نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین مرویان حسینی، مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
تعداد بازدید : 71
سرفصل های 9 گانه برای تقویت کارکردهای مساجد
مسجد پایگاه اجتماعی اسلام و نهاد هویت دینی مسلمانان است. البته تاریخ نشان می دهد که این مکان تنها محل عبادت نبوده بلکه مسجد پایگاه مبارزات سیاسی، اجتماعی، مکان برگزاری نمازهای جمعه و جماعت و ذکر و دعا، دانشگاه عمومی مسلمانان و محل تعلیم و تربیت، محل تصمیم گیری و قضاوت، مرکز فرماندهی لشکریان و بسیج نیروها، مکان اجرای حدود اسلامی، فضای ایراد خطابه ها و سخنرانی های مؤثر و ماندگار و نیز محل جمع آوری کمک های مردمی برای گرفتاران و بیچارگان بوده است .
اولین اقدام پیامبر اکرم(ص) در مدینه
اولین اقدام پیامبر اکرم(ص) در مدینه و در آغاز تشکیل حکومت اسلامی، بنای مسجد قبا بود. پیامبر (ص) در ساخت مسجد مشارکت و در جا به جا کردن سنگ ها و بردن خاک و گل کمک می کردند. این مشارکت علاوه بر اینکه موجب دلگرمی مسلمانان می شد، علاقه آنان را به رهبر و مقتدای خود دو چندان می کرد و در ضمن، تشریح عملی اهتمام به مسجد و ترغیب مسلمانان به حفظ و تعمیر و مرمت مسجد نیز بود .
ضرورت تأسیس پایگاهی برای وحدت مسلمانان
اقدام به ساخت مسجد، در آغاز تشکیل جامعه اسلامی و در شرایطی شروع شد که مهاجرین با مشقّت فراوان و با به جای گذاردن خانه و کاشانه و اموال خویش در مکه، با دست تهی به مدینه آمده بودند و در وضع روحی نامناسبی هم به سر می بردند. انصار مدینه هم که همان اوس و خزرج باشند، اختلافات قبیله ای گوناگونی داشتند، از طرفی، مسلمانان در معرض خطر و تهدید یهودیان مدینه و نیز دشمنان خارجی بودند. منافقان هم خطر بزرگی به شمار می آمدند. این عوامل دست به دست هم داد و ضرورت تأسیس پایگاهی برای وحدت مسلمانان و نشان دادن عظمت آنها در چشم دشمنان و از سوی دیگر، محلی برای سرپناه بی پناهان و رسیدگی به مشکلات آنان را عیان کرد؛ لذا پیامبر اکرم(ص) هنگام ورود به محله قبا اقدام به تأسیس مسجد قبا و به محض استقرار در مدینه، مسجد النبی را بنا کرد .بنابراین، همان گونه که ساختن مسجد یک ابتکار دینی و عبادی به شمار می رفت، یک تاکتیک سیاسی اجتماعی و یک اسلوب مبارزه عملی علیه تبلیغات داخلی و خارجی دشمنان هم بود .
آیات متعددی در قرآن کریم به احکام و مسائل مربوط به مسجد پرداخته است. دو لفظ مسجد و مساجد در مجموع 28 بار در قرآن آمده که 22 مورد به صورت مفرد و 6 مورد به صورت جمع است. از 22 مورد مفرد، 15 مورد آن با ترکیب "مسجد الحرام" است و یک مورد آن با لفظ "الاقصی" همراه است که مراد، همان قبله اول مسلمانان می باشد و یک مورد هم با لفظ "ضرار" همراه شده که مربوط به مسجد منافقان در مدینه است.ماجرای مسجد ضرار و مواجهه قاطع قرآن با آن، براهمیت مسجد و کارکرد وحدت بخش و انسجام آفرین آن تأکید می کند. می دانیم که منافقین مدینه در پی بنای مسجد قبا و نظم و نسق یافتن امور مسلمانان، روز به روز قدرت مسلمانان را بیشتر و شکست و انفعال خود را افزون تر می یافتند؛ لذا در صدد بر آمدند تا زیر یک پوشش مقدس و عوام پسند، موجبات تضعیف و تفرقه میان مسلمانان را فراهم آورند و از سوی دیگر، به خیال خود پایگاه مناسبی برای سرکرده شان، ابوعامر که وعده اعزام لشکر روم را برای مقابله با پیامبر (ص) داده بود، ایجاد کنند. از این رو پس از مشورت و بررسی، تصمیم گرفتند که از پوشش مقدس "مسجد" استفاده کنند: «والذین اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً بین المؤمنین...»(توبه 107) خداوند متعال در این آیه غرض و مقصود شیطانی منافقان را در ساختن مسجد، ضرر رساندن به مؤمنان، گسترش کفر، تفرقه انداختن میان آنان و فراهم آوردن فرصت مناسب برای محاربان و دشمنان خدا و رسول می شمرد و از آنجا که مصلحت حفظ وحدت مسلمین اولویت بالایی داشته است، پیامبر(ص) دستور تخریب و آتش زدن مسجد منافقان را می دهند و حتی آن را مزبله قرار می دهند.
