در نشست افتتاحیه همایش «مرجعیت علمی و فصل تحول علوم انسانی» بررسی شد
تعداد بازدید : 46
راهکارها و چالش های «تحول علوم انسانی»
نویسنده : جواد نوائیان رودسری info@khorasannews.com
نشست افتتاحیه سلسله همایشهای «مرجعیت علمی و فصل تحول علوم انسانی»، به تازگی، در تالار اجتماعات دانشگاه بینالمللی امامرضا(ع) برگزار شد. به گزارش خراسان، در این مراسم، تعدادی از صاحبنظران به بیان دیدگاههای خود درباره تحول علوم انسانی و چگونگی دستیابی به علوم انسانی اسلامی پرداختند. سخنرانان این نشست، آیتا... سیداحمد علمالهدی، نماینده ولیفقیه در خراسان رضوی و امام جمعه مشهد، آیتا... محیالدین حائری شیرازی، نماینده سابق مجلس خبرگان رهبری و حسن رحیمپور ازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بودند.
سکولار سازی؛ عامل انحراف علوم انسانی
آیتا... سیداحمد علمالهدی، طی سخنانی در این همایش، با اشاره به نقش سکولارسازی علم در انحراف علوم انسانی از مبانی دینی و اسلامی، گفت: ما در اسناد بالادستی، سندی بالاتر از قرآن کریم نداریم و مطابق آموزههای قرآنی، اگر علم با ایمان توام نباشد، قادر نیست به ابزاری برای توسعه کمی و کیفی جامعه تبدیل شود. وی تأکید کرد: دشمن سالها قبل به این موضوع پیبرد که تا اندیشههای قرآنی در جامعه اسلامی جریان دارد، نمیتوان در رویکرد و مشی آن، انحرافی جدی به وجود آورد. به همین دلیل، دست به سکولارسازی علم در میان اندیشمندان و نخبگان جهان اسلام زد. نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی اظهار کرد: امروزه دانشگاههای ما، کانون مظاهر دینی است و خوشبختانه شاهد بروز این ویژگی در ظاهر مراکز آموزشی هستیم، اما این کافی نیست؛ مهم این است که بتوانیم با مسئله سکولارسازی علم مقابله کنیم. آیتا... علمالهدی افزود: برخی معتقدند که درباره تعدادی از علوم، مانند مهندسی، طب، حسابداری و مانند آن، موضوع اسلامی یا غیراسلامی بودن مطرح نیست، در حالی که این تحلیل اشتباه است. درست است که یک پزشک در موضوع دارو و درمان، یعنی مباحث تخصصی علم خود، با مسئله اسلامی یا غیراسلامی بودن روبهرو نیست، اما مهم است که او، این دانش را برای عبودیت خداوند و خدمت به خلق به کار میگیرد یا خیر. این مباحث مبنای معرفتشناسی دارد و قطعاً، پزشکی که مبانی توحیدی را پذیرفته باشد با فردی که به این مقوله نگاهی سکولار دارد، فرق میکند.
علوم تجربی، مقهور علوم انسانی است
آیتا...حائری شیرازی، سخنران بعدی این همایش بود. وی با بیان اینکه موضوع تحول علوم انسانی از آرزوهای دیرین وی بوده است، به بررسی تفاوت میان علوم انسانی و علوم تجربی پرداخت و گفت: در ابتدای طرح چنین بحثهایی، بسیاری از اندیشمندان، مرعوب کلمه علم بودند. واقعیت آن بود که تجربه کلیسا در ورود به مباحث علمی، برای اندیشمندان مذهبی جهان اسلام، مایه نگرانی بود و گمان میکردند برای آنکه در چاهی که کلیسا در آن افتاد، نیفتند، باید با موضوع علم به شکلی آزاد، بدون محدودیت و مبتنی بر تجربه برخورد کنند و این نگرش را به مباحث مربوط به علوم انسانی هم، گسترش دادند. به این ترتیب، مباحث علوم انسانی نیز با چنین نگاه علمی مورد توجه قرار گرفت؛ غافل از اینکه اصولاً موضوع علوم تجربی را باید در پرتو علوم انسانی بررسی کرد. وی تأکید کرد: علوم تجربی قادر به تولید ابزارهای نوین است، ابزارهایی که در سراسر دنیا به یک شکل تولید و عرضه میشود و تفاوتی باهم ندارد. در واقع، الگوی عرضه و بهرهبرداری از علوم تجربی در تمام عالم، یکی است؛ اما در عرصه علوم انسانی با چنین رویهای روبهرو نیستیم. آیا امروز میتوان گفت که عامل نابودی هیروشیما و ناکازاکی، علوم تجربی است؟ قطعاً این دیدگاه اشتباه است، چراکه این مدیریت نظامی و سیاست خارجی بود که فرمان انهدام این دو شهر را صادر کرد و مدیریت و سیاست، به لحاظ طبقهبندی، بخشی از علوم انسانی است. آیتا... حائری شیرازی افزود: به دیگر سخن، آن که ابزار را میسازد، «مباشر مقهور» است و آنکه مدیریت میکند، «آمر قاهر». در علم حقوق، «آمر قاهر» را محاکمه میکنند نه «مباشر مقهور» را. به همین دلیل باید گفت که علوم تجربی، مقهور و کارگزار علوم انسانی است و دانشمندانی که در عرصه علوم تجربی فعالیت میکنند، در تعیین مشی و برنامهریزی، هیچ کارهاند. نماینده سابق مجلس خبرگان رهبری، سپس با