافتم. دایره فکری وسیع او، این امکان را فراهم میکرد که بتواند با همه متفکران جهان اسلام، از هر ملیت و مذهبی، ارتباط برقرار کند؛ خصیصهای که در میان روحانیان آن دوره، کم دیده میشد. پس از پیروزی انقلاب و تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، من با آیتا... واعظزاده خراسانی آشنایی مستقیم پیدا کردم؛ به این ترتیب که آن مرحوم، از بنده برای همکاری با این مجمع دعوت کرد. ماجرا از این قرار بود که آیتا... واعظزاده خراسانی درصدد انتشار مجلهای به نام «رسالةالتقریب» برآمد که در واقع، ادامه دهنده راه مجله وزین «رسالة الاسلام» در قاهره بود و نمیدانم با معرفی چه کسی، بنده را برای مدیرمسئولی و سردبیری این مجله، انتخاب و دعوت کرد. نخستین دیدار من با آن مرحوم با این بهانه رقم خورد. در آن دیدار، به این مسئله پی بردم که آیتا... واعظ زاده خراسانی، کاملاً با جریان تقریب مذاهب اسلامی در قاهره آشناست و تمام شخصیتها و نویسندگان برجستهای را که با این مجموعه همکاری میکردند یا در ایجاد آن نقشی داشتند، به خوبی میشناسد. او بر این امر تأکید داشت که میخواهد مجله «رسالة التقریب» از همان وجاهت و سطح کیفی مجله «رسالة الاسلام» برخوردار باشد و در تهیه آن، از آثار و دیدگاههای نویسندگان و شخصیتهای برجسته جهان اسلام استفاده شود. به این ترتیب، همکاری من با آن مرحوم آغاز شد و تا شماره 37 یا 38 مجله «رسالة التقریب»، بنده سردبیری و مدیرمسئولی آن را برعهده داشتم. افزون بر این، آیتا... واعظزاده خراسانی در نخستین سالهای تأسیس مجمع، من را به عنوان اداره کننده ارتباطات مجمع با جهان عرب انتخاب کرد و تا زمانی که آن مرحوم مسئولیت دبیرکلی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را عهدهدار بود، این ارتباط و همکاری ادامه داشت.
یعنی تا سال 1380؟
بله؛ تا سال 1380 افتخار همکاری، همراهی و شاگردی آن مرحوم را در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی داشتم.
طی سالهای متمادی همکاری با مرحوم آیتا... واعظزاده خراسانی، دیدگاهها و تفکرات او را در عرصه تقریب مذاهب اسلامی، چگونه دیدید؟
نخستین موضوعی که باید در مورد شخصیت آیتا... واعظ زاده خراسانی بازگو کنم، این است که آن مرحوم، از دوران جوانی، جهان اسلام را وطن حقیقی خود میدانست؛ به دیگر سخن، شخصیتی «اقبال»منش داشت. او به واقع در پی آن بود که پیوند استواری میان ایران و جهان اسلام ایجاد کند؛ به «امت واحده» اعتقاد داشت و من، این دیدگاه را، از نخستین روزهای همکاری، در اندیشه و تفکر آیتا... واعظزاده خراسانی دیدم. بنده به وضوح این مطلب را دریافتم که پیگیری و تلاش در راه تقریب مذاهب اسلامی، برای آن مرحوم ،مشغله کاری نیست، بلکه تقریب، آرمان اوست. نکته دیگری که باید درباره آن مرحوم ذکر کنم، تسلط کمنظیر او بر تاریخ اسلام بود. آیتا... واعظزاده خراسانی با تسلطی که بر تاریخ اسلام داشت، به درستی دریافته بود که تفرقهای که امروز مسلمانان گرفتار آن هستند، طی 200 سال اخیر شکل گرفته و در قرون اولیه پس از هجرت پیامبرگرامی اسلام(ص)، چنین مشکلی وجود نداشته است. در این دوران، از یک سو، شخصیتهای بسیار بزرگ مذاهب اسلامی به شاگردی امام صادق(ع) افتخار میکردند و از سوی دیگر، در دوران غیبت، شخصیتی مانند شریف رضی و شریف مرتضی، هم نزد علمای اهلسنت تلمذ کردند و هم، تعداد معتنابهی از شاگردانشان، پیرو سایر مذاهب اسلامی بودند. آیتا... واعظزاده خراسانی معتقد بود اگر تفرقه ای که اکنون پیروان مذاهب اسلامی درگیر آن هستند، در آن دوره هم وجود داشت، چنین ارتباط علمی گسترده ای موجودیت پیدا نمیکرد. علاوه بر این، آن مرحوم تسلط کمنظیری بر سیره امامان معصوم(ع) داشت و استنباطش از سیره آن بزرگواران نیز، مبنی برایجاد زمینه گفتوگو و ارتباط مسالمتآمیز با پیروان سایر مذاهب اسلامی بود.
اگر بخواهید آن مرحوم را در چند کلمه یا چند جمله توصیف کنید، چه خواهید گفت؟
مرحوم آیتا... واعظ زاده خراسانی، عالمی بود آرمانخواه، مخلص، متدین و باهمت؛ باهمت از این رو که تا آخرین لحظات عمر شریفش کار کرد. او با وجود کهولت سن، ضعف بینایی و ناتوانی جسمی، حاضر نبود تحقیق و پژوهش را رها کند و با همان وضعیت، به پژوهشگاه علوم اسلامی میرفت و کار میکرد. مرحوم آیتا... واعظزاده خراسانی بر یادگیری و تحقیق، حریص بود و اصلاً اجازه نمیداد وقتش بیهوده صرف شود. خداوند ایشان را رحمت کند.