بلوط ها ایستاده می میرند... اما ممکن است روزی در آتش بی تدبیری مان بسوزند، روزی قلع و قمع شوند و روزی دیگر انواع آفات و بیماری ها در عرصه های جنگلی طغیان کنند؛ این ها قصه های دردناک جنگل های کشور است. مرگ میلیون ها اصله درخت در جنگل های زاگرس و آلودگی بیش از یک میلیون و 200 هزار هکتار از عرصه های جنگلی این منطقه، شوک بزرگی برای همه بود. امروز که جنگل های زاگرس را از دست داده ایم و تنها نوار باریکی در شمال کشور به نام جنگل های هیرکانی داریم، باید مدیریت و نوع نگاهمان را کمی تغییر دهیم. این روزها وقتی با هر کارشناس و محققی در خصوص تهدیدات و مهم ترین موضوعات مرتبط با جنگل های استان گلستان به عنوان بازمانده جنگل های هیرکانی سخن می گوییم، همه از یک موضوع نگرانند، تکرار فاجعه زاگرس در جنگل های شمال! بیماری پوسیدگی زغالی بلوط، یکی از بیماری های ثانویه در عرصه های جنگلی است که در صورت ضعیف شدن گیاه بر اثر عوامل مختلف، ظهور و بروز پیدا می کند. البته این بیماری محدود به استان گلستان نبوده و در مناطق دیگری مانند ساری، تنکابن، نوشهر و بخش هایی از گیلان هم دیده شده است، هرچند به گفته کارشناسان این سطح خیلی زیاد نیست اما به طور قطع سهل انگاری و کم توجهی می تواند عمق فاجعه را بیشتر کند. لازم به ذکر است که بلوط های استان گلستان از نوع بلندمازو و بلندترین بلوط های جهان به شمار می روند که در صورت تداوم این روند زمین بار دیگر یکی از گونه های با ارزش گیاهی خود را از دست خواهد داد. البته این تمام ماجرا نیست بلکه روند گسترش این بیماری نگرانی های زیادی را هم برای پارک ملی گلستان به عنوان یکی از مهم ترین ذخیره گاه های زیست کره ایجاد کرده است، امری که دور از ذهن نیست. آفات و بیماری، دو عامل خسارت زا در جنگل ها معاون امور جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور در گفتگو با خراسان به دو عامل خسارت زا در عرصه های جنگلی اشاره می کند و می گوید: بخشی از عواملی که موجب خسارت در جنگل ها می شود مانند بیماری است که نمونه آن را در بلایت شمشاد همگان دیدند و عامل خسارت زای دیگر بحث آفاتی است که از گذشته در این مناطق وجود داشته است. بهزاد انگورج با اشاره به نسخه های عملیاتی سازمان برای مقابله با آفات و بیماری ها می افزاید: برای این کار سازمان جنگل ها دو نسخه عملیاتی واضح و مشخص دارد که درخصوص آفات باید بحث های مربوط به قوانین تنوع زیستی را رعایت کرد، به نحوی که هر زمانی شکارچیان طبیعی برخی از آفات کاهش پیدا کرده اند، جمعیت آفات طغیانی شده است. وی معتقد است: رعایت بهداشت جنگل از دیگر موارد بسیار مهم در کنترل آفات و بیماری هاست. مادامی که خود را ملزم به رعایت بهداشت جنگل نکنیم زمینه را برای بروز و ظهور آفات فراهم کرده ایم که یکی از فاکتورهای بهداشتی، انجام عملیات مکانیکی و برهم زدن شرایط مساعد طغیانی در نقاط کانونی است. وی با اشاره به گسترش بیماری پوسیدگی زغالی بلوط و اینکه گفته می شود طرحی برای مقابله با این بیماری تدوین شده اما به خاطر کمبود اعتبارات اجرایی نشده است، خاطر نشان می کند: سازمان برای هر برنامه اجرایی دارای مطالعه، اعتبارات لازم را پیش بینی و تهیه می کند. سازمان جنگل ها مشکل تأمین اعتبار ندارد معاون امور جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور بیان می کند: نباید اینگونه استنباط شود که به دلیل مشکلات مالی و اعتباری، یک بیماری گسترش پیدا کرده است بلکه به خاطر این است که نمی توان در جنگل ها اقدامی بدون مطالعه انجام داد و یا از مواد شیمیایی برای کنترل و مقابله با بیماری استفاده کرد. وی با بیان اینکه آنچه که در جنگل های شمال مانند گلستان رخ داده و آن فاجعه ای که در زاگرس به