خوانندگان محترم! در صفحه حقوقی روزنامه خراسان، پاسخگوی پرسش های حقوقی شما هستیم. شما می توانید پرسش های خود را در تمام زمینه های حقوقی، از طریق پیامک به شماره 2000999 ارسال کنید. لطفاً در ابتدای متن پیامک حتما کلمه «حقوقی» را قید فرمایید.
پرسش: هبه چیست؟ چگونه می توان از آن برای تقسیم ارث، پیش از فوت، استفاده کرد؟
پاسخ:ماده 795 قانون مدنی در تعریف هبه (بخشش) بیان می کند: «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک [واگذار] می کند. تملیک کننده را واهِب، طرف دیگر را مُتَّهِب [بر وزن مطّلع]، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می گویند.» به انصراف از هبه نیز، به اصطلاح «رجوع از هبه» گفته می شود.هبه اصولاً قابل رجوع است. یعنی کسی که مالی را به دیگری بخشیده است اصولاً میتواند به اراده خود از بخشش انجام شده، صرف نظر کند و مال مورد هبه را باز پس گیرد، مگر در موارد خاصی که قانونگذار هبه را غیر قابل رجوع دانسته است. در این موارد نمیتوان از هبه رجوع کرد: 1- مال بخشیده شده از بین رفته باشد. 2- مال مورد هبه، دیگر در ملکیت دریافتکننده نبوده و به دیگری واگذار شده باشد. 3- واهب یا متهب فوت کرده باشد. 4 - پدر و مادر به فرزندان یا فرزندان به پدر و مادر مالی را بخشیده باشند.بنابراین، اگر شخصی مالی را به دیگری ببخشد تا زمانی که در قید حیات باشد با در نظر داشتن شرایط مذکور می تواند از بخشش خود رجوع کند. در صورت باقی ماندن بر هبه، پس از فوت هر یک از طرفین، هبه دیگر قابل رجوع نخواهد بود و مال بخشیده شده در ملکیت دریافت کننده باقی خواهد ماند. طرفین و ورثه آنها نیز به عنوان قائم مقام طرفین باید به این مالکیت احترام بگذارند.به دلیل مقررات خاص هبه و محدودیت هایی که در «عقد هبه» وجود دارد، برای تعیین تکلیف اموال پس از فوت، از عقد صلح با شرط عُمری یا «صلح عُمری» استفاده می شود. به عبارت دیگر، در مواردی که فردی تمایل داشته باشد تمام یا بخشی از اموالش پس از فوت وی، به واسطه تعلقات عاطفی یا روابط ویژه با فردی دیگر، در اختیار و تملک آن دیگری قرار گیرد و از سوی دیگر قصد داشته باشد تا زمان فوت، اختیار و تسلط خود را بر اموال از دست ندهد، می توان از «صلح عمری» استفاده کرد. مثلاً پدری به یکی از فرزندانش علاقه خاصی دارد یا یکی از فرزندان مسئولیت نگهداری از پدر و تأمین هزینه های زندگی او را در کهولت بر عهده گرفته است. در چنین موردی، پدر میتواند با صلح عمری، اموالش را به فرزند منتقل کند و حق فسخ قرارداد را نیز برای خود در نظر گیرد. به این ترتیب، اگر فرزند با تغییر رویه در انجام تعهدات خود کوتاهی کند، پدر میتواند صلح عمری را فسخ کند تا اموال صلح شده مجدداً به مالکیت وی درآید.
پرسش: امتیاز هوایی خانه نیمه کارهام را فروختهام و مقرر شد پس از یک سال، به نام خریدار سند بزنم، ولی ساخت خانه طول کشید و پس از اتمام ساختمان، پایان کار حاضر نشد. آیا باید خسارتی را که در قولنامه قید شده است ،پرداخت کنم؟ آیا مدت زمانی که برای گرفتن پایان کار و سند تفکیکی صرف شده است، مشمول خسارت می شود؟
پاسخ: با انعقاد قرارداد بین دو نفر، همه تعهدات و شروط قراردادی در صورتی که مخالف قانون نباشد، نافذ است و بر اساس ماده 10 قانون مدنی لازم الاجرا می باشد. در صورتی که هر یک از طرفین، تعهدات خود را در موعد مقرر انجام ندهد، باید وجه التزام (خسارات) تعیین شده در قرارداد را به طرف دیگر بپردازد. ماده 230 قانون مدنی بیان می کند: «اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه کند، حاکم نمی تواند او را به بیشتر یا کم تر از آنچه ملزم شده است محکوم کند.» البته، گاهی اوقات ممکن است به واسطه قوه قاهره، شرایطی غیر قابل پیش بینی و غیر قابل اجتناب رخ دهد که در این صورت، شخصی که به تعهدات خود عمل نکرده، محکوم به پرداخت خسارت نخواهد شد. مطابق ماده 229 قانون مدنی، «اگر متعهد به واسطه حادثه ای که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست نتواند از عهده تعهد خود برآید، محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود.»