واکاوی دلایل عقب نشینی عربستان از سیاست نفت ارزان
تعداد بازدید : 56
نیم نفس اوپک پس از 3 سال اغما
افزایش قیمت نفت پس از توافق اولیه اوپک
ساعتی بیشتر از روز چهارشنبه نمانده بود. نشست اعضای اوپک حدود 5 ساعت طول کشیده بود و تا ساعت 10 خبری از آن بیرون نیامده بود. البته کمتر کسی هم منتظر اتخاذ یک تصمیم مهم در این نشست بود. وزرای نفت ایران و عربستان، هر دو، نشست را مشورتی خوانده بودند؛ یعنی تصمیمی در این نشست اتخاذ نخواهد شد. مواضع کشور ها هم آنقدر از هم دور بود که احتمال توافق را تضعیف کند. اوپک هم آنقدر نحیف شده بود که انتظاری از آن نباشد.2 سال است که قیمت نفت بیش از 60 درصد کاهش یافته اما اعضای این کارتل نیمه جان در جلسات خود فقط گفتگو کردند و هیچ تصمیم موثری برای احیای بازار نگرفتند. این گونه شد که کارشناسان- مخصوصا غربی ها- اوپک را مرده یا به اغما رفته توصیف می کردند که امیدی هم به حیات مجدد آن نیست. درست قبل از نشست چهارشنبه بود که کارشناس شبکه بلومبرگ در توصیف نشست اعضای این سازمان نحیف با تمسخر گفت که این ها گفتگو هایی است برای گفتگو؛ نه گفتگو برای تصمیم. آن ها فقط حرف می زنند اما در آخرین دقایق روز چهارشنبه - به وقت ایران- خبر توافق اعضای سازمان برای محدود کردن تولید بین 32.5 تا 33 میلیون بشکه همه را غافلگیر کرد اما چه شد که این پیکر به اغمارفته دوباره جان گرفت؟
اول؛ بازگشت سعودی ها از زمین سیاست به زمین اقتصاد
اگرچه عربستان مسئول اصلی کاهش قیمت نفت طی دو سال گذشته نبوده - بلکه عراق و نفت شیل آمریکا هم کمتر از عربستان در این پدیده موثر نبوده اند- اما قطعا مسئول اصلی پایین ماندن قیمت و از کار انداختن اوپک برای مدیریت بازار بوده اند. اولین کارشکنی آنان از کار انداختن نظام سهمیه بندی در اوپک است که آشوبی در عرضه نفت ایجاد کرد. اقدام مخرب بعدی آن ها اما، اصرار بر سهم بازار طی دو سال گذشته بود. آن ها مدام می گفتند که برای ما و اوپک سهم فروش در بازار مهمتر از قیمت است؛ قیمت باید آنقدر پایین بماند تا نفت شیل آمریکا غیراقتصادی شده و از میدان خارج شود. همان روز ها هم ضعف این بهانه سعودی ها محرز بود؛ ضرر کشور ها از کاهش قیمت بسیار بیشتر از سهم بازار است. طی این دو سال چنانچه قیمت ها در حد 100 دلار باقی می ماند و کشور های تولیدکننده نصف مقدار فعلی تولید می کردند بیش از شرایط موجود درآمد داشتند. مگر این که انگیزه های سیاسی در کار باشد. سهم بازار یعنی قدرت و تعیین کنندگی. علاوه بر آن سعودی ها به وضعیت اقتصادی ایران و روسیه هم نیم نگاهی داشتند؛ آن ها هیچ بدشان نمی آمد با پایین نگه داشتن قیمت نفت رقبای منطقه ای خود را در مبارزه با داعش و دیگر تروریست های مورد حمایت عربستان تضعیف کنند. لذا سهم بازار و بروز شیل را بهانه کردند و تمام جلسات اوپک را بی خاصیت کردند.
فشار هایی که ورق را برگرداندند
اما بعد از دو سال ورق برگشت؛ روسیه و ایران بر مشکلات اقتصادی فائق آمده و اقتصاد خود را - که هر دو هم از تحریم و هم کاهش قیمت آسیب دیده بودند- سرپا نگه داشتند. برعکس اقتصاد عربستان با مشکلات فراوان مواجه شد. بورس این کشور بیشترین سقوط های تاریخی خود را تجربه کرد، قیمت ها افزایش یافت، پروژه های عمرانی تعطیل شد و کم کم صدای اعتراض کارگران - که عمدتا خارجی هستند - درآمد. دولت این کشور قیمت حامل های انرژی را افزایش داد، حقوق مدیران را کاهش و برنامه اخذ مالیات بر ارزش افزوده در سال های آتی را در دستور کار قرارداد. همزمان هزینه های جنگ یمن بر اقتصاد این کشور سنگینی کرد و این جنگ بدون نتیجه فشار های خارجی و داخلی را بر این کشور بیشتر کرد. تعداد حجاج - اعم از حج عمره و تمتع- نیز به شدت کاهش یافت و قسمتی از درآمد 20 میلیارد دلاری این کشور از این محل آب رفت تا از این محل نیز سعودی ها دچار مشکل شوند.
