یادداشت روز
تعداد بازدید : 140
محیط فراموش شده!
نویسنده : سید صادق غفوریان m.ghafoorian@khorasannews.com
امروز شاید برخی از کسانی که این یادداشت را بخوانند با خودشان بگویند: «دلت خوش است،مردم در معیشت شان مانده اند شما از « «آب و درخت و جنگل و بیابان» مینویسید...»
جدا از این که درباره این اشکال با قواعد دینی و عقلی می توان پاسخ های محکم و مستدلی ارائه کرد اما یک معادله ساده به ما حکم می کند، اگر ملت و مملکتی در بهترین شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هم باشند ولی از «محیط مناسب زیست» محروم باشند چگونه می توانند از این مزیت هایشان بهره ببرند. امروزه دیگر اکثر ساکنان کلان شهرها با تک تک سلول های خود تغییرات زیست محیطی و آلودگی هوا را حس می کنند. چه بسا ساکنان روستاهای دوردست هم از عوارض این تغییرات مصون نیستند. حالا دیگر خشکسالی، زباله های گردشگران فصلی و... بخشی از زندگی آن ها شده است.
ضمن این که در بسیاری از کشورهای پیشرو ابعاد و حوزه های گوناگون «محیط زیست سالم» بخش قابل توجهی از سودآوری و اقتصادسبز را برای مردم و دولت ها فراهم آورده است. در واقع امروزه محیط زیست، ساحت گره خورده به تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تعاملات بین المللی است و هم اکنون موارد متعددی را می توان برشمرد که بهبود یا رهاشدگی محیط زیست به چگونگی تعامل و روابط سیاسی کشورها گره خورده است.
در عین حال حوزه کیفیت بخشی محیط زیست را آن گاه میتوان فراتر از مرزها جست وجو کرد که توانسته باشیم کوتاهی ها و چالش های آن را در داخل به حداقل رسانده باشیم.
راه دور و غریبی نرفته ایم اگر امروز اعتراف کنیم که موضوع محیط زیست و منابع طبیعی در کشور ما هنوز جایگاه و حوزه توجه جدی خود را نیافته است و همچنان این تفکر نزد برخی وجود دارد که پرداختن به این موضوع برای «بی دغدغه ها» و «شکم سیرها» است.
مروری بر تحلیل محتوا و گفتمان برخی مسئولان و شخصیت ها، صاحبان تریبون های سیاسی و مذهبی و دیگر گروه های مرجع گویای این واقعیت است که طی چند دهه اخیر موضوع محیط زیست، هیچ گاه از موضوعات استراتژیک و کاربست ویژه بخش های حاکمیتی و اجتماعی کشور نبوده است.
حال با عنایت به این واقعیت و فرصت هایی که طی این سال ها از دست داده ایم، محیط زیست و منابع طبیعی کشور با چه چالش هایی مواجه است؟
آلودگی هوا و مقوله ریزگردها
بحران منابع آب
تغییرات اقلیم
جنگل زدایی های گسترده
فرسایش و قاچاق خاک
انقراض زیستی
آلودگی های نفتی
و ...
در بسیاری از این موارد لازم نیست هر یک از ما کارشناس و آگاه به آمار و ارقام رسمی باشیم بلکه با نگاهی گذرا به پیرامون مان، به طبیعت اطرافمان، به سواحل و جنگل هایی که گاهی به آن سفر می کنیم به سادگی می توانیم وضعیت بیمار و رو به افول آن ها را لمس و با گذشته های بهتر آن مقایسه کنیم. شاید دردناک باشد که این جمله رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست را بخواهیم مرور کنیم. ولی به نظر می رسد این واقعیت تلخ اکنون پیش روی ماست «حال محیط زیست کشور خوب نیست... شاید یکی از کشورهای سرافکنده جهان در راستای حفظ محیط زیست باشیم و جرئت نکنیم شاخص های واقعی محیط زیست خود را در مجامع جهانی بیان کنیم»
(ایرنا- 1397.3.25)
به این آمار توجه کنید:
استفاده بی رویه از منابع آب تجدیدپذیر؛ استاندارد جهانی میزان استفاده از منابع آب باید کمتر از 40 درصد باشد که در ایران به طور میانگین به 110 درصد می رسد. (رئیس سازمان محیط زیست کشور- ایسنا- 97.3.25)
