هنگامی که در سال 1519 میلادی، 27 سال بعد از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب، دریانوردی به نام «ارنان کورتس» به مکزیک امروزی رسید و خواست تا با نابودکردن تمدن سرخ‌پوستی آن‌جا، این منطقه را به مستعمره جدید اسپانیا تبدیل کند، ساکنان این ناحیه، باغ گیاه‌شناسی داشتند؛ از بیمارستان‌های مدرن و حتی تیمارستان‌های مجهز برخوردار بودند. جالب است بدانید که اروپایی‌ها تا آن زمان، باغ گیاه‌شناسی نداشتند و تصورشان از بوستان، جایی پر درخت برای خوش‌گذرانی بود و نه دانش‌اندوزی. تمدنی که در مکزیک امروزی فعال بود، با نام «آزتک» شناخته می‌شد. آزتک‌ها در بسیاری از عرصه‌ها به پیشرفت‌های بزرگی نائل شده‌بودند. معابد و ساختمان‌های سنگی آن‌ها به اهرام مصر پهلو می‌زد و صنعت نساجی‌شان ، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کرد. آزتک‌ها به دانش فراوری «کاکائو» دست یافته‌بودند و واژه «شکلات» که این روزها برای هر انسانی آشناست، توسط آزتک‌ها ابداع شد.  پایتخت آن‌ها، «تنوشتیتلان»، یکی از آبادترین شهرهای قدیم بود. امپراتوری آزتک، حدود 400 سال قبل از ورود کورتس شکل گرفته بود؛ یعنی حوالی سال 1100 میلادی؛ آن‌ها در این چهار قرن، به لحاظ قوانین، اعتقادات، آداب و رسوم و دیگر مظاهر تمدن، به اوج توانمندی رسیده بودند.

نوائیان - مورخان، روزنامه «ادب» را نخستین روزنامه مشهد و خراسان می‌دانند؛ روزنامه‌ای که «ادیب‌الممالک فراهانی»، آن را در سال 1279 خورشیدی در مرکز ایالت خراسان منتشر کرد. دفتر «ادب» در بالاخیابان، کوچه «باغ عنبر» قرار داشت؛ جایی که امروز و در پی توسعه میدان شهدا، تقریباً در حاشیه این میدان قرار گرفته است. این روزنامه، پیشتر‌ توسط او در تبریز منتشر شده‌بود و بعدها نیز، از سال 1283، در تهران به چاپ رسید؛ اما آن‌چه حائز اهمیت است و کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که نخستین کاریکاتور مطبوعاتی تاریخ ایران نیز، در همین نشریه و زمانی منتشر شد که دفتر آن در مشهد قرار داشت؛ کاریکاتوری انتقادی که سیاست منفعت‌طلبانه دولتمردان قاجار را به چالش می‌کشید و آن را با توانمندی دولتمردان دیگر کشورها مقایسه می‌کرد. طراح این کاریکاتور، «حسین موسوی»، نقاشباشی آستان‌قدس رضوی بود که اتفاقاً نام و سِمَت وی نیز در کاریکاتور منتشر شده، درج شد.
 

جمعه، 3 ربیع‌الثانی 1306 * – صبح زود برخاستیم برای شکار. رفتیم پای تپه.  رسیدیم بالای تپه؛ دیدیم شکارها می‌چرند، همان‌جا پیاده شده، نشستیم؛ درق درق تفنگ انداختیم؛ پدرسوخته نخورد! دود تفنگ جلوی چشممان را گرفت؛ درست نمی‌دیدیم. یکی زخم شد. شکارها گریختند، رفتند آن طرف. ما هم مأیوس شدیم. رحمت‌ا... را فرستادیم عقب [شکار] زخمی. یک قوچ دیگر را دیدیم می‌رفت طرف رودخانه، تیر انداختیم، باز هم نخورد؛ حسابی ناامید شدیم، آمدیم بالای یکی از تپه‌های باغ شاه؛ افتادیم به ناهار که شاید مأیوس‌شدنمان فراموش شود.
