سیاه و سپید تغییر مقصد دانشجویان
دومین شماره سالنامه مهاجرتی ایران توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری منتشر شد که در آن آمده است در سال های اخیر دانشگاه های ترکیه به یکی از مقاصد مهم دانشجویان ما تبدیل شده است
رعیت نواز- مهاجرت تحصیلی همیشه یکی از دلایل مهاجرت در ادوار مختلف بوده و بسیاری از خانواده های دارای تمکن مالی بالا، به جهت کیفیت بالای سیستم های آموزشی و تحصیل در بهترین دانشگاه های جهان، فرزندان خود را با هزینه های نجومی، راهی کشورهایی همچون کانادا، استرالیا و سایر کشورهای اروپایی می کنند. به تازگی اما سالنامه مهاجرتی ایران در سال1400 که توسط پژوهشکده دانشگاه شریف تهیه و منتشر شده نشان می دهد آمار مهاجرت دانشجویان ایرانی طی سال های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. پیش از این هم در همین صفحه نتایج نظرسنجی «مرکز افکار سنجی کیو» را در 24 آذر منتشر کردیم که نشان می داد از هر 3 ایرانی یک نفر مایل به مهاجرت است. با این حال در این گزارش سعی کرده ایم به برخی نتایج سالنامه 300 صفحه ای مهاجرتی ایران در سال 1400 بپردازیم.
6 درصد از مهاجرت ایرانی ها برای تحصیل است
همان طور که پیش از این نوشتیم در تاریخ 24 آذر نظر سنجی درباره مهاجرت را منتشر کردیم که یافتههای این نظرسنجی نشان می داد، یک سوم از پاسخگویان در صورت فراهم بودن شرایط مایلاند به صورت موقت یا دایم مهاجرت کنند. به عبارتی از هر 3 ایرانی ، یک نفر مایل به مهاجرت بوده است. به عبارتی تمایل به مهاجرت در ایران 33 درصد است. همچنین نتایج نظرسنجی کیو نشان داد، عوامل اقتصادی مهمترین انگیزه افراد برای مهاجرت به حساب میآید. به طوری که 80 درصد از پاسخگویان دستیابی به موقعیت بهتر اقتصادی یا فرار از وضعیت بد اقتصادی را انگیزه اصلی خود برای مهاجرت بیان میکنند. 22 درصد عوامل فرهنگی ،7 درصد عوامل سیاسی و 6 درصد تحصیل را دلیل تمایل به مهاجرت بیان کرده بودند. پاسخگویان در این گزینه امکان انتخاب چند گزینه را داشته اند در نتیجه جمع درصد ها برابر یا 100 نیست .
چه کشورهایی بیشترین میزان دانشجوفرستی را دارند؟
بر پایه محتوای این سالنامه که روز سه شنبه از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران منتشر شده، ایران در سال ۲۰۰۰ از نظر تعداد دانشجوی ارسالی به خارج از کشور در مقایسه با سایر کشورهای جهان در رتبه ۲۶ قرار داشته که این رتبه در سال ۲۰۱۳ به ۱۱ کاهش پیدا کرده ولی در سال ۲۰۱۸ به ۱۹ افزایش یافته است. با این حال براساس آخرین آمارهای یونسکو،3 کشور اصلی فرستنده دانشجویان بینالمللی در سال 2017 چین با 986 هزار و 87 دانشجو، هند با 332 هزار و 33 دانشجو و آلمان با 122 هزار و 195 دانشجو هستند. کره جنوبی، ویتنام، فرانسه، آمریکا، نیجریه، قزاقستان و عربستان سعودی نیز به ترتیب در رتبه چهارم تا دهم دانشجوفرستی قرار دارند.
