یادداشت
تعداد بازدید : 147
وظیفه جامعه شناسان در قبال توسعه اقتصادی چیست؟
نویسنده : مصطفی غنی زاده economic@khorasannews.com
چند سالی است که با توجه به وضعیت معیشتی مردم و اقتصاد کلان کشور، شعار سال، اقتصادی انتخاب می شود. بسیاری از رشته های دانشگاهی می توانند در زمینه توسعه اقتصادی فعالیت داشته باشند. برای مثال رشته های مهندسی با توجه به نقش اساسی خود در اقتصاد دانش بنیان جایگاه مهمی در پیشرفت درون زا دارند. در بین رشته های علوم انسانی نیز بدون شک اقتصاد خود را سردمدار کمک به تحقق شعار سال می داند. اما سوال این جاست که در این میان جامعه شناسی چه جایگاهی دارد و چگونه می تواند به بهتر شدن وضعیت اقتصادی کمک کند؟
در این متن به طور خلاصه نقش یک عنصر اساسی در پیشرفت اقتصادی کشور بیان می شود که در حیطه علم جامعه شناسی قرار می گیرد و متاسفانه در ایران به آن کمتر توجه شده است.
مدل های متفاوتی برای رشد و پیشرفت درون زا در کشورهای مختلف جهان تجربه شده است. در آمریکا و برخی کشور های اروپایی صنایع بزرگ با سرمایه گذاری های کلان و در ژاپن صنایع خانگی کوچک با کار مستمر خانوادگی دو نمونه از مهم ترین اشکال آن است اما هر دو مدل یک عنصر مشترک را در درون خود دارند. این عنصر مشترک اعتماد و تعهد است، حتی اگر این عناصر به صورت مصنوعی و به وسیله نظارت های قانونی ایجاد شده باشد.
ایجاد کارخانه های بزرگ بدون سرمایه گذاری کلان چند طرفه و این انباشت سرمایه نیز بدون اعتماد افراد به هم و اعتماد به نهاد های قانونی غیر ممکن است. لذا برای شکل گیری سرمایه گذاری های بزرگ و همچنین تداوم همکاری و سرمایه گذاری باید حس اعتماد در جامعه وجود داشته باشد.
اگر افراد جامعه تنها به فکر سود شخصی خود بدون توجه به سود افراد دیگر و یا جامعه خود بوده و در این راه حاضر به انجام هر اقدامی - اخلاقی یا غیر اخلاقی- باشند بعد ازگذشت مدتی هیچ کنشگری به دیگری اعتماد نخواهد کرد و عملا راه سرمایه گذاری های بزرگ و یا همکاری های خانوادگی بسته خواهد شد.این مشکل را می توان در نتایج مرکز ملی آمار ایران نیز مشاهده کرده که بیش از نیمی از کارکنان بخش خصوصی خویش فرمایان هستند، یعنی نیمی از جامعه مایل به همکاری حتی با یک نفر دیگر نبوده و استقلال کاری را ترجیح می دهند، در حالی که این آمار در کشور های توسعه یافته کمتر از 20 درصد است. این امر درباره صنایع کوچک نیز صادق است. میزان نبود اعتماد به صورت کلی در کشور ما بالاست به شکلی که در تحقیقات صورت گرفته فقط اعضای درجه یک خانواده نمره قبولی اعتماد را به دست آورده اند.در واقع فرد گرایی افسارگسیخته و نهادینه نشده مشکلی بسیار بزرگ بر سر راه هرگونه توسعه اقتصادی است و از آن جدی تر می تواند اساس جامعه بودن جامعه را به مخاطره بیندازد.بنابراین باید علاوه بر بحث درباره شرایط رونق اقتصادی به فکر شکل گیری روابط صحیح بین فردی و فردی- نهادی در جامعه بود و این موضوع با عنوان توسعه اجتماعی بحث می شود که بدون شک یکی از زیر مجموعه های بسیار مهم جامعه شناسی است که متاسفانه در ایران به آن کمتر توجه شده است.اکنون این وظیفه جامعه شناسان است که با تحلیل دقیق شرایط و پیدا کردن عوامل بروز چنین وضعیتی اقدام و عمل خود را به برطرف کردن این عوامل آسیب زا معطوف کنند و در این مسیر به دیگر رشته های دانشگاهی تذکر دهند که توسعه اقتصادی بدون توسعه اجتماعی ممکن نیست. البته این تذکر نیز لازم است که هرگونه توسعه اجتماعی و مدل برای ارتقای آن باید با توجه به شرایط فرهنگی و تاریخی کشور ما ارائه شود تا مشکل را ریشه ای حل کند نه آن که بر چندگانگی فرهنگی بیفزاید و بی اعتمادی را گسترش دهد.
البته این یکی از وظایف جامعه شناسان نسبت به توسعه اقتصادی است و قطعا حوزه های دیگری نیز وجود دارد که این دسته از دانشمندان باید درباره آن بحث و گفت وگو کنند.