ادبیات کلاسیک فارسی از منظر ایرانشناس آمریکایی
![](http://neo.khorasannews.com/content/upload/44c14d00-d248-4c92-8218-0c2856ff16a1.jpg)
ادیبان و بزرگان عرصه ادبیات فارسی، دیک دیویس را یکی از بزرگترین مترجمان زنده شعر کلاسیک فارسی به انگلیسی میدانند. کتاب «در آفاق شعر کهن» شامل 11 مقاله از آثار و دیدگاههای دیویس درباره ترجمه و نیز هشت مقاله درباره فردوسی، فخری گرگانی، خیام، حافظ، عبید زاکانی، و جهان ملک خاتون میشود که به تازگی منتشر شده است.
مصطفی حسینی، مترجم و پژوهشگری است که برخی آثار دیک دیویس را به فارسی ترجمه کرده در گفتوگوبا ایسنا به بیان نکاتی درباره فعالیتهای دیک دیویس (Dick Davis) در حوزه ادبیات کلاسیک فارسی پرداخته که در ادامه بخش هایی از این گفتوگورا می خوانید.
لطفا درباره دیک دیویس توضیح دهید.
دیک دیویس در سال ۱۹۴۵ در بندر ساحلی پورتموث در انگلستان متولد شد و از بخت بلند ما ایرانیان هنوز هم در قید حیات است و همچنان سرگرم ترجمه اشعار کلاسیک فارسی. دیویس کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه کمبریج در رشته ادبیات انگلیسی اخذ کرده است. همچنین، در در دنیای انگلیسی زبان ها شاعر سرشناسی است و تا امروز هشت، نه دفتر شعر ازاو منتشر شده است. در کتاب «در آفاق شعر کهن» مقاله مفصلی به نام «سرود باربد: دیویس به گفته دیویس» وجود دارد که در آن دیویس نحوه آشنایی اش با ادبیات فارسی و آثاری را که از فارسی ترجمه کرده را به طرز جذاب و دلنشینی روایت کرده است، برای جزئیات بیشتر علاقهمندان میتوانند به این مقاله مفصل و مفید مراجعه کنند.
ارتباط او با ایران و آثار فارسی چگونه شکل گرفته است ؟ ترجمۀ پژوهشهای این محقق انگلیسی به فارسی چه اهمیتی دارد؟
دیویس میگوید دوست باستانشناسی داشتم که در ایران مشغول حفاری بود. او نامههایی برای من میفرستاد و در آنها از زیبایی ایران، از جمله طبیعتاش، تعریف میکرد. او سبب شد تا هفت سال پیش از انقلاب ۵۷ به این کشور و به دیدار دوستم بیایم. تصمیم گرفتم در ایران معلم زبان انگلیسی بشوم. بنابر این، حدود هشت سال، یعنی تا سال ۱۳۵۷ شمسی در ایران به سر میبردم. دیویس در همین سالها و با زنی ایرانی که پرستار بود، آشنا شد و با او ازدواج کرد. سپس به کشورش بازگشت و در دانشگاه منچستر دکترای ادبیات کلاسیک فارسی گرفت.
دیویس در دوران دکترای درباره کدام اثر ادبی فارسی کار کرده بود که به اخذ دکترای ادبیات کلاسیک فارسی موفق شد؟
رساله دکترای او درباره «شاهنامه» فردوسی است. خود او درباره آن چنین توضیح میدهد که زمان اقامتم در ایران در دانشکده هنر تدریس میکردم. پس از آن که تصمیم به بازگشت گرفتم، دانشجویان این دانشکده، «شاهنامه» فردوسی چاپ مسکو را به من هدیه دادند. خواندن این کتاب را در انگلستان شروع کردم و به نظرم جالب و شایسته توجه آمد. هرچند یک سال طول کشید تا فقط جلد اول آن را بخوانم و بهتدریج سرعتم در خواندن این اثر بیشتر شد. پس از مطالعه این کتاب دیویس بر آن شد که رساله دکترایش را درباره شاهنامه بنویسد. موضوع رسالهاش «تضاد پسران و پدران در شاهنامه» بود. بعدها دیویس پایاننامه دکترای خود را با تغییراتی منتشر کرد، خوشبختانه این کتاب به اهتمام سهراب طاوسی با عنوان «حماسه و نافرمانی» به زبان فارسی ترجمه شده است. دیویس پس از پشت سرگذاشتن مقطع دکترای خود به آمریکا مهاجرت کرد و مقیم ایالت اوهایو و در آنجا مشغول تدریس، تحقیق و ترجمه ادبیات کلاسیک فارسی شد. اکنون چند سالی میشود که دیویس از دانشگاه اوهایو بازنشسته شده است. در دوران تدریس و تحقیق خود، بهطور دقیقتر از سال ۱۹۸۴ به بعد، آثار متعددی را از ادبیات فارسی به انگلیسی ترجمه کرده است.
لطفا چند نمونه از آثار فارسی که دیویس به انگلیسی ترجمه کرده را نام ببرید؟
این آثار را بنده در کتاب جدیدم با نام «در آفاق شعر کهن»، آوردهام. نخستین آنها «منطق الطیر» عطار نیشابوری است که در سال ۱۹۸۴ م. منتشر شده است. او این اثر عطار را به کمک همسرش، در قالب شعر عروضی ترجمه و منتشر کرده است. دومین ترجمه او از متون کلاسیک فارسی به بخشی از «شاهنامه فردوسی»، یعنی داستان «سیاوش و سودابه» اختصاص دارد که در سال ۱۹۹۲ منتشر شد. دیویس این اثر را نه به شعر عروضی بلکه در قالب شعر سپید ترجمه کرده است. سومین کار مهمی که دیویس از فارسی به انگلیسی ترجمه کرد، مجموعهای از اشعار کوتاه فارسی مثل رباعی، دوبیتی و مفردات است که در انگلیسی به آن Epigram (= کوته سروده) میگویند. عنوان این مجموعه «اسباب عاریتی: اشعار کوتاه کلاسیک فارسی» است که در سال ۱۹۹۶ م. در اختیار انگلیسی زبانان قرار گرفت. چند سال بعد دیویس تمام «شاهنامه» را، به شیوه نقالان، به آمیزهای از نثر و نظم ترجمه کرد. این ترجمه در سال ۲۰۰۶ به زیور طبع آراسته شد. ترجمه او از فردوسی ویژگیهای خاصی دارد که وی راجع به آن مقاله مستقلی نوشته است که برگردان آن را در کتاب «خنیاگری در باغ» آوردهام. «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی را به شعر عروضی در سال ۲۰۰۷ ترجمه و منتشر کرد. «صور عشق، حافظ و شاعران شیراز» کار بعدی اوست که در سال ۲۰۱۲ در اختیار علاقهمندان به ایران و زبان فارسی در دنیای غرب قرار گرفت. در این اثر به زندگی سه شاعر همعصر نظر دارد که عبارتاند از حافظ، عبید زاکانی و شاهدخت شاعری که کمتر نام او را شنیده ایم، یعنی جهانملک خاتون. در سال ۲۰۱۹ دیویس کتاب «آیینۀ قلبم: هزار سال شعر زنان ایرانی» را ترجمه و منتشر کرد. در این کتاب ترجمۀ نمونه اشعاری از قدیمترین تا متأخرترین شاعران زن ایرانی وجود دارد. دیویس در سال ۲۰۲۱ «لیلی و مجنون» و در اواخر سال ۲۰۲۳ «خسرو و شیرین» را ترجمه و منتشر کرد.