آیا رسانه های اجتماعی رسانه هستند؟
حمید ضیایی پرور، کارشناس ارتباطات- آیا پیام رسان های اجتماعی، کانال های تلگرامی، صفحات اینستاگرامی، اکانت های توئیتری و پلتفرم های اجتماعی، رسانه هستند؟ این سوالی است که اگر چه ممکن است پاسخی بدیهی داشته باشد، اما به دلیل این که طیفی از صاحب نظران و استادان ارتباطات در ایران، همچنان معتقدند این ها رسانه نیستند و به شدت هم بر نظر خود مصر هستند، نیاز به بازشکافی و بحث و گفت وگو در باره آن وجود دارد.
در سال های اولیه دهه 90 یعنی سال هایی که وبلاگ های فارسی دوران اوج شکوفایی خود را سپری می کردند و هر کاربر اینترنت در ایران، صاحب یک وبلاگ بود، برخی از برجسته ترین استادان و صاحب نظران ارتباطات در ایران، وبلاگ را رسانه نمی دانستند. بعدها با توسعه فضای مجازی و ظهور شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک و بعد از آن پیام رسان های اجتماعی مانند وایبر، وی چت، واتس آپ، لاین، تلگرام و اینستاگرام، باز هم این دیدگاه به صورت جدی از سوی این نحله فکری ارتباطات در ایران که بیشتر ریشه در مکتب دانشگاه علامه طباطبایی دارد در محافل مختلف رسانه ای و نشریات مطرح شد. به تازگی یکی از حقوقدانان ارتباطات در مصاحبه با یک فصلنامه تخصصی روزنامه نگاری، در پاسخ به این سوال که نظر شما درباره کانال های تلگرامی چیست؟ به صراحت گفته است که کانال های تلگرامی رسانه نیستند. او در جای جای این مصاحبه ،مجدد تمام فناوری های اطلاع رسانی مبتنی بر فضای مجازی را رسانه ندانسته ولی هیچ تعریفی از رسانه ارائه نداده است.
البته اغلب کسانی که رسانه ها و شبکه های اجتماعی را رسانه نمی دانند، منظورشان از رسانه، عمدتا رسانه های رسمی یا جریان اصلی رسانه ای مانند رادیو و تلویزیون، مطبوعات و خبرگزاری هاست . همچنین تعریف آن ها از رسانه نگار و روزنامه نگار و خبرنگار، کسی است که معیشت اش از راه رسانه نگاری تامین شود.
اما به نظر می رسد که نه تنها وبلاگ بلکه تمام فناوری های اطلاع رسانی مبتنی بر فضای مجازی مانند پیام رسان های اجتماعی، شبکه های اجتماعی، سایت های به اشتراک گذاری، ویکی ها، میکروبلاگ ها، پادکست ها و صفحات اینستاگرامی، رسانه به شمار می روند.
استدلال هایی که برای این موضوع وجود دارد به این شرح است:
تعریف کلاسیک رسانه، ابزار انتقال پیام از فرستنده به گیرنده است. فناوری های اطلاع رسانی مبتنی بر فضای مجازی همه این نقش را ایفا می کنند.
هدف از انتقال پیام در رسانه، تاثیر گذاری بر گیرنده است، فناوری های اطلاع رسانی مبتنی بر فضای مجازی هم همین هدف را دنبال می کنند.
کارکردهای اصلی رسانه در متون کلاسیک ارتباطات عبارتند از : اطلاع رسانی، سرگرمی، آموزش، نقد و نظارت. فناوری های اطلاع رسانی مبتنی بر فضای مجازی همه این کارکردها را دارند.
محتوای رسانه را رسانه نگاران، خبرنگاران و روزنامه نگاران تولید می کنند و این فرایند به صورت حرفه ای صورت می گیرد. محتوای فناوری های اطلاع رسانی مبتنی بر فضای مجازی را هم مردم عادی و هم رسانه نگاران حرفه ای تولید و منتشر می کنند و بخشی از تولید کنندگان پیام دربستر فضای مجازی، اکنون به صورت حرفه ای این کار را انجام می دهند.
اتفاق دیگری که افتاده ، این است که رسانه های ارتباط جمعی به طور سنتی رابط انتقال پیام میان نخبگان و سیاستمداران و روشنفکران به مردم و بر عکس بودند، امروز این نخبگان و سیاستمداران و روشنفکران، بدون نیاز به رسانه های سنتی با اتکا به ظرفیت رسانه ها و شبکه های اجتماعی به طورمستقیم هم پیام خود را به مردم منعکس و هم دیدگاه های مردم را بدون واسطه دریافت می کنند.
بنابراین نقش رسانه به عنوان واسطه انتقال پیام از بین رفته و متعاقب آن نقش رگولاتوری و تنظیم گری نهاد دولت و حکمرانی دولتی در تنظیم رفتار و مقررات رسانه های ارتباط جمعی تا حد زیادی تضعیف و کم رنگ شده است.
در هر صورت، رسانه، مفهومش توسعه پیدا کرده و به حوزه فضای مجازی تسری یافته است. رسانه دیگر فقط رادیو و تلویزیون و مطبوعات نیست، کانال های تلگرامی، وبلاگ ها، پادکست ها، سایت های اینترنتی و پلتفرم های اجتماعی نیز رسانه هستند. رسانه اجتماعی.