به همت یکی از استادان دانشگاه فردوسی
تعداد بازدید : 109
نسخه جدید و کاملی از دیوان «بهار »کشف شد
ایسنا - دکتر مجتبی مجرد با اشاره به نحوه پیدا شدن کتابی از بهار با بیان این که «سال های زیادی در جستوجوی این دیوان بودهام» گفت: آبان ماه امسال از روی اتفاق به دانشکده ادبیات سر زده و باز اتفاقی تر به کتابخانه دانشکده رفتم. معمولا روزهایی که در دانشکده کلاس دارم، حتما سری هم به کتابخانه میزنم و از لابهلای انبوه کتاب های چاپ سنگی و یا نسخه های خطی، سراغ نسخه ای را میگیرم که حدود 6 یا هفت سال است در پی آنم.وی ادامه داد: اولین کتابی را که دیدم، نسخه ای قطور بود که به صورت استادانه ای صحافی شده بود. شک نکردم که از نسخه های مرحوم «سیدمحمود فرخ خراسانی» است که به دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی اهدا شده بود.
مجرد با اشاره به یادداشتی که در این کتاب منتشر شده بود، عنوان کرد: روی کتاب مهر «اهدایی خاندان استاد فرخ به دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد» خورده بود. بعد از آن چند ورق سفید و ناگهان یادداشت مفصلی به خط مرحوم فرخ که چنین آغاز میشد «در پاییز 1332 از طرف دانشگاه پنجاب لاهور از این بنده، محمود فرخ، درخواست شد که بیوگرافی مرحوم استاد ملکالشعرای بهار را برای ضبط در دایرة المعارفی که به زبان اردو چاپ میشود، تنظیم کنم، مشروط بر این که از هزار کلمه تجاوز نکند. این شرح را که منشاء و مدرک آن به شرح ذیل است، تنظیم کردم و فرستادم».
مجرد در بخش دیگری از این گفتوگو با اشاره به چگونگی یافتن این نسخه عنوان کرد: زمانی که مشغول گردآوری و تنظیم یادداشت های مرحوم فرخ بودم، به نکته ای برخوردم که بسیار جالب توجه بود. مرحوم فرخ در حاشیه صفحه 514 از جلد دوم دیوان بهار، چاپ امیرکبیر در سال 1336 ذیل قصیده «دوازده برج» نوشته بود: «این قصیده 43 بیت است و نسخه اصل آن به خط مرحوم بهار در اول نسخه کامل دیوان بهار که خود بنده از ابتدای جوانی تنظیم کرده ام الصاق شده است و در صفحه 780 نسخه خطی مزبور نیز پاکنویس آن ثبت است».
وی اضافه کرد: در آن زمان هرچه بیشتر به دنبال این دیوان نادرالوجود گشتم، کمتر نتیجه گرفتم اما از یافتنش ناامید نشدم تا آن که بالاخره به سوی آن دیوان رهنمون شدم.استاد ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی گفت: پس از آن فهمیدم کتابی که تا چند روز قبل در یک کارتن سربسته، بیش از سی و چند سال محبوس بوده، همان نسخه نفیس است.مجرد در بخش بعدی این گفتوگو با اشاره به ویژگی های این دیوان جدید خاطرنشان کرد: این نسخه که به سفارش مرحوم فرخ صحافی شده است، جلد تیماج کبود دارد و عطف آن تیماج جگری است. تاریخ شروع کتابت این نسخه بنابر یادداشت مرحوم فرخ در صفحه یک نسخه، سال 1335 هجری قمری است.
وی ادامه داد: در این یادداشت آمده «در اوایل سال 1335 هجری قمری شروع به نگارش و استنساخ این دیوان نفیس که از مآثر افکار عالی یگانه دوران، نویسنده و شاعر دانشمند معروف ایران، استادیالاعظم و شفیقیالمعظم حضرت مستطاب اجل اکرم آقای ملک الشعراء بهار است، گردید و به زحماتی وافر موفق به تنظیم آن آمدم زیرا فقط یک قسمت آن را از روی دیوان منظم به خط خود معظمله نوشته و مابقی را که حوصله خود ایشان هم به تدوین و تنظیم آن وفا نکرده بود از روی مطبوعات متفرقه و نسخ مسوده پارهپاره و بیترتیب که در موقع انشاد آن اشعار نگاشته شده و آمیخته به هزاران سیاهی و خطوط ترقین و نسخهبدل بود، استنساخ نمودم».مجرد با اشاره به آخرین تاریخ روی این نسخه اظهار کرد: آخرین تاریخ این نسخه فروردین 1354 شمسی است. این مطلب نشان میدهد که مرحوم فرخ بیش از نیم قرن مشغول گردآوری اشعار ملکالشعرای بهار بوده است.
وی با بیان این که این نسخه 1061 صفحه دارد، گفت: علاوه بر این مقدار، چند 10 ورق خالی نیز در ابتدا و انتهای نسخه دیده میشود که مطابق رسم مرحوم فرخ، برای آن تعبیه شده که اگر به شعر یا نکته جدیدی برخورد نمود و با قراین محکم دانست که مثلا آن شعر از بهار است، آن را در نسخه خود درج نماید.
مجرد با اشاره به دیگر ویژگی های این نسخه اظهار کرد: نسخه از دو نوع کاغذ تشکیل شده که یکی کاغذ حنایی رنگ است که گویا صورت اولیه دیوان بوده و حدود 320 صفحه است و دیگری کاغذ سفید نازکی (کاغذ فرنگی) که در طول چند دهه، برای نوشتن سایر اشعار مرحوم بهار استفاده میشده است.مجرد تاکید کرد: بسیاری از عبارات و واژگان دشوار اشعار، در حاشیه توضیح داده شده است. گویا برخی از این حواشی به خط مرحوم بهار و پاره ای دیگر به خط مرحوم فرخ است. نکته مهم دیگر در باب این دیوان آن است که بنابر یادداشت مرحوم فرخ «در آخر سال 1312 شمسی باز محبوس شد و پس از پنج ماه حبس در زندان طهران، مریض و به اصفهان تبعید گردید و دیوان اشعارش را که به وسیله دوست موروث او (این بنده محمود فرخ) جمعآوری (به دست ملکزاده، برادرش، از روی همین نسخه استنساخ گردیده بود) شده بود، تنظیم و پس از مراجعت از تبعید (تابستان 1313) در تهران چاپ کرد ولی نگذاشتند منتشر سازد و توقیف و ضبط شد».
وی خاطرنشان کرد: بنابراین بخش نخست این نسخه (که روی کاغذ حنایی نوشته شده است) قرار بوده در سال 1313 منتشر شود که به دلایل سیاسی جلوی انتشار آن را گرفتهاند.مجرد تصریح کرد: بیگمان حجم قصاید و دیگر اشعار این دیوان، از حجم اشعار مندرج در دیگر دیوان های چاپی بهار، بسیار بیشتر است. به عنوان نمونه فقط در 100 صفحه نخست این دیوان (از 1061 صفحه، یعنی حدود یک یازدهم کل آن) 30 قصیده وجود دارد که در دیوان های چاپی بهار نیست.وی تاکید کرد: کاستی تعداد ابیات برخی از قصاید موجود در دیوان های چاپی نسبت به نسخه اصیل فرخ امری کاملا مشهود است. بنا بر شمارشی که انجام شده فقط در 100 صفحه نخست این نسخه (یعنی حدود یک یازدهم آن)، بیش از 1200 بیت وجود دارد که در دیوان های چاپی موجود نیست.