مروری بر زندگی و آثار ربعی مدهون نویسنده فلسطینی
ترجمه و تنظیم:محمد جواد استادی ostadi@khorasannews.com
ادبیات مدرن جهان، با سرعت در خور توجه و تقدیری در حال توسعه و پویایی بیش از پیش است. گسترش جهانی مخاطب ادبیات از برخی کشورهای توسعهیافته به گستره وسیع از کشورهای دیگر در اقصینقاط جهان، ظهور نویسندگان جوان و خلاق، ابداعات نو به نو در روایتگریهای ادبی و پرداخت به موضوعات و مسائل مبتلابه بشر معاصر همگی نویدبخش روزگار خوش ادبیات جهان هستند.با وجود گسترش فضاهای نوین و توسعه تکنولوژیهای ارتباطی همچنان علاقه مخاطبان به جهان ادبیات حفظ شده و بدان توجه نشان میدهند. مردم و مخاطبان ادبیات تلاش میکنند تا برای درک محیط پیرامون خویش و همچنین درک و فهم دیگر فضاهایی که امکان مراوده مستقیم با آن را ندارند به ادبیات متوسل شده و با مطالعه آثار متنوع ادبی هر فرهنگی، مبانی و اصول ارزشی و رفتاری و اعتقادی آن سرزمین را درک کنند.ادبیات مدرن عربی در جهان امروز با اقتداری ویژه حاضر شده و نویسندگان متعدد و توانمندی را معرفی نموده است.
شاید بسیاری از هموطنان ما ندانند که به عنوان مثال در زمینه رمان و یا شعر فرهنگ جهان عرب از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و مخاطبان بسیاری را از آن خود ساخته است. ترجمه وسیع آثار این نویسندگان عرب به زبانهای دیگر (حال توسط مترجم و یا خود نویسنده) در توسعه و رشد ادبیات آنها و بیرونیسازی نگاههای فرهنگی ایشان بسیار مؤثر واقع شده است. این موج را میتوان از نویسندگان قدیمیتری چون مرحوم عبدالرحمن منیف رماننویس فقید اهل عربستان سعودی تا نویسندگان معاصری چون سعود السنعوسی کویتی پیگیری نمود.در این میان ملت مظلوم فلسطین نیز برای انعکاس درج و رنج خویش و ظلمی که به ایشان روا شده است به خوبی اهمیت زبان و ادبیات را دریافته و به کمک نویسندگان جهانی خویش این رنجها را منعکس نموده است. ظهور موجی جدید از نویسندگان فلسطینی و حضور ایشان در فضاهای بینالمللی نویدبخش طرح مشکلات این ملت و کشور مظلوم در سطح جهان خواهد بود.جایزه بینالمللی ادبیات داستانی عربی که از سوی مقامات فرهنگی ابوظبی و با حمایت و پشتیبانی «بوکر» انگلیسی از سال 2007 میلادی راهاندازی شده است هر ساله اقدام به معرفی مطرحترین نویسندگان جهان عرب مینماید. این جایزه ادبی چندی پیش ربعی المدهون نویسنده فلسطینی را برای نگارش رمان «سرنوشتها: کنسرتوی هولوکاست ونکبت» به عنوان برنده این جایزه در سال 2016 میلادی معرفی نمود. در ادامه این نوشتار نیمنگاهی کوتاه به زندگی و آثار این نویسنده فلسطینی خواهیم داشت.
ربعی المدهون
او روزنامهنگار، نویسنده و رماننویس فلسطینی است که در سال 1945 میلادی در روستای فلسطینی مجدل که امروز در نزدیکی اشکلون در سرزمین اشغالی واقع شده است متولد گردید. در سال 1948 میلادی خانواده ربعی مجبور به مهاجرت از منطقه فلسطینی که در آن زندگی میکردند شده و عازم نوار غزه شدند. این خانواده رانده شده در اردوگاه پناهندگان خانیونس مستقر شد و ربعی در این فضا رشد کرد و بزرگ شد. او پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیل در سطوح عالیتر عازم دانشگاه اسکندریه شد و از سال 1973 میلادی به فعالیت روزنامهنگاری به عنوان یک شغل حرفهای مشغول شد. البته ربعی همزمان به فعالیتهای سیاسی نیز میپرداخت به گونهای که در دهه هفتاد میلادی به عنوان یکی از اعضای جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین فعالیت میکرد.