بار آمده، با هم تفاوت دارند، می افزاید: در زاگرس این بیماری تمام کننده بود نه شروع کننده. عوامل دیگری برای به وجود آمدن این شرایط نقش داشتند، در زاگرس مواد غذایی برای تغذیه درختان وجود ندارد اما در گلستان اینگونه نیست و کارهایی در این زمینه صورت گرفته که نتایج مثبتی داشته است. گسترش کانون های آلوده در سایه بی توجهی یکی از اساتید دانشگاه و دکترای علوم جنگل در این باره به خراسان می گوید: برای نخستین بار بیماری پوسیدگی زغالی بلوط در استان گلستان شناسایی شد و نمونه هایی توسط سازمان گیاه پزشکی به خارج از کشور ارسال شد و بعدها متوجه شدند که این بیماری همان بیماری موجود در جنگل های زاگرس است. دکتر محمدرضا کاووسی می افزاید: سال 86 برای نخستین بار این بیماری بر روی چند پایه درخت گزارش شده بود، آن زمان وجود این بیماری را به مدیرکل وقت منابع طبیعی اطلاع دادیم و به دلیل این که در همان سال ها توجهی به آن نشد، بیماری و مساحت کانون های آلوده نیز گسترش یافته است. وی بیان می کند: بعد از گذشت 3 یا 4 سال نشستی تشکیل شد و قرار شد پروژه ای برای مقابله با این بیماری تدوین شود که طرح نوشته شد و کد رهگیری هم دریافت کرد اما هنوز گرفتار مسئله کمبود اعتبار است و تاکنون هم یک فاز آن یعنی مطالعات اجرایی شده است. پارک ملی گلستان در معرض خطر بیماری مدیر مرکز رشد و فناوری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان خاطرنشان می کند: روش های بیولوژیک و تلفیقی در محیط آزمایشگاهی برای مقابله با این بیماری بررسی شد و در محیط صحرایی هم به نتایج خوبی رسیدیم. باید کنترل این بیماری تا جایی انجام شود که بتوانیم منطقه و کانون آلوده را حذف کنیم. وی با بیان این که بیماری جنگل های زاگرس نیز مشابه بخشی از عرصه های جنگلی استان است، تصریح می کند: استان گلستان در صورت اجرای این طرح می تواند برای نخستین بار در کشور با حداقل هزینه ها با یک بیماری بسیار خطرناک مقابله کند. وی تأکید می کند: امروز میلیارد ها تومان برای احیای جنگل های زاگرس هزینه می کنند اما موفق به این کار نمی شوند، در حالی که می توانند با تخصیص اعتبارات کم این بیماری را در استان از بین ببرند. وی تصریح می کند: اگر کنترل بیماری در نقاط آلوده انجام نشود ، با توجه به گسترش بیماری، در مرحله بعدی پارک ملی گلستان در معرض خطر قرار دارد و گونه های غالب در آن آزاد و بلوط است که در این صورت فاجعه جبران ناپذیری رخ خواهد داد و اکوسیستم پارک دچار مشکلات عدیده ای می شود. دکتر کاووسی اشاره ای هم به کانون های آلوده در استان می کند و می گوید: کانون آلودگی از پارک قرق تا جنگل های توسکستان ادامه دارد و در بقیه مناطق نیز به صورت پراکنده دیده شده است البته در پارک جنگلی دلند هم این بیماری گسترش دارد، به جرأت می توان گفت 60 تا 70 درصد بلوط‌های توسکستان آلوده هستند و اگر کاری صورت نگیرد این آلودگی به 100 درصد می رسد و آن موقع دیگر بلوطی نخواهیم داشت و بلوط های بلندمازو که بلندترین بلوط های جهان هستند، منقرض می شوند. بیماری در جنگل های استان مهار شده است معاون اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هم در این باره اظهار کرد: از همان زمان یکسری فعالیت های احیایی در استان شروع شد و خوشبختانه بیماری در کانون های آلوده کنترل و مهار شده است. مهندس فریدون فریدی افزود: این بیماری در محیط وجود دارد و در صورتی که درخت براثر هر عاملی دچار تنش و یا ضعیف شود، روی آن قرار می گیرد. به گفته وی این بیماری در پارک دلند بر روی درختان آزاد و در پارک قرق بر روی درختان بلوط دیده شده است. وی بیان کرد: علت این که این بیماری بیشتر در پارک های جنگلی دیده می شود، به دلیل استفاده بی رویه