لذا عربستان مجبور به تغییر زمین بازی شد؛ آن ها که با خیال راحت از مسائل اقتصادی، با انگیزه های سیاسی وارد بازار نفت شده بودند مجبور شدند به زمین اقتصاد برگردند. اولین عقب نشینی آن ها رضایت به کاهش تولید بود اما با اصرار ایران بر افزایش تولید یک گام دیگر هم عقب نشستند و حق افزایش تولید را برای ایران محترم شمردند. شاید همین جمله خالد الفالح، وزیر نفت عربستان در الجزایر بود که ورق را برگرداند: «ایران به همراه لیبی و نیجریه باید اجازه یابند تا با بالاترین سطحی که معقول باشد، تولید کنند» بلافاصله وزیر نفت کشورمان نیز از مواضع قبلی خود کوتاه آمد و اعلام کرد که ایران می تواند تولید خود را در سطح 4 میلیون بشکه در روز ثابت نگه دارد.
دوم؛ مدیریت خوب مذاکرات در الجزایر و شرایط جدید ایران
اما همه چیز به تغییر رویه عربستان بر نمی گردد. برخلاف دفعه قبل که ونزوئلا و بعد از آن عربستان و قطر میاندار مذاکرات بودند، این بار الجزایر بیشترین اصرار را بر حصول یک توافق در اوپک داشت. بر خلاف مذاکرات پیشین، چندین جلسه مشورتی بین کشور های مختلف تدارک دیده شد تا کشور ها تبادل نظر کنند و شکاف ها کم شود. دیدار هایی غیررسمی بین مقامات ایران و عربستان با حضور مقامات الجزایر در اتریش تدارک دیده شد که باعث نزدیک شدن نگاه ها به هم شد. بلومبرگ در گزارشی جنبه های دیگری از نقش الجزایر در توافق را مورد اشاره قرارداده است. بر اساس این گزارش، نورالدین بوتارفا، وزیر نفت الجزایر که میزبان نشست اخیر اوپک بود، یکی از قدیمی ترین ترفند ها را در رزرو محل اقامت توافق کنندگان به کار برد. وی وزرای همتایش را در یک هتل در محلی دورافتاده اقامت داد. این راهکار جواب داد. وزرا در 2 طبقه هتل شرایتون اسکان داده شدند، هتلی که 40 دقیقه با مرکز الجزایر مسافت دارد و نمایندگان کشور های عضو اوپک کاری جز صحبت با یکدیگر در آن نداشتند!
علاوه بر این، شرایط جدید ایران که تولید خود را به نزدیکی 3.8 میلیون بشکه در روز رسانده نیز زمینه را برای اجماع در اوپک فراهم کرد. از جزئیات گفتگو ها در جلسه چهارشنبه شب خبری نیست اما ظاهرا عراقی ها هم که مانند قبل بر افزایش تولید اصرار می کردند، در برابر اجماع کوتاه آمده و آخرین مانع توافق هم رفع شده است.
بازار به کدام سو خواهد رفت؟
این توافق بازار را به کدام سو خواهد برد؟ ابتدا باید ماهیت توافق را مرور کنیم. اگرچه، همانگونه که وزیر نفت کشورمان گفته، این توافق فوق العاده بوده است اما باید توجه کنیم که این تعبیر فقط با توجه به بی عملی و اغمای اوپک در چند سال گذشته دقیق است. یک تکان کوچک در سرانگشتان یک پیکر به اغما رفته خبر بزرگی است اما قطعا این حرکت کوچک تغییر بزرگی در جهان خارج ایجاد نخواهد کرد. اوپکی ها فقط تصمیم گرفتند سقف تولید خود را بین 32.5 تا 33 میلیون بشکه تثبیت کنند؛ این سازمان هم اکنون 33.2 میلیون بشکه تولید می کند؛ یعنی نهایتا بین 200 تا 700 میلیون بشکه از عرضه کاسته خواهد شد. با توجه به مازاد عرضه حدودا 1.5 میلیون بشکه ای در بازار، باید منتظر افزایش تقاضا طی سال های آتی باشیم تا قیمت ها شروع به افزایش معناداری بکند. علاوه بر آن هنوز سهم اعضا در کاهش تولید مشخص نشده است؛ اگرچه احتمالا توافقات اولیه ای در الجزایر صورت گرفته اما هنوز راه برای رفتن بسیار است. باید منتظر مذاکرات آتی برای برداشتن قدم های بعدی هم بود تا تاثیر تصمیم اخیر بر بازار و قیمت روشن شود. البته فعلا فضای روانی کار خود را خواهد کرد؛ بلافاصله بعد از تصمیم اوپک در الجزایر، روز پنج شنبه قیمت سبد نفتی اوپک بیش از 2 دلار افزایش یافت و به 44 دلار و 34 سنت رسید. نفت برنت نیز روز گذشته روند صعودی گرفت و از محدوده 47 دلاری پیشین به نزدیکی 50 دلار رسید. طبق تحلیل ها، اگر تصمیم اولیه اوپک با تصمیم های بعدی پشتیبانی شود می شود به نفت 60 تا 70 دلاری طی ماه های آتی اندیشید.