دسترسی آزاد به اطلاعات معطل مراجعه مردم!
همه مردم میتوانند به اسناد، مصوبات، صورتجلسات و ... همه نهادهای کشور دسترسی داشته باشند اما به گفته دبیر کمیسیون تعداد درخواست ها بسیار پایین است
رعیت نواز- دسترسی آزاد به اطلاعات میتواند در هر کشوری و برای هر شهروندی اقدامی مثبت و به نوعی بیانگر احترام به حقوق شهروندی باشد. در کشور ما هم بر اساس قانون دسترسی آزاد به اطلاعات، سامانه ای وجود دارد که مردم می توانند درباره اطلاعات مورد نیازشان از نهادهای عمومی مطالبه گر شوند اما به نظر میرسد استفاده از این سامانه و استقبال سازمانها برای انتشار اطلاعات خود به زمان بیشتر و فرهنگسازی مداوم نیاز دارد چون به گفته دبیر کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، در طول آبان فقط ۵٣۵ درخواست در سامانه دسترسی به اطلاعات ثبت شده است. در این گزارش به واکاوی قانون آزاد دسترسی به اطلاعات و چگونگی دسترسی و درخواست برای در اختیار داشتن اطلاعات طبقه بندی نشده 2800 نهاد عمومی، دولتی و ... پرداخته ایم.
قانون دسترسی آزاد به اطلاعات چیست؟
دسترسی آزاد کاربران به اطلاعات دستگاهها و سازمانهای دولتی به منظور شفافیت در کار نهادهای حکومتی و امکان نظارت شهروندان و رسانهها، در سال ۱۳۸۷ در مجلس تصویب و در سال ۱۳۸۸ برای اجرایی شدن به رئیس دولت دهم ابلاغ شد که البته این قانون سال ها به فراموشی سپرده شد و کار تدوین آیین نامه اجرایی و ابلاغ آن تا سال 94 به طول انجامید. براساس این قانون که 23 بند دارد باید رسانهها و مردم به اطلاعاتی که جنبه محرمانه و سری ندارد، به صورت آزادانه دسترسی داشته باشند. دستگاههای اجرایی، مدیریت خدمات کشوری، نهادهای انقلابی، نیروهای مسلح، قوای قضاییه و مقننه و مؤسسات، شرکتها، سازمانها، نهادهای وابسته به آن ها و بنیادها و مؤسساتی که زیر نظر مقام رهبری اداره میشوند و همچنین هر مؤسسه، شرکت یا نهادی که تمام یا بیش از 50 درصد سهام آن متعلق به دولت به معنای عام کلمه و نه فقط قوه مجریه است، مکلف اند طبق قانون، اطلاعات درخواستی شهروندان را در اختیارشان بگذارند. همچنین مؤسسات خصوصی ارائهدهنده خدمات عمومی از قبیل بانکها هم مشمول این قانون هستند. براساس این قانون، سامانه ای از خرداد ۹۶ رونمایی و راهندازی شده تا اشخاص بتوانند به اطلاعات ارائه شده و اطلاعاتی که می خواهند دسترسی پیدا کنند.
چه اطلاعاتی از چه سازمانهایی بخواهیم؟
بنا به گفته دبیر کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، آمار رسمی، آییننامهها و ضوابط، اطلاعات قراردادها، آییننامههای مشارکت اشخاص در اجرای اختیارات سازمان، ساز و کارهای شکایت شهروندان از تصمیمات و اقدامات، اهداف، وظایف، سیاستها و خط مشی و ساختار، اختیارات و وظایف ماموران ارشد دستگاه ها، اسناد و مکاتبات اداری، روشها و مراحل ارائه خدمات سیستم به جامعه، انواع اطلاعات نگهداری شده و آیین نامه دسترسی به آن ها از جمله مواردی است که مردم میتوانند برای دسترسی به آن ها درخواست خود را ثبت کنند. همچنین مؤسسات خصوصی ارائهدهنده خدمات عمومی از قبیل بانکها هم مشمول این قانون هستند.