مدهون در سال 1980 میلادی فعالیتهای سیاسی مستقیم خویش را کنار گذاشت و به طور کامل تمرکز خویش را بر نوشتن قرار داد. مدهون در سالهای بعد روزنامهنگاری حرفهای را در کشورهایی چون لبنان و قبرس ادامه داد و بعد از آن برای ادامه کار عازم لندن شد. در حال حاضر ربعی مدهون یک شهروند بریتانیایی است که به عنوان یکی از سردبیران روزنامه الشرقالاوسط فعالیت میکند. مدهون کتابهای خویش را در زمینههای داستانی و غیر داستانی به رشته تحریر در آورده است. مدهون در مصاحبهای اشاره میکند که او نیز مانند تمام کودکان فلسطینی زندگی عادی و معمولی نداشتهاست. این نوع زندگی در اردوگاه و حال و فضای آن روزگار خمیر مایه اصلی فعالیتهای ادبی مدهون بوده است. ربعی در سال 1977 میلادی نخستین کتاب خویش را که مجموعهای از داستانهای کوتاه خویش بود با نام «ابلهی از خان یونس» منتشر نمود. او این مجموعه داستانها را تحت تأثیر مشاهدات و خاطرات خویش از اردوگاه خانیونس به رشته تحریر در آورد. کتاب بعدی او در سال 1988 میلادی و با نام «انتفاضه فلسطین» منتشر شد. مدهون در این کتاب که اثری غیر داستانی بود به بررسی انتفاضه پرداخت.کتاب بعدی او که «طعم جدایی» نام داشت در فاصله سالهای 2001 تا 2011 میلادی به رشته تحریر در آمد. این اثر در واقع رمانی اتوبیوگرافیک بود که شرح زندگی این نویسنده را بازگو میکرد. با وجود انتشار این سه کتاب هنوز ربعی به عنوان یک چهره جهانی در حوزه ادبیات شناخته نمیشد. حتی طعم جدایی با وجود ساختار داستانی خویش چندان به عنوان یک رمان مطرح نبوده است. به گونهای که خود او در مصاحبهای که در سال 2010 میلادی با وبسایت بوکر عربی انجام داد با تردید از این کتاب به عنوان یک رمان یاد میکند.در نهایت در سال 2009 میلادی ربعی نخستین رمان خویش را با نام «بانویی از تلآویو» به رشته تحریر در آورده و منتشر میکند. این رمان به سرعت مشهور میشود و بلافاصله در لیست نامزدهای نهایی جایزه بوکر عربی در سال 2010 میلادی قرار گرفت.
سه سال بعد از آن بود که این رمان به انگلیسی ترجمه شد و مخاطبان جهانی خویش را یافت. ربعی ضمن خلق داستانی فوقالعاده روایتی انسانی از وضعیت مردم در اسارت و اشغال فلسطین را به تصویر میکشد. داستان این رمان همراهی و روبهرویی دو مسافر را در یک پرواز اقتصادی نمایش میدهد. یک نویسنده فلسطینی که قصد دارد بعد از سی و هشت سال برای دیدار خانوادهاش به فلسطین و نوار غزه برود با یک بازیگر رژیم غاصب اسرائیل که عازم تلآویو است، در این پرواز همسفر میشود. مدهون بسیار هنرمندانه و با بهره بردن از زبان طنز و کنایی واقعیات سیاسی را به تصویر کشیده و تفاوت شرایط زندگی مردم را در دو سوی ایستهای بازرسی به تصویر میکشد. مدهون میگوید زمانی که بعد از چهار دهه زندگی در تبعید تصمیم گرفت تا سفری به فلسطین داشته باشد ایده نگارش این رمان در ذهنش شکل گرفت. مدهون در این سفر به بررسی ویژگیهای هویتی مردم فلسطین و تحولات این هویت پرداخت. این تجربیات و مشاهدات عینی منجر به خلق شخصیت اصلی این رمان که نویسندهای فلسطینی به نام ولید بود گردید. الیاس خوری نویسنده و منتقد سرشناس لبنانی درباره این رمان میگوید: «بانویی از تلآویو شما را به اوج لذت خواندن خواهد رساند».ربعی در ادامه فعالیتهای ادبی خویش در سال 2015 میلادی رمان جدیدش را با نام «سرنوشتها: کنسرتوی هولوکاست ونکبت» به رشته تحریر در آورد که به سرعت مورد توجه جامعه ادبی جهان عرب قرار گرفت. مدهون همچون یک کنسرتو این رمان را در چهار بخش تنظیم کرده است. مسئله اصلی رمان مهاجرت اجباری و گروهی فلسطینیان در سال 1948 میلادی است که به روز نکبت معروف شد و برای سالیان سال است که زندگی مردم مظلوم فلسطین را دستخوش تأثیر قرار داده است. مدهون در این رمان تراژدی زندگی روزمره فلسطینیان که تحت اشغال زندگی میکنند را روایت میکند.
رمان مسائل داخلی و خارجی مرتبط را دستمایه روایت خویش قرار میدهد. اشارتی به هولوکاست، روز نکبت، زندگی در اشغال و تأکید بر حق انسانی بازگشت فلطسینیها به سرزمینشان محورهای اصلی این رمان به حساب میآیند. ترکیب مسائل متنوع اما مرتبط و هارمونیک در کنار یکدیگر باعث شده که رمان همچون یک کار موسیقایی بر مخاطب خود اثر گذارد.ربعی مدهون میگوید به طور کلی در این کتاب به دنبال طرح مسئله مهم بازپسگیری حق زندگی فلسطینیان بوده است. رمان سرنوشت که در لیست نامزدهای نهایی دریافت بوکر عربی قرار گرفته بود از سوی هیئت داوری این جشنواره به عنوان برگزیده انتخاب گردید و جایزه پنجاه هزار دلاری را برای نویسنده خود به ارمغان آورد. اما مهمتر از آن این است که آثار برنده بوکر عربی حتما به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر می گردند. اکنون مدهون در انتظار ترجمه رمان جدید خود به زبان انگلیسی و مشاهده تأثیر و بازخوردهای آن میباشد.