*17 آذر 1267
 

جواد نوائیان رودسری – موسیقی سریال امام‌علی(ع)، یکی از ماندگارترین آثار موسیقایی معاصر محسوب می‌شود؛ اما کمتر کسی می‌داند که استاد فرهاد فخرالدینی، این موسیقی جاندار و دلنشین را از دل آثار پیشینیان بیرون کشیده و آن را به زبان نِت‌نویسی امروزی درآورده و با اجرای نوازندگان معاصر، به گوش ما رسانده‌است. اصل این موسیقی، ساخته عبدالقادر مراغه‌ای است؛ موسیقی‌دان نامدار ایرانی قرن هشتم و نُهُم هجری که در آذربایجان به دنیا آمد و در سال 838هـ.ق، در هرات بدرود حیات گفت. هرچند تلاش استاد فخرالدینی برای احیای نام و آثار این موسیقی‌دان نامی ایران، درخور ستایش و تقدیر است؛ اما مانند بسیاری از مواریث فرهنگی ما، شخصیت عبدالقادر و البته، قطعات ماندگار او نیز، دستخوش تاراج بیگانگان شده‌است. رواج قطعات وی در آناتولی، دولتمردان ترکیه را برآن داشت که به فکر مصادره وی، مانند مصادره مولانا و فارابی بیفتند؛ اما هر مورخ و تاریخ‌دوستی می‌داند که اصل و ریشه عبدالقادر مراغه‌ای کجاست و میراث هنری او، در واقع تکامل گنجینه ارزشمندی است که از باربد و نکیسا تا ابن‌سینا، فارابی و صفی‌الدین اُرموی در تدوین آن نقش داشته‌اند. در این نوشتار مختصر، قصد داریم به زندگی عبدالقادر مراغه‌ای  و تاثیر وی در تاریخ هنر ایران بپردازیم و از نقش وی در شکل گرفتن نخستین ارکستر سمفونیک ایران صحبت کنیم.
ستاره موسیقی عهد تیموری
فرزندان تیمور لنگ، مانند خود او نبودند؛ یعنی آثار توحشی که می‌توان در مشی و روش تیمور یافت، در رفتار پسران و جانشینان وی کمتر به چشم می‌آید. شاهرخ، پسر و جانشین تیمور لنگ، شهر هرات را به پایتختی برگزیده بود و به هنرمندنوازی و تکریم دانشمندان اشتغال داشت و هم او بود که مقدمات بازگشت دوران طلایی هنر ایرانی اسلامی را فراهم کرد. مکتب هرات که یکی از مهم‌ترین مکاتب هنری تاریخ ایران است، با همت او نُضج گرفت و پدیده‌های کم‌نظیری مانند کمال‌الدین بهزاد، نقاش و نگارگر نامدار جهان، پرورده همین مکتب هستند. عبدالقادر مراغه‌ای نیز، به امید قدر دیدن و بر صدر نشستن، راهی دربار شاهرخ شد و به این ترتیب، دوران طلایی هنر خود را آغاز کرد. چنان‌که از نام وی بر می‌آید، عبدالقادر در مراغه دیده به جهان گشود؛ مورخان سال تقریبی ولادت وی را 757 هـ.ق می‌دانند. او هوش موسیقایی عجیبی داشت و ساز تخصصی‌اش، عود بود؛ بااین‌حال، در طول زندگی خود، ابداعات فراوانی در موسیقی کرد. وی از معدود هنرمندانی است که درباره این هنر تأثیرگذار، به ثبت تجربیات خود پرداخت.
