دکتر خطیبی در دومین جلسه نقد کتاب سرای فردوسی:
تعداد بازدید : 55
نسخه خالقی؛ نقطه تحول در تصحیح شاهنامه است
علیرضا حیدری - دومین جلسه نقد کتاب«سرای فردوسی» به بررسی تصحیح شاهنامه از استاد خالقی مطلق اختصاص داشت. میهمان ویژه این جلسه که با استقبال خوب علاقه مندان همراه شد، دکتر ابوالفضل خطیبی ازهمکاران استاد خالقی دراین تصحیح بود که به تفصیل نکاتی را بیان کرد. درابتدای جلسه دکتر یاحقی ، مدیرسرای فردوسی درسخنانی کوتاه درمعرفی تصحیح استاد خالقی گفت: این کارابتدا درآمریکا چاپ شد و بعد ها درایران توسط مرکز دایرة المعارف اسلامی شامل 8 جلداصلی و 3 جلد توضیحات استاد و یک جلد بیت یاب و با همان شکل چاپ آمریکا منتشر شد. می دانیم که هدف تصحیح درهراثری یافتن و دسترسی به نزدیک ترین نسخه اصلی است و باتوجه به بی دقتی ها و افزودنی ها ی زیاد درنسخه های شاهنامه رسیدن به نسخه ای نزدیک به فردوسی بسیار مهم بوده است. استاد خالقی از جمله پژوهشگرانی است که قریب 40 سال روی این کار وقت گذاشت و از دوران جوانی برای رسیدن به تصحیحی دقیق تراز شاهنامه کار کرد و این سرمایه کاری ایشان تصحیحی شد که امروز در اختیار ماست.
از طرفی چون شاهنامه توسط دیگران وهمیشه در خارج از ایران کار شده است ، استاد خالقی اولین ایرانی است که تصحیح شاهنامه را در شکلی معتبر به چاپ رسانده است . ضمن اینکه باید بپذیریم که نه استاد خالقی معتقد است این تصحیح آخرین کار است و نه دیگران، اما باورداریم اکنون بهترین تصحیحی است که در اختیار داریم.
در ادامه دکتر خطیبی درسخنانی از روند تصحیح شاهنامه وبه ویژه تصحیح خالقی مطلق نکاتی را بیان کرد و قبل ازآن پیشنهاد کرد سرای فردوسی فرهنگی جامع از «جای ها»ی شاهنامه تهیه کند وتدوین این« جای نامه» بیش از همه در خراسان و توسط محققان خراسان امکان پذیراست.
دکتر خطیبی با تقسیم دوره های تصحیح شاهنامه به 4 دوره گفت: اگر تصحیح شاهنامه را از اوایل قرن نوزده تا به امروز در نظر بگیریم و یک دوره 200 ساله را به بررسی بگذاریم به 4 نقطه عطف بر می خوریم. اولین تصحیح، نخستین بار در سال 1829 و توسط ترنر ماکان انجام شد. چاپ ماکان، در چهار مجلد انتشار یافت. او حدود 200سال پیش به این نکته رسید که ابیاتی از شاهنامه متعلق به فردوسی نیست و این نکته خیلی ارزشمندی بود به عنوان نمونه به بخشی از داستان گرشاسب نامه در مورد ماجرای جمشید اشاره کرده است . جالب است بدانیم اودر پایان جلد چهارم بخشی دارد با عنوان ملحقات و این سنت الحاقی در پایان کتاب پس از او در چاپ مسکوادامه یافت و این کار مهمی بود . به این شکل که قطعات مفصل ترالحاقی در پایان کتاب می آید و کوتاه تر در زیر نویس.
این استاد دانشگاه نقطه عطف بعدی را تصحیح ژول مول دانست و گفت : ژول مول با پشتکار شگفت انگیزی شاهنامه را تصحیح کرد که در9جلد به فرانسه ترجمه شد. از ژول مول به بعد همه به این نسخه استناد کردند. بد نیست بدانیم در هردومورد به رویکرد «مقابله» بر می خوریم ولی شیوه آن را نمی دانیم. مثلا ما نمی دانیم ژول مول چه کار کرده چون هیچ نسخه بدلی ارائه نکرده است. فراموش نکنیم که باید زمان انتشار این نسخه ها را در نظر بگیریم و بدانیم که این دو چاپ در زمان خودشان بسیار ارزشمند بودند.
درسومین نقطه عطف تصحیح به چاپ مسکو می رسیم . از سال1960 گروهی از ایرانشناسان در مسکو با حضور عبدالحسین نوشین دست به این کار بزرگ زدند. دراین چاپ به نسخه بریتانیا می رسیم که شاهکار این گروه همین بود که تشخیص دادند این نسخه مهمترین و کهن ترین نسخه است. عجیب است که حتی «نولدکه» به این نسخه اشاره می کند ولی اهمیت نمی دهد واین ویراستاران مسکو بودند که به اهمیت آن پی بردند و آن را اساس قرار دادند. دومین حسن این تصحیح این بود که برای اولین بار نسخه بدل ارائه داد یعنی وارد عرصه ای می شویم که متن«مقابله» می شود. البته یک عیب مهم نسخه مسکو این است که نسخه ها شناسایی نشده است درحالی که اول باید نسخه ها شناسایی شود . چرا که هیچ تصحیحی ارزش ندارد مگر اینکه اول نسخه ها شناسایی شود و شناسایی نسخه ها نخستین گام است.
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی چهارمین نقطه عطف تصحیح شاهنامه را کار مهم استاد خالقی مطلق برشمرد و افزود: با توجه به آنچه در چاپ مسکو نادیده گرفته شده بود استاد خالقی تمام نسخه هارا شناسایی کرد وبرای اولین بار با 15نسخه رو به روییم آن هم از میان 45 نسخه . این نکته خیلی مهم است که یک مصحح از میان این همه نسخه به نسخه معتبرتر برسد. استاد از میان انبوه نسخه ها 45 کار را کامل بررسی می کند و بعد 15 نسخه را اساس قرار می دهد و این به واقع از توان یک نفر خارج است ولی استاد خالقی این کار را انجام داد. در اینجا به یک تحول عظیم ازتصحیح شاهنامه می رسیم . این تصحیح به این امتیاز ختم نمی شود و امتیازات فراوان دیگری هم دارد. خالقی اولین مصححی است که غیر از تصحیح ، ابیات راهم شرح می دهد و دلایل خود را بیان می کند . بنابر این چاپ خالقی در حال حاضر معتبر ترین نسخه و تصحیح است. دکتر خطیبی درپایان گفت: دکتر خالقی تنهابه لحاظ سبک شناختی و ویژگی های زبان شناسی در مواردی ابیاتی را متعلق به فردوسی و شاهنامه نمی داند نه دلایلی دیگر . از این گذشته دو اصل منطق درون متنی و برون متنی را خالقی در نظر گرفته است. یعنی باید ابیات با منطق داستان همخوان باشد. من کاملا معتقدم باید هر کاری نقد شود و هیچ اثری آخرین اثر نیست ولی به این نکته توجه کنیم که خلاقیت مصحح را باید در نظر بگیریم. باید به این باور برسیم که روش و متد کار خالقی ارزشمند و درست است.
در ادامه جلسه که جمع زیادی ازعلاقه مندان ، دانشجویان و معلمان ناحیه 7 آموزش و پرورش مشهد نیز حضور داشتند دکتر قوام، دکتر قیامتی، دکتر ماهوان و مهندس مستوفی نکاتی را در باره تصحیح شاهنامه و نسخه استاد خالقی مطرح کردند.