وسعت جنگل های کشور در سال 1300 از 600 میلیون هکتار به 1.7 میلیون هکتار در دهه های 80 و 90 رسیده است. (مقاله چالش های زیست محیطی جنگل ها و مراتع ایران و پیامدهای آن- مجله علمی پژوهشی جغرافیا و توسعه ناحیه ای)
از حدود 129 میلیارد مترمکعب منابع آبی مورد بهره برداری، به میزان حدود 91 درصد در مصارف کشاورزی، حدود 5 درصد در مصارف صنعتی و در حدود 4 درصد به مصارف خانگی می رسد. در حالی که فقط 12 درصد مساحت کشور زیر کشت می رود، حدود 91 درصد مصرف منابع آب مربوط به بخش کشاورزی است و مسئله قابل تامل این نکته است که فقط 10 درصد تولید ناخالص ملی از کشاورزی به دست می آید و 17 درصد نیروی کار در این بخش اشتغال دارند. (باشگاه خبرنگاران- 1397.12.10- برگرفته از مقاله علمی پژوهشی: شناخت و ارتقای بهره وری آب کشاورزی)
دردناک تر از مرور این آمارها، این واقعیت است که تا دلمان بخواهد می توانیم چنین آمارهایی را از لابه لای عملکردهایمان در قبال محیط زیست بیابیم و برای آن در برابر این نعمت های الهی و نسل های آینده شرمسار باشیم .
چه باید کرد؟
1 – جانمایی محیط زیست در فرهنگ عمومی
به طور قطع تا تمام آحاد جامعه به مسئله ارتقای کیفیت محیط زیست و منابع طبیعی باورمند نشوند و آن را به فرهنگ عمومی خود راه ندهند، جامعه ایرانی همچنان با افول کیفیت محیط زیست خود مواجه خواهد بود. رهبر انقلاب دیروز در بیاناتشان به مناسبت روز درختکاری چنین توصیه کردند: مسئله درخت و پوشش گیاهی باید جایگاه واقعی خود را در فرهنگ عمومی پیدا کند.
2 – آموزش از سنین کودکی
بسیاری از ما احتمالا سال های زیادی از مقاطع مختلف تحصیلی را گذرانده ایم، اما کدام یک از ما می تواند چند جمله از آموزه های خود را از دوران تحصیلی درباره «اهمیت محیط زیست» بازگو کند؟ طبیعی است در چنین شرایطی، نگاه و عملکرد عمومی جامعه نسبت به موضوعات محیط زیستی، قابل دفاع نباشند.
3-تعجیل در جبران مافات
باید بپذیریم که سیاستگذاری و اجرا در موضوع محیط زیست، امروز نباید معطل این کارگروه و آن کمیسیون باشد. به نظر می رسد این بخش به میزان کافی مورد مداقه کارگروه ها، کمیسیون ها و همایش ها قرار گرفته است و حالا باید از هر فرصتی برای جبران از دست رفته ها بهره جست. اگرچه این منابع با توجه به تغییرات اقلیمی گاهی جبران ناشدنی است.
4-طراحی قوانین سخت گیرانه در ارتباط با مخربان محیطزیست
طی سال های اخیر وضع برخی قوانین همچون در بخش شکار گونه های جانوری، تا حدود زیادی این گونه ها را در حاشیه امن قرار داد اما برخورد جدی با مخربان خرد و کلان درابعاد گوناگون محیط زیست نیازمند بازنگری در قوانین پیشگیرانه است.
5- توجه به سیاست های ابلاغی نظام
سیاست های کلی «منابع طبیعی»، سیاستهای کلی منابع آب و سیاست های کلی محیط زیست سه سند بالادستی راهبردی در این عرصه است که طیفی از موضوعات جامعه از مدیریت منابع حیاتی با رویکرد مشارکت مردم، جرم انگاری تخریب محیط زیست تا گسترش اقتصاد سبز و حتی تقویت دیپلماسی محیط زیستی و... را شامل می شود. طیفی که نشان می دهد در این عرصه نه تنها خلأ سیاست گذاری وجود ندارد بلکه اجرا و تبدیل آن ها به باور عمومی نزد مردم و مسئولان یک چالش جدی محسوب میشود. چالشی که به خوبی در مصوبه روز گذشته شورای شهر تهران نمود واضحی یافت؛ تصمیمی که باید آن را با شرمساری خواند: «شورای شهر تهران همزمان با روز درختکاری در 62 باغ تهران مجوز ساخت وساز را صادر کرد.»!