شما هم مطالبه گر شوید
سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات به گونهای است که مردم میتوانند بیایند و وضعیت دستگاههای فعال و پاسخ گو را ببینند و گزارشها یا درخواستهای دیگران را مشاهده کنند و خودشان هم اگر به دنبال اطلاعات عمومی یا صورتجلسه و آمار و ارقام نهادی هستند، درخواست بنویسند تا نهاد مربوط را پاسخگو کنند. اطلاع از آمار و ارقام نهادهای عمومی از جمله حقوق شهروندی هر فردی است که هم اکنون تحت این قانون دنبال میشود. در اصل شما با هر درخواستی باعث شفافیت بیشتر می شوید و می توانید یک مطالبه گر قانونی باشید و به جای این که فقط برخی افراد، اطلاعات خاصی در دسترس داشته باشند و سوءاستفادههای اقتصادی و سیاسی کنند، باعث شوید این اطلاعات در اختیار عموم قرار گیرد. البته همه میتوانند در حوزههای متفاوتی چون کسبوکار، پژوهش و دیگر حوزههای مختلفی که مردم به آن نیاز دارند، از اطلاعات داده شده استفاده کنند. به گفته دبیر کمیسیون قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، هم اکنون 2800 دستگاه مشمول این قانون می شوند که 1700 دستگاه به این سامانه پیوسته اند. حسین انتظامی همچنین در گفت و گویی با شبکه خبر اذعان کرده است که طبق قانون نهادها اجازه ندارند از شهروند درخواست کننده بپرسند اطلاعات درخواستی را به چه منظور نیاز دارد و انتشار عمومی اطلاعات از لحاظ قانون بلامانع است.
نحوه درخواست و پیگیری در سامانه
هر شخص حقیقی یا حقوقی ایرانی میتواند درخواست خود برای دسترسی به اطلاعات را به صورت آنلاین با ثبتنام در سامانه به آدرس iranfoia.irبه واحد اطلاعرسانی مؤسسه درخواستشونده، تسلیم کند. کاربران درخواست خود را از طریق یک فرم که به تصویب کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات رسیده است، تکمیل و ارسال میکنند. در نهایت نیز دستگاهها ۱۰ روز مهلت دارند اطلاعات مدنظر شهروندان را ارائه کنند. از سوی دیگر در صورتی که در این مدت انتشار اطلاعات درخواستی کاربران با تأخیر همراه شود، شهروندان در همین سامانه میتوانند شکایت خود را ثبت کنند تا از طریق کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات پیگیری شود.
پاسخ گوترین نهاد کجا بوده؟
براساس آخرین جدول پاسخ گویی آماری دستگاه های فعال در سامانه iranfoia.ir که از سوی دبیرخانه کمیسیون دسترسی آزاد به اطلاعات منتشر شده، میزان تعداد درخواست ها، پاسخ گویی، شکایت و پاسخ به شکایت ها و تعداد اسناد منتشر شده از زمان شروع کار این سامانه که بیش از چهار سال شده است، تا کنون 29 هزار و 90 درخواست بوده که 25 هزار و 664 تا از آن ها پاسخ داده شده و به سه هزار و 224 پاسخ هم کاربران اعتراض داشته اند که به هزار و 686 اعتراض هم پاسخ داده شده است. بر اساس آمار سایت، سازمان برنامه و بودجه با 3100 درخواست و 100 درصد پاسخ، وزارت نیرو با 1045 درخواست و 98 درصد پاسخ و وزارت کشور هم با 734 درخواست و 93 درصد پاسخ بیشترین درخواست ها را داشته اند.
نقدهای برخی از درخواست کنندگان به سامانه
مشخص بودن هویت متقاضیان برای مؤسسات مورد مراجعه، ناآگاهی درخصوص نوع اطلاعات مشمول قانون انتشار و دسترسی آزاد و پرسش های بسیار کلی و پاسخ مبهم مؤسسات از جمله چالش ها از سوی درخواست کنندگان است. البته در ادامه بخشی دیگر از نظرات کاربران را مرور می کنیم.
یکی از ایرادهای سامانه زمان بر بودن ثبت درخواست در آن است و بعد از ثبت هم باید هر روز برای دریافت پاسخ درخواست به سایت مراجعه کرد در صورتی که در بعضی مواقع، بعد از یک ماه پاسخ داده می شود. اگر یک روبات پیامکی، نوتیف پاسخ ها را به پرسشگر ارسال کند احتمال بالارفتن درخواست ها بیشتر خواهد بود.
از چهار سازمان درخواست اطلاعات داشتهام و حتی یک مورد جواب درست نگرفتهام. اگر مواردی را که سازمانها پاسخ نمیدهند یا پاسخ بیربط میدهند، وفق قانون به قوه قضاییه معرفی و نتیجه ارجاع را هم شفاف میکردید، شاید نتیجهای داشت در حالی که اکنون دستگاهها شفافیت را جدی نمیگیرند.
وقتی دستگاه ها جواب سربالا یا اشتباهی می دهند و کمیسیون بعد از بررسی شکایت کار خاصی نمیکند یا سازمان مربوط دوباره جوابی بیفایده می دهد نباید انتظار داشت که درخواست کننده برای درخواست بعدی انگیزه داشته باشد.