سهم دانشجویان ایرانی در دانشگاه های برتر جهان
آمارهای آمده در سالنامه مهاجرتی ایران نشان می دهد که آمریکا، ترکیه، آلمان، ایتالیا و کانادا به عنوان پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی هستند. در آمریکا به عنوان نخستین مقصد دانشجویان ایرانی حدود ۱۱ هزار و ۸۰۲ نفر در سال ۲۰۱۸ مشغول به تحصیل بودهاند ولی ایران جزو ۱۰ کشور برتر اعزام کننده دانشجو به ایالات متحده قرار نداشته است. البته ایران در سال تحصیلی 2020-۲۰۱۹ از این نظر در جایگاه ۱۳ قرار داشته است؛ رتبهای که در سال ۲۰۰۰، ۵۷ بوده و در فاصله سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ به ۱۱ کاهش یافته بود. اما ایران جزو پنج کشور برتری قرار دارد که در سال ۲۰۱۸ بالاترین میزان ارسال دانشجو به ترکیه را داشتهاند.
دلیل انتخاب ترکیه برای دانشجوها
بر پایه دادههای این سالنامه، پایینتر بودن هزینه تحصیل در ترکیه نسبت به دیگر کشورها یکی از دلایل اصلی افزایش جمعیت دانشجویان ایرانی در کشور ترکیه بوده است. چنان که تعداد دانشجویان ایرانی در ترکیه از ۴۹۹ نفر در سال ۲۰۰۰ به هزار و ۴۸۸ نفر در سال ۲۰۱۲ رسیده و پس از آن به بیش از ۴ هزار نفر در سال ۲۰۱۴ جهش کرده و تا سال ۲۰۱۸ همچنان روندی صعودی داشته است.
لزوم سرمایهگذاری روی سیاستهای بازگشت نخبگان
به گفته معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری؛ تعداد دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در کشورهای خارجی کاهش یافته که این امر می تواند به نوعی باعث نگرانی باشد. تحصیل دانشجویان ایرانی در کشورهای خارجی و دانشگاه های معتبر جهان نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه قدرت و پیشرفت است. تحصیل دانشجویان در کشورهای خارجی باعث دستیابی دانشجویان ما به علوم و فناوریهای روز می شود اما باید در داخل کشور زمینه هایی را فراهم کرد تا فضای لازم برای بازگشت دانشجویان تحصیل کرده در خارج از کشور به کشور فراهم شود تا پس از پایان تحصیلات تمایل به بازگشت داشته باشند. به گفته ستاری در گفت و گو با آنا، تاکنون هزار و 700 نفر از دانشمندان و محققان ایرانی مقیم خارج که در 100 دانشگاه برتر جهان تحصیل میکردهاند به کشور برگشتهاند. نزدیک به 350 نفر از این افراد عضو هیئت علمی دانشگاهها هستند و بسیاری از آن ها در شرکتهای دانشبنیان و استارتآپها فعالیت میکنند. انسانهای تحصیلکرده، نوآور و خلاق پایه و اساس اقتصاد دانشبنیان هستند، بنابراین باید زمینههای مورد نیاز برای بازگشت نخبگان به کشور فراهم شود.
سخن پایانی
هرچند ممکن است برخی دانشجو فرستی به دانشگاه های معتبر جهان را نوعی فرار مغزها قلمداد کنند اما در صورت زمینه های بازگشت بعد از فارغ التحصیلی این افراد به کشور باعث رشد و توسعه در کشور خواهند شد. هرچقدر حضور دانشجویان کشورمان در دانشگاه های معتبر بیشتر شود باعث آشنایی بیشتر با تکنولوژی و علم روز می شود که در صورت بازگشت به کشور موجب شکوفایی و پیشرفت در حوزه های مختلف خواهد شد. با این حال آمار بالای دانشجویان ایرانی در دانشگاه های ترکیه می تواند نگران کننده باشد زیرا کیفیت و اعتبار بسیاری از دانشگاه های ما به مراتب بالاتر از دانشگاه های ترکیه است که به نظر می رسد مسئولان باید برای آن چاره ای بیندیشند.