دکتر رجبی دوانی، استاد تاریخ اسلام در گفت و گو با خراسان مطرح کرد
تعداد بازدید : 42
غیرکارشناسان،چه کتاب های تاریخی را نخوانند؟
جواد نوائیان رودسری
info@khorasannews.com
این روزها علاقهمندان به مطالعه آثار تاریخی، کم نیستند؛ علاقهمندانی که دوست دارند تاریخ را از منابع اصلی و آثار دست اول مطالعه کنند و بشناسند، اما تخصصی در تشخیص اخبار سره از ناسره ندارند. مصیبتی که معمولاً این دوستداران تاریخ را درگیرِ خود میکند، همین برداشتهای نادرست و تعمیم دادن آن ها به وقایع دیگر است. رسالت استادان و پژوهشگران تاریخ، ارائه آثاری مناسب، تحلیلی، قابل فهم و صادقانه به علاقهمندانی است که توانایی لازم را برای پالایش و بررسی منابع تاریخی ندارند. در گفتوگو با دکتر محمدحسین رجبی دوانی، استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام، به بررسی این مسئله مهم پرداختیم. وی در مصاحبه با خراسان، ضمن معرفی آثار برخی از نویسندگان و محققان معاصر، به عنوان منابعی درخور توجه برای علاقهمندان به تاریخ اسلام، از کتاب «انسان 250 ساله»، به عنوان اثری بدیع و تأثیرگذار در زمینه تاریخ زندگانی ائمه اطهار(ع) یاد کرد.
علاقهمندان به تاریخ و به ویژه تاریخ اسلام، حضرتعالی را به عنوان محقق و پژوهشگر این عرصه میشناسند. به ویژه برنامه تحلیل تاریخی تان، با عنوان «هنگام درنگ» که پس از پخش سریال «مختارنامه» روی آنتن شبکه اول سیما میرفت، طرفداران بسیاری داشت و هنوز هم مباحث آن مورد توجه است. لطفاً درباره آثاری که تاکنون منتشر کردهاید، اطلاعاتی را در اختیار خوانندگان خراسان قرار دهید.
تاکنون چند کتاب از بنده، درباره تاریخ اسلام منتشر شده است که از میان آن ها میتوانم به کتاب «تاریخ تحلیلی دوران امامت امیرالمؤمنین علی(ع)»، «کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی» و «پشتیبانی نظامی در سپاههای صدر اسلام و سیر تحول و تطور آن» اشاره کنم که البته اینها کتابهای تألیفی است. در عرصه ترجمه هم، تاکنون آثاری را منتشر کردهام که ترجمه «لهوف سید بن طاووس» با عنوان «طواف عشق» و ترجمه مقتل امام حسین(ع) در کتاب «فتوح» ابن اعثم کوفی، با عنوان «یاد سرمستان»، در زمره آن هاست.
تا جایی که اطلاع دارم، مقالات متعددی را هم برای دانشنامههای مختلف به رشته تحریر درآوردهاید.
بله، برای دانشنامه امیرالمؤمنین(ع) و دانشنامه فرهنگ و ادب فارسی و همچنین یکی دو دانشنامه دیگر، مداخلی را نوشتهام.
از آثاری که در دست انتشار دارید هم اطلاعاتی را برای خوانندگان ما ارائه کنید.
چند اثر در دست انتشار دارم که یکی از آن ها، «تاریخ عصر بعثت» است. آثار دیگری مانند «زمینهها و علل پیدایش اخباریگری در دوره صفویه»، «کلیات تمدن اسلامی» و ... نیز در زمره آثاری قرار دارند که در آینده منتشر خواهند شد. کاری پژوهشی درباره کلیدواژههای مورد استفاده مقام معظم رهبری در بیانات و آثارشان، مانند «عوام و خواص»، «اقتصاد مقاومتی»، «نفوذ» و ... هم توسط بنده در حال انجام است که امیدوارم بتوانم به زودی، آن را در اختیار علاقهمندان قرار دهم.
