سیری در زندگی و آثار علامه سیدجلال الدین آشتیانی
تعداد بازدید : 113
قله رفیع«حکمت صدرایی»در عصر حاضر
گروه اندیشه info@khorasannews.com
حکیمان ، نشردهندگان معارف الهی و مرزبانان اندیشه اسلامیاند که سالکان را به سوی حقیقت، رهنمون می شوند و حریم دین و مکتب را با تعقل و تفکر پاس می دارند. سلسله فیلسوفان مسلمان، از کِنْدی، فارابی و ابن سینا در شرق عالم اسلام تا ابنطفیل و ابن رشد در غرب سرزمین اسلامی و نیز خواجه نصیرالدین توسی، میرداماد، ملاصدرا و حاج ملاهادی سبزواری، جملگی در این راه گام های سترگی برداشته اند.در میان شخصیت های بزرگ این سلسله، استاد علامه سیّد جلالالدین آشتیانی، در راستای نشر اندیشههای اسلامی، اهتمامی قابل ارج مصروف کرد و با حدود نیم قرن تدریس فلسفه و عرفان و تربیت دهها شاگرد در حوزه و دانشگاه و نیز، با تألیف، شرح، ترجمه و حاشیهنویسی بر آثار معروف فلسفی و عرفانی، در زمره پرکارترین اندیشمندان جهان اسلام، قرار گرفت.
آشتیان، موطن حکیم معاصر
میرجلال الدین موسوی آشتیانی ، در سال 1304 هـ.ش، در شهر آشتیان پا به عرصه حیات گذاشت. پس از طی کردن دوران طفولیت، در دبستان خاقانی این شهر تحصیل کرد و در مکتبخانههای آشتیان، نزد مکتبداران و استادان محلی، گلستان سعدی، نصابالصبیان، تاریخ عجم، کلیله ودمنه ، جامع المقدمات، مختصری از دُرّه نادری و نیز بخشی از سیوطی را فرا گرفت. هوش، استعداد و پشتکار سیدجلالالدین، در کسب علم و دانش، مورد توجه عالم آشتیان، مرحوم آیتا... حاج شیخ ابوالقاسم دانش آشتیانی قرار گرفت و با تشویق و یاری او، سیدجلالالدین در سال 1323هـ.ش به قم رفت و در جوار بارگاه ملکوتی کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه(س) به تحصیل مشغول شد. او در این دوره، از محضر استادانی همچون حضرت امام خمینی(ره)، آیتا...العظمی بروجردی، علامه طباطبایی، آیتا... میرزامهدی آشتیانی، آیتا... میرزا رضی تبریزی، شهید آیتا... صدوقی، آیتا... امیرکلایی و آیتا... رفیعی قزوینی بهره برد و به یکی از بزرگان فلسفه و حکمت اسلامی تبدیل شد.
تدریس در دانشگاه
علامه آشتیانی از سال 1345هـ.ش، به مقام استادی دانشگاه مشهد رسید و در سال 1349هـ.ش، به عنوان مدیر گروه فلسفه و حکمت دانشکده الهیات این دانشگاه انتخاب شد. استاد در سال 1375هـ.ش بازنشسته شد، اما دانشگاه فردوسی، دوباره از او برای تدریس دعوت کرد. علامه آشتیانی در مهرماه سال 1378 نشان درجه یک دانش جمهوری اسلامی را دریافت کرد و در همین سال، رسماً از تدریس کناره گرفت.