معیار قرآنی ارزش مساجد
ساختن مساجد متعدد در کنار هم، به ویژه به قصد رقابت و اختلاف انگیزی میان مؤمنین و جبهه گیری آنان علیه یکدیگر، از اقدامات ناصوابی است که به طور ناخودآگاه یا آگاهانه از سوی برخی دست اندرکاران مساجد دنبال می شود، در حالی که قرآن کریم ملاک آبرومندی و ارزش مساجد را در آیه های 107 تا 110 سوره توبه در دو محور قرار می دهد :«لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَی مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَق أَنْ تَقُومَ فِیهِ، فِیهِ رِجَالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ»الف) داشتن اساس و انگیزه تقوایی و تأمین رضایت الهی.ب) وجود مؤسسان، متولیان و حامیان متدیّن و بی غرض که علاوه بر طهارت ظاهری از پاکی و طهارت روحی نیز برخوردار باشند .
هدایت بخشی، مظهر آبادانی واقعی مساجد
مظهر آبادانی واقعی مساجد، هدایت بخشی آن است نه ظواهر فریبنده و دهان پر کن آن. بنابراین اگر مسجدی عالی ترین امکانات مادی را در اختیار داشت اما موجب روشنگری و هدایت مردم نبود، خراب و ویران است، گرچه که به ظاهر چون کاخی شکوهمند و سرفراز باشد.
امام علی علیه السلام در حکمت 359 نهج البلاغه می فرمایند: زمانی خواهد رسید که ظاهر مساجد آباد است، تزئینات و تجملات، کاشی کاری ها، گنبدهای مرتفع و آب طلا کاری شده، فرش های ابریشمی، پشمی و زربفت، منابر با چوب آبنوس ساخته شده، آیات الهی با خطوط زیبای عربی بر کاشی ها و کتیبه ها نوشته شده، پرده های حریر و ده ها تزئین دیگر بر در و دیوار مساجد خودنمایی می کند، اما از هدایت و معنویت در آن خبری نیست. ساکنان و عامران چنین مساجدی بدترین انسان های روی زمین اند که مصدر فتنه و مأوای شیاطین هستند .ما امروز نمونه های فراوانی از این پیش بینی حضرت را در مساجدی که با مدیریت وهابیت در سرزمین های اسلامی ساخته می شود، به خوبی می یابیم.
پایگاه نشر فرهنگ و انتقال تعلیم و تربیت اسلامی
مساجد از آغاز، پایگاه نشر فرهنگ و انتقال تعلیم و تربیت اسلامی بوده اند. در تاریخ اسلام، مواجهه پیامبر اکرم (ص) با دو گروه در مسجد مثال زدنی است، که یکی در حال بحث و مناظره علمی و گروه دیگر در حال دعا و عبادت بودند. پیامبر(ص) به محض ورود به مسجد، به سراغ گروه اول رفتند و در حلقه آنان نشستند و سپس فرمودند: این دو حلقه هر یک در جهت خیر و سعادت قرار دارند، زیرا گروه دوم خدا را می خوانند و گروه اول سرگرم فرا گرفتن و تحصیل دانش و بینش هستند، با این حال گروه اول بر دوم مزیت دارد. من برای علم آموزی فرستاده شده ام و این چنین بود که مساجد پایگاه دانش و فرهنگ شد. کتابخانه های بزرگ در مساجد پدیدار و رواق مساجد تبدیل به مدرس ها و محل تشکیل حلقه های علمی و پژوهشی شد. حوزه های علمیه بدون تحمیل هزینه ای بر دوش دولت ها و ملت ها از همین صحن و رواق مساجد به عنوان کلاس درس و محل مباحثه و محیط علمی بهره گرفتند و در کنار تقوا و پارسایی، عرصه بینش و فرهنگ را در مساجد نمایاندند.همچنین مساجد همواره یک تریبون فعال سیاسی تبلیغی در دست مسلمانان بوده است. موعظه اخلاقی مردم، تقویت مبانی اعتقادی، دفاع از عزّت مسلمانان و منافع آنها و جهت دهی به فرهنگ عمومی و اجتماعی مؤمنان در حاشیه برگزاری نمازهای جمعه و جماعت و اعیاد و موالید و وفیات اهل بیت علیهم السلام و ماه مبارک رمضان و محرم و صفر، حسنه پیوسته جاری مساجد در طول تاریخ تشیّع بوده است. کارکرد اجتماعی مساجد، بیشترین نقش را در گسترش اسلام و حفظ باورها و انتقال فرهنگ دینی به مردم داشته است. البته گاه کینه توزی ها و دشمنی های کاذب نیز از همین پایگاه نشر یافته است.این مسائل با توصیه های مکرر پیشوایان دینی که مسلمانان را به توحید و وحدت صفوف در برابر دشمنان مشترک ( کفر و یهود و جریان های لا ابالی گری) دعوت می کنند، ناسازگار است. اینکه امامان معصوم(ع) نماز خواندن در مساجد عامه به همراه برادران اهل سنت را بی اشکال دانسته اند، نشان از آن دارد که نباید اجازه داد مساجد، این خانه های نورانی پروردگار، عرصه جنگ مذاهب شود و نباید به دشمن فرصت داد که این دژ مستحکم را با ایجاد اختلاف میان مسلمانان تسخیر کند و از کارایی بیندازد.
