رضا اسماعیلی
توجه به این نکته کلیدی ضروری است که ساحت شعر آیینی ، ساحت « هر چه می خواهد دل تنگت بگو » نیست . در این عرصه ، مضمون یابی مثل عرصه « آزاد سروده ها » صرفا یک کار ذوقی و سلیقه ای نیست و شاعر نمی تواند تنها و تنها به مدد قدرت تخیل ، تصویر پردازی و صنعتگری ، به هر مضمون غریب یا خوشایندی چنگ اندازد و سیمای بزرگان دین را به هر گونه ای که دوست دارد بر بوم شعر به تصویر بکشد.
در این وادی ، شاعر باید امین ، صادق ، متخلق به اخلاق اسلامی و آراسته به ادب قرآنی باشد و در دایره آموزه های مبتنی بر دین و برگرفته از قرآن حرکت کند. به تصویر کشیدن سیمای بزرگان دین در شعر آیینی باید دقیقا منطبق بر سیره عملی و سلوک ایمانی و قرآنی آن بزرگواران باشد.
فرایند خیال پردازی و پرواز ذهنی شاعر در این وادی، باید اندیشیده و رسالت مندانه باشد تا شاعر بتواند چهره ای واقعی، بی تحریف و پیراسته از خرافات را از ائمه هدی (علیهم السلام) به تماشا بگذارد، سیمایی روشن و زلال که قابلیت الگوبرداری از آن برای زندگی انسان معاصر وجود داشته باشد.
با عنایت به آنچه گفته شد، شاعر آیینی نمی تواند و «نباید» افسار ذهن و زبان خود را تنها و تنها به دست خیال بسپارد و همچون سایر عرصه ها بر طبل «خلاف آمد عادت» بکوبد.
زیرا در این عرصه، شاعر بر مسند انبیا و اولیای الهی که رسالت شان اصلاح گری و تربیت نفوس است تکیه زده است. مقام شاعر در این وادی، مقام سخنگوی یک مکتب و آیین است و سخنگو در مقام سخنگویی نمی تواند و نباید بیان کننده مواضع و دیدگاه های خویش برای پیروان و سالکان آن مکتب باشد. اگر در عرصه های دیگر می توان بدون هیچ آداب و ترتیبی سخن گفت، اینجا اتفاقا باید «ادب و آداب» را به جا آورد و آن گونه ظاهر شد که «معشوق» می خواهد. عرصه شعر آیینی، مقام خودبینی، خودرایی و خودخواهی نیست، مقام ذوب شدن در «معشوق» و «فناء فی ا...» است، چنان که سعدی شیرازی- که رحمت خدا بر او باد- میگوید:
گویند تمنایی از دوست بکن سعدی
جز دوست نخواهم کرد، از دوست تمنایی
در واقع، در این وادی، دیگر «من» و «منیتی» نیست و هر چه هست «او»ست و دقیقا رمز سربلندی شاعران آیینی نیز در همین نکته و دقیقه ظریف نهفته است، چنان که «هلال جغتایی» میگوید:
جایی رسیده ایم که از خود گذشته ایم
از خود گذشته ایم و به جایی رسیده ایم
واما آنچه انگیزه نوشتن این یادداشت کوتاه شد، مرور بعضی از شعرهایی بود که این روزها با پیشانی نوشت «شعر فاطمی» در فضاهای مجازی و کانال های تلگرامی و ... منتشر شده است. شعرهایی که علیرغم عنوانش، علاوه بر این که – در صورت و سیرت - نسبت چندانی با شعر فاطمی ندارند، در مواردی نیز در نقطه مقابل سیره فاطمی ایستادهاند!
هر چند که در حسن نیت و اخلاص شاعران این شعرها شکی نیست ، ولی نکته ای که متاسفانه در شعر این عزیزان مورد غفلت قرار گرفته است، بیتوجهی به « وحدت کلمه » و شرایط حساس جهان اسلام و توطئههای رنگارنگ دشمنان قسم خورده اسلام و انقلاب – صهیونیسم، وهابیت، تکفیریها(القاعده ، داعش و ... ) است. چنان که مقام معظم رهبری هم می فرمایند:
«یک شمشیر در دست دشمنان ما، همین اختلافات مذهبى است. علنى کردن اختلافات، صریح کردن مخالفتهاى اعتقادى، به زبان آوردن مطالبى که کینهها را برمىافروزد، یکى از وسایلى است که دشمن ما از آن بیشترین استفاده را دارد میکند.