قرائت بخشی از آیه 53 سوره مبارکه «فصّلت»، «سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی أَنْفُسِهِمْ»، به تبیین تقسیمبندی علوم به «علمالاشیاء»(علوم تجربی) و «علم الانسان»(علوم انسانی) پرداخت و گفت: «علمالاشیاء» برعهده انسان است و او باید با مداقّه و بررسیهای ژرفنگرانه، به شناخت درست و دقیقی از «اشیاء» دست پیدا کند؛ اما ارائه «علمالانسان»، وظیفه انبیای الهی است. آیتا... حائری شیرازی با اشاره به گرایش روزافزون بشر امروزی به دین، تأکید کرد: عصر ما، عصری است که بشر، پس از مدتها دوری از دین و آموزههای دینی، دوباره به سوی آن گرایش پیدا کرده و این گرایش، حاصل پیشرفت بشر در «علم الاشیاء» است. بشر وقتی هواپیما را ساخت، تازه متوجه شد که چه ظرافت و دقتی در آفرینش پشه وجود دارد. امروزه اگر از برجستهترین مهندسان طراح هواپیما بپرسید که مصنوع شما پیشرفتهتر است یا پشه؟ قطعاً پاسخ خواهند داد: پشه. زیرا او با علمی که به دست آورده است، میتواند عظمتی را که در این آفرینش وجود دارد، درک کند؛ اما در صدر اسلام چنین نبود. به همین دلیل، در سوره بقره میخوانید:«إِنَّ اللهَ لا یَسْتَحْیی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بهذا مَثَلاً ؛ خدای را از اینکه به پشهای -یا فروتر [یا فراتر] از آن- مَثَل زند، شرم نیاید. پس کسانی که ایمان آوردهاند میدانند که آن [مَثَل] از جانب پروردگارشان بجاست؛ ولی کسانی که به کفر گراییدهاند، میگویند: خدا از این مَثَل چه قصد داشته است؟» وی در ادامه، به انتقاد از چگونگی ارائه مباحث مربوط به علوم انسانی اسلامی پرداخت و گفت: به رغم اینکه علوم انسانی در اسلام کاملاً غنی است و میتوان تنها با این علوم، غرب را خلع سلاح کرد؛ اما چون دفاع علمی از مبانی علوم انسانی اسلامی نشده است، غرب این علوم را نمی پذیرد.
نهادهای تصمیم گیرنده درباره علوم انسانی، به اتفاق نظر نرسیدهاند
دیگر سخنران این مراسم، حسن رحیمپور ازغدی بود. وی طی سخنانی به چالشهای پیش روی تحول علوم انسانی اشاره کرد و گفت: متاسفانه، سیاستگذاریها و دیدگاهها، در مباحث علوم انسانی، طی 38 سال گذشته، هیچ گاه ثابت نبوده و اختلاف نظرهای فراوانی وجود داشته است؛ به طوری که برخی، با اصل این موضوع مشکل داشتهاند و دارند. عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنانش به کمبود اندیشمندان مؤمن و شجاع برای رقم زدن تحول اساسی در علوم انسانی اشاره کرد و افزود: شمار فارغ التحصیلان حوزوی که کارهای پژوهشی انجام میدهند، بسیار و در مقایسه با دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی چندین برابر شده و این امر بسیار مبارک است؛ اما افراد مومن و شجاعی که در عرصه علوم انسانی کارآمد باشند و بتوانند تغییرات اساسی ایجاد کنند، زیاد نیستند. رحیمپور ازغدی با بیان این مطلب که برای دستیابی به تحول در علوم انسانی، نیازمند یک انقلاب علمی و فرهنگی هستیم که بتواند طی چند نسل، تغییرات مطلوب و مؤثر را در این عرصه رقم بزند، گفت: ما به متون و معیارهای فعلی خو گرفتهایم و جرأت تغییر آنها را نداریم. افرادی در کشور وجود دارند که از این طریق، نان میخورند و اعتبارشان به مدرکشان است. با وجود این افراد در جامعه، نمیتوان در علوم انسانی تحول ایجاد کرد. وی افزود: نهادهای تصمیم گیرنده درباره علوم انسانی، هنوز به اتفاق نظر نرسیدهاند و اختلاف نظرهای ریشهای بین آنها وجود دارد. در این نهادها، افرادی هستند که هنوز صورت مسئله به آنها تفهیم نشده است. عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: از مجموعه دانشگاههای اسلامی، مانند دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و دانشگاه بین المللی امام رضا(ع) که بعد از انقلاب تاسیس شدهاند، نیروهای توانمند بسیاری بیرون آمدند که بیشتر، کارمندان جمهوری اسلامی هستند؛ اما کسانی که غیر از کسب علم و دانش، شجاعت ساختارشکنی داشته باشند و یک انقلاب فکری و عملی ایجاد کنند، هنوز از این دانشگاهها بیرون نیامدهاند. رحیم پور ازغدی تصریح کرد: معرفت را به دو بخش دینی و غیر دینی تقسیم کردن، به معنای نسبی کردن آن است و این مسئله، صحیح نیست. البته، نسبی کردن در برخی از مسائل، مانند اخلاق اسلامی و غیر اسلامی، صحیح است، اما در زمینه معرفت این گونه نیست و معرفت و شناخت، مراتب خود را دارد.