نقش محوری مساجد در روند پیروزی انقلاب اسلامی
انقلاب اسلامی محصول مبارکی از چشمه مساجد و مجاهدت های عالمان و روحانیان ارجمند است. در طول انقلاب اسلامی همواره مساجد، نقطه آغاز و پایان تظاهرات ملت مسلمان بوده است. روشنگری و هدایت مردم هم از مساجد صورت می گرفت. همچنین، وحدت امت اسلامی که عمده ترین عامل پیروزی انقلاب اسلامی بوده است، در مساجد و با رهبری روحانیت شکل گرفت.دوران دفاع مقدس نیز نمونه ای دیگر از نقش آفرینی کارآمد مساجد در دفاع از اصول و مبانی دینی بوده است.مسجد در انقلاب اسلامی علاوه بر همه ویژگی ها، یک ویژگی منحصر به فرد داشت که همه نقش آفرینی های خود را مدیون آن است و آن، داشتن ماهیت استقلالی است. مساجد در مکتب شیعه به لحاظ عدم وابستگی های مادی و معنوی به حکومت ها، توانست بدون هیچ گونه ملاحظه کاری و احتیاط پیشگی با فساد قدرت های حاکم در افتد.با توجه به اینکه همه امور مساجد به دست مردم و با اعانات مسلمانان و وجوه شرعیه آنان اداره می شود، خود آنها نیز حافظان اصلی آن هستند.امامان مساجد که در حوزه های علمیه شیعه مستقل و اندیشمند تربیت شده اند و وام دار حکومت های نا اهل نبوده اند، مسئول هدایت و رهبری مساجد می شوند، لذا هر حرکتی که از مساجد آغاز می شود، از یک سو، رنگ دینی و الهی و از سوی دیگر، رنگ مردمی و جماهیری دارد و این دو، عامل ماندگاری نهضت ها و حرکت ها هستند.این نکته حائز اهمیت است که مدیریت مساجد از شئون ولایت است و تدبیر آن با منویات ولایت فقیه سامان می یابد. البته نوسازی، زیبا سازی، بهداشت، حضور مساجد چشم نواز در نقشه جامع شهری، پیش بینی فضاهای آموزشی و فرهنگی لازم در کنار مساجد و تأمین بایسته های همه جانبه برای مسجد، نکاتی است که برای نقش آفرینی و اثر بخشی مساجد در منظومه فرهنگی کشور مطرح است و باید همگان سهم خویش را در بالندگی آن ایفا کنند.
9 سرفصلی که باید مورد اهتمام قرار گیرد
از اینرو، بر این سرفصل ها در مساجد تأکید می شود:
* جایگاه بی بدیل امام جماعت به عنوان مدیر فرهنگی مسجد و نقش محوری او در آبادانی فکری و اجتماعی مسجد و حضور تشکل های فرهنگی، تبلیغی، هنری، بسیج، هماهنگی و همنوایی در خدمت به مأموریت های مسجدی
* اهتمام به شناخت نیازهای جدید مردم به ویژه جوانان در مساجد و برنامه ریزی و آموزش این نیازها
* تأکید فوق العاده امام راحل بر تقویت مسجد با این بیان که: من امروز باید بگویم که تکلیف است برای مسلمانان حفظ مساجد.
* ضرورت کمک دولت اسلامی به مساجد برای زیبا سازی، نوسازی، بهداشت، رفع عوارض و... در عین حفظ استقلال مسجد.
* ضرورت اجتناب از فعالیت های جناح ها و احزاب سیاسی در مساجد با تأکید بر دفاع منطقی و فرهنگی از اصول نظام اسلامی
* تأکید بر وظایف وزارت ارشاد، صداو سیما، آموزش و پرورش، شورای فرهنگ عمومی، حوزه های علمیه، تبلیغات اسلامی، اوقاف و امور خیریه، شهرداری و... نسبت به مساجد و تعامل ضابطه مند و برنامه ریزی شده بین متولیان و نهادهای متولی امور مساجد و این دستگاه ها در جهت پیشرفت اهداف و برنامه ها
* بهره گیری از فضای مجازی در رونق فرهنگی و تبلیغی مسجد
* واگذاری فعالیت ها و نقش ها در مسجد به جوانان، نوجوانان و دیگر فعالان و اجتناب از تصدّی گری عده ای محدود
* هدایت فرهنگی و معنوی و بصیرت آفرینی سیاسی برگرفته از آموزه های قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام در ضمن فعالیت های متنوع در مسجد.