تهیدست از نشاط اجتماعی
سهم نشاط و تفریحات در سبد هزینه خانوار در 5 سال اخیر روند کاهشی داشته و در سال 1402 به کمتر از یک درصد رسیده است. بنابر دیدگاه جامعه شناسان، نشاط و امید موتورهای محرکه و پیشرفت جامعه هستند. رهبر انقلاب پراکندن نشاط را از وظایف رسانه ملی دانسته اند. آیا نامزدهای انتخابات پیش رو برای این حلقه مفقوده، تدبیری دارند؟
![](http://neo.khorasannews.com/content/upload/b742c133-8960-4055-8fc8-5610c302b8bc.jpg)
صادق غفوریان-ایجاد فضای اجتماعی همراه با شادابی و نشاط را بی شک باید از پروژه های مغفول در کشور دانست. با وجود ظرفیت های متعدد فرهنگی، اجتماعی و هنری که از آن می توان به عنوان کارآمدترین ابزار برای توسعه نشاط در جامعه بهره برد اما باید اذعان کنیم که جامعه ایرانی آن طور که باید شرایط نشاط و شادابی اجتماعی را تجربه نمی کند.
نگارش این گزارش، علاوه بر این که تلاش می کند فقدان این حلقه مهم اجتماعی را تذکر دهد، اما در این موقعیت زمانی روی سخن خود را نامزدهای انتخابات پیش روی ریاست جمهوری و مشخصا رئیس جمهور آینده به عنوان متولی دولت سیزدهم می داند و معتقد است، از دست دادن زمان و فرصت درباره ایجاد نشاط اجتماعی، جدا از این که سبب ساز خمودگی جامعه می شود، به معنای از دست دادن انگیزه های اجتماعی و در یک قامت بزرگ تر، به معنای از دست دادن سرمایه های اجتماعی است.
سهم ناچیز تفریح در سبد خانوار
طبیعتا برای دستیابی به وضعیت کیفی نشاط، شادابی و تفریح در فضای عمومی کشور و خانوار ایرانی می توان به برخی آمارهای رسمی مراجعه کرد. متاسفانه باید گفت که مراجعه به این آمار، ما را در شرایط نگران کننده ای قرار می دهد؛ البته که موضوع نشاط اجتماعی هم از آن دسته مسائلی است که با نگاهی حتی اجمالی به پیرامون و اطرافمان می توانیم دریابیم که این نیاز، در بخش قابل توجهی از ساختارهای اجتماعی کم رنگ و کم اثر است. آخرین خبر در گزارشی می نویسد: «سهم تفریح و سرگرمی در سبد هزینههای مردم از سال ۱۳۹۶ که ۲.۹ بوده، در سال ۱۴۰۲ به زیر یک درصد یعنی 8 دهم درصد رسیده است. اکو ایران نیز در نیمه دوم سال قبل، این آمار را با سالهای قبلتر مقایسه کرده که نشان میدهد از ۹۶ تا ۱۴۰۱ سبد تفریح مردم خالیتر شده است: «سهم گروه تفریحات، سرگرمیها و خدمات فرهنگی از کل هزینه متوسط ایرانیان در سال ۱۴۰۰، ۱.۶ درصد برآورد شده، در حالی که این سهم در سال ۹۶ حدود ۳ درصد بوده است. به طور کلی این سهم در پنج سال گذشته به طور مداوم کاهش یافته است. به بیان دیگر، در چند سال گذشته هزینهای که ایرانیان برای تفریح و فعالیتهای فرهنگی انجام دادهاند، کاملا روندی نزولی داشته و به شکل قابل توجهی کاهش یافته است.»
آن ها شاد تر هستند
مرور این آمار در شرایط مقایسه با سایر کشورها بیشتر قابل درک می شود. در این باره، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) چندی قبل در گزارشی، این موضوع را بر اساس آمار بانک مرکزی ایران و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) بررسی کرده است. این آمار که ۱۴ کشور به علاوه کلیت اتحادیه اروپا را پیمایش کرده، نشان میدهد، خانوار ایرانی با کمتر از ۵ درصد هزینهکرد از درآمد برای تفریح، در شمار خانوارهایی با کمترین میزان تفریح دربین این کشورها به حساب میآید. در این جدول؛ مکزیک، روسیه و آفریقای جنوبی بین ۵ تا ۱۰ درصد و بقیه کشورها همچون شیلی، ترکیه، کره، آمریکا، انگلستان، آلمان، ایتالیا، اتحادیه اروپا، کانادا، ژاپن و فرانسه بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از هزینه سبد خانوارهایشان به تفریح اختصاص مییابد.
نشاط اجتماعی؛ موتور پیشرفت جامعه
بی شک در ضرورت و اهمیت پراکندن نشاط و امید در جامعه، نیاز نباشد به آیه و قسم متوسل شد. بعید به نظر می رسد، عقل سلیمی باشد که با این نیاز اساسی انسان ها مخالف باشد و آن را برنتابد.
دکتر مصطفی اقلیما، جامعه شناس و پدر علم روانکاوی ایران، دراینباره به تجارت نیوز گفته است: «شادی عنصر مهمی برای پیشرفت جامعه است که متاسفانه مسئولان به آن توجه کافی نداشتهاند. فراهم آوردن شرایط برای نشاط اجتماعی علاوه بر ایجاد شرایط تفریحی مناسب نیازمند رفاه اجتماعی است.» آن چه مشخص است، در شرایط التهابات معیشتی و ثبات نداشتن شرایط اقتصادی، اهمیت و ضرورت ایجاد نشاط دو چندان می شود، طبیعی است وقتی متولیان اجتماعی و رسانه های جمعی، آن طور که باید بر این امر اهتمام ندارند، افزایش خشم و خشونت در جامعه دور از انتظار نیست. اقلیما معتقد است: «ما در تقویممان تاریخهای مناسبتی بسیاری داریم که میتواند فرصت ایجاد نشاط در جامعه باشد اما بهدرستی از این فرصتها استفاده نمیکنیم. خیلی تلخ است اما انگار واقعاً برخی دوست ندارند مردم شاد باشند در حالی که خیلی از مشکلات را میشود با ایجاد شادی و نشاط حل کرد. نمیگوییم این شادی میتواند مستقیماً بیکاری و تورم را کنترل کند اما همین که مردم برای ساعاتی به گرفتاریهایشان فکر نکنند و خوشحال باشند، زمینهای میشود که حس همدلی و همبستگی بیشتری داشته باشند.»
رهبر انقلاب ایجاد نشاط را از وظایف رسانه ملی می دانند
اما این که چه بخش هایی در توسعه نشاط اجتماعی می توانند موثر باشند، در جای خود قابل بحث است؛ به عنوان نمونه شهرداری ها، وزارت فرهنگ و ارشاد و آموزش و پرورش از جمله دستگاه هایی هستند که در این رابطه نقش مستقیم دارند. در عین حال موضوع نشاط و تزیین فضای عمومی به آن در بیانات رهبر انقلاب هم تاکید شده است. ایشان سال 1400 در حکم انتصاب دکتر پیمان جبلی به ریاست سازمان صداوسیما، بر ضرورت پراکندن نشاط و امید در جامعه تاکید کردند و آن را از جمله وظایف صدا و سیما خواندند: «رسانه ملی، دانشگاهی برای ارتقای سطح آگاهی و معرفت عمومی و آوردگاهی برای مقابله با امواج خصمانه تحریف و تفتین و آسایشگاهی برای بهرهمندی چشم و دل همگان از جلوههای زیبایی و هنر و قرارگاهی برای پراکندن امید و نشاط در فضای عمومی کشور است.»