توریستی از پارک و هم چنین کوبیدگی خاک است. با هماهنگی با دانشگاه و جلساتی که برگزار شد، احیای مناطق آلوده در دستور کار قرار گرفت و بخشی از این مناطق محصور و بیماری در آن کنترل شد. وی ادامه داد: در مناطق آلوده باید کوبیدگی خاک را با فشاردهی از بین برد و عملیات به زراعی با گونه های دیگر بلوط و غیر بلوط نهال کاری و بذرکاری شود. در بخشی از عرصه هایی که حصارکشی شده از سال 88 تاکنون کانون آلوده توانسته خود را مجدد احیا کند اما این کار در جنگل های توسکستان هنوز انجام نشده است.

بیش از 50 مورد آفت کلیدی و مهم در جنگل های شمال کشور طی یک دوره زمانی 10 تا 12 ساله شناسایی شده است.به گزارش خراسان؛ این آفات و بیماری ها هر از چندگاهی و طی یک دوره زمانی ظهور و بروز پیدا می کنند. از جمله این بیماری ها می توان به مرگ نارون ( ملج) در تمامی جنگل های شمال، پژمردگی فوزاریومی شب خسب و بیماری پوسیدگی زغالی بلوط در سه استان شمالی اشاره کرد.

کانون های آلوده به بیماری پوسیدگی زغالی بلوط در استان گلستان، در پارک های جنگلی مانند قرق و دلند مشاهده شده است که یکی از دلایل طغیان بیماری در این مناطق استفاده بی رویه از گردشگری است. بیماری پوسیدگی زغالی بلوط، یک نوع بیماری قارچی، اندومیک و درون بافتی بوده که به صورت کومون داخل بافت باقی می ماند و زمانی که شرایط برای فعالیتش مساعد شود، آن زمان به مرحله طغیانی می رسد. زمانی که آب درون سلولی کاهش پیدا کند که این امر هم به دلیل تنش های زیستی و محیطی مانند گرما و خشکی رخ می دهد؛ قارچ فاز مهاجمی پیدا می کند و در این مرحله است که می تواند خسارت زا باشد. در صورتی که قارچ به نواحی ریشه سرایت کند، درخت خشک شده و از بین می رود. منطقه زاگرس به دلیل داشتن شرایط اقلیمی خشک مستعد برای بروز این بیماری است و طبق برآوردهایی که صورت گرفته بیش از یک میلیون و 200 هزار هکتار از جنگل های زاگرس به این بیماری آلوده شده است. البته این به معنی خشکیدگی تمامی درختان موجود در این عرصه نیست بلکه این سطح به 4 قسمت طبقه بندی شده که در 250 هزار هکتار آن، بیماری پوسیدگی زغالی بلوط به صورت کانونی وجود دارد و موجب خشک شدن درختان شده است. وقتی بیماری به مرحله ریشه می رسد و موجب خشکیدگی درخت می شود باید نسبت به قطع و کف بر کردن و از ریشه درآوردن درختان آلوده اقدام شود که این امر در بخش هایی از زاگرس اتفاق افتاده است. اما در جنگل های شمال کشور معمولاً به دلیل ریزش های جوی و شرایط اقلیمی مرطوب، بستر مناسب و مساعدی برای این بیماری فراهم نیست. البته در استان گلستان به دلیل تنش های خشکی و کاهش رطوبت که طی سال های اخیر به صورت محسوس بوده، این بیماری به صورت پراکنده در بخش هایی از جنگل های گلستان دیده شده است. در برخی از این کانون ها پایه های آلوده قطع و ریشه کن شده و اقدامات احیایی خوبی هم صورت گرفته است. فنس کشی و حصارکشی در بخشی از این کانون های آلوده انجام شد و خوشبختانه این بیماری کنترل شده و این اقدامات هم نتایج مثبتی را در پی داشته است. یکی از عللی که موجب شده این بیماری در جنگل های شمال کشور ظهور و بروز پیدا کند، استفاده گردشگری و کوبیدگی خاک در این عرصه هاست. عمده مناطقی که در استان گلستان به این بیماری دچار شده، پارک های جنگلی مانند قرق، دلند و توسکستان است؛ یعنی جاهایی که استفاده گردشگری و رفت و آمد در آنها زیاد است. کوبیدگی خاک به واسطه حضور بیش از حد مردم و در برخی از مناطق نیز به دلیل وجود دام ها، موجب نرسیدن آب به ریشه و تنش خشکی می شود. برای مقابله با این بیماری تنها سازمان جنگل ها و منابع طبیعی نمی توانند اقدام کنند بلکه باید سایر دستگاه ها و سازمان ها و به ویژه مردم نیز همراهی داشته باشند.