شکوفایی استعداد یک هنرمند ایرانی
عبدالقادر مراغه‌ای پیش از دربار شاهرخ، مدتی را خدمتگزار امیران بغداد و بصره بود؛ اما هیچ‌کدام مانند شاهرخ قدرش را ندانستند و از وی حمایت نکردند. عبدالقادر در دربار شاهرخ مقامی بلند یافت. احمدبن‌جعفر خوافی در «مجمل فصیحی» که در دوره تیموری به رشته تحریر درآمده‌است، می‌نویسد: «چنان‌که صاحب غنا و الحان بود و در انواع فضل و کمال ذوفنون بود، فضل بسیار داشت و قاری بی‌نظیر بود و شعر خوب گفتی و خط نیکو نوشتی و در علم موسیقی سرآمد ادوار بود.» ظاهراً ورود عبدالقادر به دربار شاهرخ، حدود سال 820 هـ.ق(796 خورشیدی)، حدود 600 سال قبل، اتفاق افتاده است. وی مسئولیت برگزاری جشنواره‌های موسیقی را در دربار شاهرخ برعهده داشت؛ حتی در روزهای عزا نیز، با شعر و موسیقی، محفل می‌آراست و آزردگی را از روح شنوندگان می‌زدود. در دوره‌ای که به سبب فعالیت «حروفیه» و تلاش آن‌ها برای ترور شاهرخ، همه هنرمندان در مظان اتهام بودند، عبدالقادر به سلامت راه طی کرد. او به پرورش شاگردان و جذب استعدادهای هنری مشغول شد. توانمندی وی در نواختن انواع سازهای ضربی و زهی، باعث شد تا بتواند با تلفیق سازهای مختلف، قطعه‌هایی را برای اجرای گروهی تدارک ببیند؛ این نخستین ارکستر سمفونیک ایران بود. به دستور مراغه‌ای، نوازندگان سازهای زهی، کوبه‌ای و بادی، به طور همزمان، به اجرای یک قطعه می‌پرداختند؛ سهم هر نوازنده در اجرا چنان بود که اگر به تنهایی می‌نواخت، معنای موسیقایی نداشت. افزون برای این‌ها، عبدالقادر از خوانندگان خوش‌صدا نیز در ارکستر خود بهره می‌برد و از آن‌جا که شاعر نیز بود، گاه قطعات خود را با شعری دل‌انگیز تلفیق می‌کرد و باعث بُهت شنوندگان می‌شد. او سه کتاب در عرصه موسیقی به رشته تحریر درآورد؛ «جامع الالحان»، «مقاصد الالحان» و «کنزالالحان» که ظاهراً مکتوب آخری، مفقود شده است.
 

خراسان در طول تاریخ، همواره مورد هجوم اقوام چادرنشینی بود که از آن سوی جیحون، به طمع تسخیر و غارت شهرهای آباد این خطه، همچون سیلی ویرانگر به پیش می‌آمدند و ناامنی و خرابی را برای خراسان به همراه می‌آوردند. اما این اشغالگری برقرار نمی‌ماند و سواران سلحشور ایران با حملات برق‌آسا، مهاجمان را به جایگاه اولیه خود می‌راندند و انتقام خون‌های ریخته‌شده را می‌ستاندند. یکی از مهم‌ترین نبردهایی که برای عقب‌راندن دشمن در خراسان اتفاق افتاد، به فرماندهی «بهرام چوبین» و در منطقه بلخ بود؛ هنگامی که ایران در غرب، با رومیان درگیر شد و لشکریان بیزانس، از شمال و غرب به ایران هجوم آورده‌بودند. هرمز چهارم، شاه ساسانی، بهرام‌چوبین از خاندان مهران را که در ری به دنیا آمده‌بود، روانه نبرد با ترکان کرد. بهرام، چون از نیاز سپاه ایران به نیروهای جوان در جبهه غرب اطلاع داشت، لشکریان خود را از میان مردان 40 سال به بالا برگزید؛ سپاهی با میانگین سنی بالا که امید چندانی به پیروزی آن نبود. اما این سربازان سالمند، هر کدام از باتجربه‌ترین نظامیان ارتش ایران بودند. کاردانی بهرام‌چوبین باعث شد که مهاجمان تا 10 روز مانده به رسیدن نیروهای ایران، از حرکت آن‌ها خبردار نشوند و این، جز با کاردانی سردار و البته کارآزمودگی سپاهیان ایران، شدنی نبود. 12 هزار سرباز بهرام‌چوبین، به سرعت خود را به بلخ رساندند و با لشکر 100 هزار نفری «ساوه‌شاه»، شاهِ مهاجمان، روبه‌رو شدند؛ در همین نبرد سخت بود که سواران بیابانگرد، تاب مقاومت در برابر هجوم منظم سواره‌نظام و نفت‌اندازهای ایرانی را نیاوردند. پس از هفت روز جنگ بی‌امان، بهرام‌چوبین و نیروهایش، بر مهاجمان غلبه یافتند و «ساوه‌شاه» به دست آنان کشته شد.