جایگاه علامه آشتیانی در فلسفه و حکمت معاصر
استاد آشتیانی از عوامل اصلی تعریض و تطویل تاریخ فلسفه اسلامی در عصر حاضر است. اگر طول تاریخ فلسفه اسلامی را به معنای سیر زمانی ، طی سیزده قرن تفکر اسلامی بدانیم و عرض تاریخ فلسفه اسلامی را به معنای مباحث گوناگون فلسفی و آثاری که در این زمینه، در هر دوران نگاشته شده است، تلقی کنیم، باید اذعان کرد که خدمات علامه آشتیانی، در هر دو بُعد این تاریخ، بسیار شایان توجه است . از لحاظ سیر تاریخی فلسفة اسلامی ، آن مرحوم، مانند فلاسفه غربی نمیاندیشید که تاریخ فلسفه را خود فلسفه میدانند و برای مباحث فلسفی، اصالتی خارج از زمان و دوران خاص تکوین این یا آن اندیشه، قائل نیستند.از آنجا که برخی ادوار فلسفه اسلامی، بیشتر از ادوار دیگر، مورد مطالعه قرار گرفته بود، استاد آشتیانی همّ خود را مصروف یافتن حلقه های مفقوده سلسله فلسفه و حکمت اسلامی کرد. او در این مسیر، چندان عنایتی به دوران اوّل تفکر فلسفی که درباره آن آثار متعدد چاپ شدهاست، نداشت؛ اما به رابطه میان شیخ الرئیس، خواجه نصیرالدین توسی و حکمای بین دوران زندگی آن دو بزرگوار، مانند بهمنیار و لوکری، سخت علاقه مند بود و توانست در تحقیقات خود، رابطه نسل های حکمای مشائی را، از استاد بزرگ این مکتب یعنی ابن سینا، تا احیا کننده افکار او در قرن هفتم هجری قمری، یعنی خواجه نصیرالدین توسی، تبیین کند.
مقام علمی استاد از دیدگاه صاحب نظران
مقام علمی علامه سید جلالالدین آشتیانی، زبانزد صاحبان اندیشه و نظر است. پروفسور هانری کُربَن(1903 ـ 1979م)، فیلسوف و شرقشناس نامدار فرانسوی، بارها علامه آشتیانی را ستوده و او را، ملاصدرای عصر خوانده است . کربن در این باره نوشته است :«در مساعی و تمایلات فکری، به نظر من، آقای آشتیانی مانند ملاصدرایی است که در عصر ما زندگی می کند. گمان نمیکنم بتوانم تمجیدی بالاتر از این، درباره او بیان کنم. آقای آشتیانی یک فیلسوف ایرانی است که نماینده تمام عیار فلسفه دیرین این سرزمین است، منتها فلسفه دیرینی که به نحوی کاملاً امروزی، درک شده است.» استاد دکتر مهدی محقق نیز، درباره علامه آشتیانی گفته است: «متجاوز از پنجاه سال، این حقیر، از افتخار دوستی و محبّت استاد استادان زمانه، میر سید جلال الدین آشتیانی ، برخوردار بودم. او، همچون اسلاف خود، از صفات برجسته و والای انسانی برخوردار بود. همه عمر خود را به تحقیق و تتبّع و تدریس و تألیف کتاب ، سپری کرد و در پی جاه و جلال دنیوی و احترام ظاهری نبود و «باقیات صالحات» را به «جزئیاتالداثرات» نفروخت.» زنده یاد، علامه دکتر سیدجعفر شهیدی هم، درباره استاد آشتیانی نوشته است:«عارف وارسته و عالمِ در عزلت نشسته، حضرت آقای آشتیانی را، بیش از نیم قرن است میشناسم و به او ارادت دارم. در سال 1325هـ.ش هنگام عزم تشرف به آستان قدس رضوی(ع)، مدتی در قم به سر بردم. در آن روزها، جناب آشتیانی هم در آن شهر مقدس به تحصیل مشغول بود و هنوز عمامه بر سر نگذاشته بود. اما به فضل، جهد و کوشش در راه تحصیل علم، شهرت داشت .»این حکیم بزرگ و استاد عالیقدر، سرانجام در سوم فروردین سال 1384 هـ.ش، درگذشت و پیکر مطهرش در حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.
برخی آثار علامه آشتیانی
از میان صدها اثر نفیس برجای مانده از علامه آشتیانی، میتوان به این موارد اشاره کرد: «شرح بر زاد المسافر»، «شرح فصوص الحِکَم فارابی»، «شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحِکَم»، «هستی از نظر عرفان و فلسفه»، «نقد تهافت غزالی»، «مقدمه بر نقد النصوص فی شرح نقش النصوص، تألیف عبدالرحمن بن احمد جامی»، «مقدمه بر شکوه شمس، سیری در آثار و افکار مولانا، نوشته آن ماری شیمل»، «تفسیر فاتحة الکتاب، تفسیری عرفانی از مؤلفی ناشناخته با تصحیح و مقدمه و تعلیقه آشتیانی» و «تصحیح مرآت العارفین، تفسیر سوره حمد».
در تنظیم این نوشتار از مطالب خبرگزاری حوزه در این زمینه ،استفاده شده است.