فریده ستایشگر- روند گسترش آفات در جنگل های شمال کشور بسیار باشتاب بوده اما در مقابل حرکت ما برای مقابله با این آفت کند است و اگر این شرایط تداوم داشته باشد، به دلیل بیماری پوسیدگی زغالی بلوط، بلندترین بلوط های جهان هم مانند برخی از گونه های دیگر همچون ملج و شب خسب می میرند. با توجه به گسترش بیماری پوسیدگی زغالی بلوط در جنگل های شمال کشور و هم چنین لزوم مدیریت و کنترل این بیماری در کوتاه ترین زمان ممکن، گفتگویی با مهندس یزدانفر آهنگران، معاون قائم مقام دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام داده ایم. * بیماری پوسیدگی زغالی بلوط به غیر از جنگل های استان گلستان در استان های دیگر هم دیده شده است؟ بله این بیماری هم در استان گلستان و هم در جنگل های ساری، پارک نور، در منطقه غرب مازندران و حوزه نوشهر و در بخش هایی از استان گیلان هم دیده شده است. * سطحی که در استان گلستان به عنوان کانون آلوده گزارش شده، چه میزان است؟ هنوز سطح کلی را برای ما گزارش نکرده اند، اما آنچه که واقعیت دارد این است که بیماری در پارک قرق، دلند، جنگل های توسکستان و اخیراً هم در بخشی از جنگل کاری هایی که طی سال های اخیر صورت گرفته، دیده شده است. بیماری پوسیدگی زغالی بلوط، یک بیماری ثانویه است که تحت تأثیر استرس های محیطی مانند خشکی و کم آبی به صورت مهاجم عمل می کند. *گفته می شود در صورت گسترش این بیماری، نسل بلوط ها هم منقرض می شود؟ بی تردید در صورت تداوم شرایط فعلی، این بیماری می تواند مرگ بلوط ها را رقم بزند. ما در استان گلستان بلوط های بلند مازو که بلندترین بلوط های جهان به شمار می روند را داریم که در صورت گسترش بیماری نسل آنها منقرض می شود. در سال های قبل هم به دلیل برخی از آفات و بیماری هاگونه ملج و شب خسب نیز منقرض شده است. بخش زیادی از شمشادها نیز دچار بیماری بلایت شده و از بین رفته اند و الان نوبت به بلوط و برخی از گونه های آزاد رسیده است. * از طرحی که برای مقابله با این بیماری در استان گلستان تهیه شده، اطلاعی دارید و اینکه چرا تاکنون اجرایی نشده است؟ این طرح به دست بنده هم رسیده اما متأسفانه این طرح به صورت جامع نیست. پیشنهاد ما هم این بود که این طرح با مشورت و همکاری موسسه تحقیقات گیاه پزشکی، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع و مرکز تحقیقات سازمان جنگل ها بازنگری شود که مثل اینکه این اتفاق نیفتاده؛ هرچند دولت سال گذشته و امسال اعتبارات خوبی برای بحث بلوط و شمشاد تخصیص داده است.