حالا [اگر] ما جورى عمل بکنیم که این مقصود دشمن برآورده بشود، این «بَدَّلوا نِعمَتَ ا... کُفراً» است. در جلسات نباید کینهورزىهاى مذهبى را زیاد کرد؛ این را چقدر باید تکرار کرد؟ بارها تکرار کردهایم؛ بعضى حاضر نیستند [گوش کنند].
شما اگر بخواهید آن کسى را که موافق مذهب شما نیست و عقیده حقّ شما را قبول ندارد هدایت کنید، چه کار میکنید؟ اوّل شروع میکنید به مقدّسات او بدگویى کردن و دشنام دادن؟ این که به کلّى او را از شما دور خواهد کرد و امید هدایت او را به صفر خواهد رساند. راه این کار این نیست.» بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار مدّاحان آل ا... (31 فروردین 1393)
این که ما در شعر فاطمی همچنان بر طبل بزرگ نمایی اختلافات تشیع و تسنن بکوبیم و از تاریخ پر شکوه اسلام و سیره عملی حضرت فاطمه زهرا ( س )نگوییم– آگاهانه یا ناآگاهانه - آب ریختن در آسیاب دشمن است.
از آنجا که میدانم همه این شعرها در محبت خاندان رسالت ریشه دارد و سرایندگان آنها از محبان و پیروان صادق اهل بیت (علیهم السلام) هستند ، می خواهم توجه این دلشدگان خاندان رسالت را به حدیثی از امام حسن عسکری جلب کنم که فرمود:
«تقوای الهی را ـ در همه امور ـ رعایت کنید، و زینتبخش ما باشید و مایه ننگ ما قرار نگیرید، سعی کنید افراد را به محبّت و علاقه ما جذب کنید و زشتیها را از ما دور نمایید. در باره ما آنچه از خوبیها بگویند صحیح است و ما از هرگونه عیب و نقصی مبّرا خواهیم بود.» بحارالأنوار، ج 75، ص 372
جان کلام آن که شعر فاطمی باید شعر فضیلتها و ارزشها باشد. شعری که ما را به سرمنزل سعادت و رستگاری رهنمون شود و «سبک زندگی اسلامی» را برای ما تبیین و تشریح کند. شعر فاطمی باید سرمشق عشق، حماسه، عرفان، حکمت، پایداری، ستمسوزی، استکبار ستیزی، حقطلبی و عدالتخواهی باشد.
اگر ما شاعران آیینی چیزی غیر از این بگوییم، و به گونهای دیگر بیندیشیم ، به یقین راه به خطا برده و از مسیر روشن و سعادتبخش سیره نبوی و فاطمی فاصله گرفتهایم که هرگز اینچنین مباد.
حسن ختام این یادداشت را به دو «فاطمی سروده» اصیل و فاخر از قیصر امین پور و حمید رضا برقعی اختصاص میدهم و دامن سخن را بر میچینم:
قیصر امین پور
صدایی به رنگ صدای تو نیست
به جز عشق نامی برای تو نیست
شب و روز تصویر موعود من
در آیینه جز چشم های تو نیست
تن جاده از رفتنت جان گرفت
رگ راه جز رد پای تو نیست
مزار تو بی مرز و بی انتهاست
تو پاکی و این خاک جای تو نیست
به تشییع زخم تو آمد بهار
که جز سبز، رخت عزای تو نیست
کسی کز پی اهل مرهم رود
دگر شیعه زخم های تو نیست
به آن زخم های مقدس قسم
که جز زخم، مرهم برای تو نیست
سید حمید رضا برقعی
گلهای عالم را معطر کرده بویت
ای آن که میگردد زمین در جست و جویت
یادش بخیر آن روزها ریحان به ریحان
میچید پیغمبر بهشت از رنگ و بویت
سیارهها را در نخی میچیدی آرام
میساختی تسبیحی از خاک عمویت
برداشتند از سفرهات نان، مردم شهر
جرعه به جرعه آب خوردند از سبویت
درهای رحمت باز میشد با دعایت
دردا که میبستند درها را به رویت
تاریخ میداند فدک تنها بهانه است
وقتی بهشت آذین شده در آرزویت
وقتی منزه گشته خاک از سجدههایت
وقتی مطهر میشود آب از وضویت
چادر حمایل میکنی از حق بگویی
حتی اگر یک شهر باشد روبرویت