یکی از دغدغههای مخاطبان ما در زمینه مطالعه تاریخ اسلام، به ویژه تاریخ تحلیلی، در اختیار داشتن منابع و آثار قابل اعتماد است. شما به عنوان استاد تاریخ اسلام و پژوهشگری که در این عرصه، آثاری را پدید آوردهاید، چه کتابها و منابعی را برای علاقهمندان به این عرصه پیشنهاد میکنید؟
اگر کسی بخواهد از منابع اصلی و دست اول برای مطالعه استفاده کند، باید توجه داشته باشد که بیشتر این آثار توسط نویسندگان و مورخان سایر مذاهب نوشته شدهاست. هرچند نمیتوانیم به مطالبی که در این آثار وجود دارد، بی توجه باشیم و استفاده از آن ها برای مطالعات و پژوهشهای تاریخی، کاری صواب به نظر میرسد؛ اما نباید فراموش کرد که نویسندگان این قبیل آثار، افزون بر دیدگاههای اعتقادی، دیدگاههای کلامی خود را هم در متن منعکس کردهاند و به همین دلیل، رجوع به چنین آثاری برای مخاطبان عام و کسانی که تبحری در زمینه پژوهشهای تاریخی و ... ندارند، درست نیست و من مطالعه این آثار را به عموم توصیه نمیکنم. خوشبختانه، اندیشمندان و محققان بنام معاصر و اهل فن، کار ما را برای مطالعه تاریخ اسلام ساده کرده و کتابهایی را به رشته تحریر درآوردهاند که تا حدود زیادی میتواند نیاز علاقهمندان امروز را رفع کند. این کتابها، در حقیقت نقلهای پالایش شدهای است که میتواند برای به دست آوردن درک بهتر از وقایع تاریخی، مؤثر باشد. از جمله این آثار که میتواند برای دانشآموزان، دانشجویان و طلبههای فاقد اطلاعات تاریخی، مفید باشد، کتابهای آقای رسول جعفریان است؛ کتابهایی مانند «سیره سیاسی پیامبر اکرم(ص)»، «تاریخ سیاسی اسلام»، «تاریخ خلفا» و «حیات سیاسی فکری امامان شیعه(ع)». در سطح بالاتر و تخصصی تر، باید از آثار علامه عسکری یاد کنیم، مانند «عبدا... بن سبأ و افسانههای تاریخی دیگر»، «نقش ائمه(ع) در احیای دین» و «معالم المدرستین». آثار علامه جعفر مرتضی عاملی، مانند «سیره صحیح پیامبر اکرم(ص)» و نیز، تک نگاریهایی که ایشان درباره معصومین(ع) دارند، در ردیف آثار مفید و قابل استفاده برای عموم قرار دارد.
در زمینه تاریخ صدر اسلام و همچنین، دوران حیات امام علی(ع)، دو کتاب با عنوان «فروغ ابدیت» و «فروغ ولایت»، توسط حضرت آیتا... جعفر سبحانی به رشته تحریر درآمده است. به نظر میرسد این دو اثر هم بتواند جوابگوی نیاز علاقهمندان باشد.
بله؛ این کتابها، در سطوح پایین حوزه علمیه، در زمره کتابهای درسی است. متأسفانه در حوزههای علمیه، آنچنان که باید و شاید به تاریخ اسلام توجه نمیشود و مورد عنایت قرار ندارد؛ درسی حاشیهای است و ظاهراً بدون استاد، کتابهای آیتا... سبحانی را به طلاب معرفی میکنند و بعد از آن ها امتحانی میگیرند و از کنار بحث تاریخ اسلام میگذرند. این دو کتاب، برای طلاب و دانشجویان، مفید است؛ اما به نظر میرسد که در آن ها، نقل بر تحلیل غلبه دارد. بنابراین، باید مطالعه آثار آیتا... سبحانی را، از جهت جمعآوری نقلهای تاریخی مغتنم و مفید بدانیم.
نظرتان درباره کتاب «انسان 250 ساله» که دربرگیرنده بیانات و دیدگاههای رهبر انقلاب درباره تاریخ زندگانی ائمه اطهار(ع) است، چیست؟
اگر کسی بخواهد با دید تحلیلی ناب و دقیق، مباحث تاریخی مربوط به ائمهاطهار(ع) را پیگیری کند، کتاب «انسان 250 ساله»، یک اثر بدیع و بسیار تأثیرگذار است. خوشبختانه بنده این توفیق را داشتم که با گروهی از دوستان اهل علم، روی این کتاب، به صورت مفصل و دقیق کار و «مستدرک» آن را تهیه و تنظیم کنیم که البته، جلد نخست آن آماده و خدمت مقام معظم رهبری تقدیم شد تا نظرشان را درباره آن بفرمایند.