یادداشت
تعداد بازدید : 161
آموزههای اقتصاد رفتاری برای وزیر نیرو
نویسنده : حبیب نیکجو economic@khorasannews.com
کمتر روزی پیش میآید که در مورد بحران آب نشنویم. حالا هم که هوا حسابی گرم شده، بیشتر به نعمت آب فکر میکنیم. شاید همه ما هم با این شعار هم نظر باشیم که میگوید: «آب هست، ولی کم است». با این حال، مصرف آب در کشور بسیار بالاست. حتی بالاتر از کشورهای پر آب دنیا.
ممکن است به عنوان یک شهروند بلافاصله بگویید که 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود و هدررفت زیادی در زیر ساختها رخ میدهد. اما اگر از زاویه سیاست گذار نگاه کنید، داستان کمی فرق میکند. از یک طرف مصرف آب بسیار بالاست و از طرف دیگر بودجه کافی برای بهبود زیرساختها وجود ندارد. پس چه میتوان کرد؟
وزیر نیرو روز گذشته این گونه به این سوال پاسخ داد: «وضعیت قیمت آب، کمکی به کاهش مصرف نمیکند». آقای چیت چیان هم چنین گفته:« قیمت آب در کشور به حدی پایین است که کسی برای سرمایه گذاری برای کاهش مصرف آب انگیزه ندارد». یعنی برای اینکه مصرف آب را کنترل کنیم، باید قیمت آب را افزایش دهیم. این پیشنهاد آقای وزیر، براساس یکی از سادهترین اصول علم اقتصاد، یعنی نزولی بودن منحنی تقاضا شکل گرفته است.منحنی تقاضا رابطه بین قیمت و مقدار را نشان میدهد و به ما میگوید اگر همه شرایط (درآمد، قیمت سایر کالاها، انتظارات و ...) ثابت باشد، با افزایش قیمت یک کالا یا خدمت، کمتر از آن تقاضا میکنیم. صرف نظر از اشکالات بسیاری که به این تحلیل وارد است، یک موضوع بسیار خودنمایی میکند. اگر قیمت آب افزایش پیدا کند، مردم ناراضی میشوند و محبوبیت سیاسی رئیس جمهور زیرسوال میرود. این مساله تنها مختص به ایران نیست و کشورهای مختلف دنیا، اعم از پیشرفته و در حال توسعه، با این مشکل مواجه هستند. این موضوع و اشکالاتی که به تحلیل بالا وارد میشود، سبب شد تا اقتصاددانان به فکر ارائه راهکارها و سیاستهای غیرقیمتی کنترل مصرف انرژی بیفتند.
اقتصاد رفتاری به عنوان گرایش علمی بین رشتهای اقتصاد و روانشناسی توصیههای مناسبی در این زمینه دارد. در این جا به ذکر دو مورد اکتفا میکنیم:
مورد اول به مطالعه معروف هانت الکات در سال 2009 مربوط میشود. او در مطالعه خود قصد داشت نشان دهد که چگونه با متغیرهای غیرقیمتی میتوان مصرف انرژی را کاهش داد. بنابراین، در قبض برخی از خانوارها، میزان مصرف همسایگان آنها نیز درج شد. این اتفاق برای برخی از خانوارها رخ داد و برای برخی دیگر اتفاق نیفتاد. نتایج نشان داد که میزان مصرف کسانی که مصرف آنها با همسایگانشان مشاهده شده بود، 2 درصد کاهش یافته بود. لذا بدون اینکه تغییری در قیمتها رخ دهد،مصرف کاهش پیدا کرد.
مورد دوم به چالدینی مربوط میشود. او که یک روانشناس اجتماعی است ،نشان میدهد، تایید اجتماعی نقشی مهم در رفتارهای ما دارد. او مطالعات متعددی انجام داد تا این فرضیه را اثبات کند. براساس این آموزه، میتوان با ایجاد تغییر در تاییدهای اجتماعی رفتار مصرفی مردم را تغییر داد. در حال حاضر سازمانهای مردم نهاد متعددی در مورد نحوه استفاده از محیط زیست و به خصوص منابع آبی کشور، فعال هستند. شاید گسترش این فعالیتها از طریق برنامههای تلویزیونی نظیر خندوانه بتواند اثر بسیار جدی بر مصرف آب بگذارد.