تک روی تجاری ترامپ
مستاجر جدید کاخ سفید از لغو پیمان ترانس پاسفیک در نخستین روز کاری خبر داد
دونالد ترامپ که پیش از پیروزی در انتخابات آمریکا، نمادی از ساختارشکنی و همچنین توجه به فضای داخلی اقتصاد آمریکا محسوب می شد، دیروز در پیامی ویدئویی آنلاین، برنامه 100 روزه دولت خود را اعلام کرد. یکی از مواردی که وی، روی آن دست گذاشت، خروج این کشور از پیمان چند ملیتی ترانس پاسفیک بود. پیمانی که اگر کنگره این کشور آن را تصویب می کرد، به میراث مهم اوباما تبدیل می شد. به گزارش تسنیم، ترامپ این پیمان را برای آمریکا، یک فاجعه بالقوه خواند و گفت: من در عوض، در مورد موافقتنامه های تجاری عادلانه و دوجانبه مذاکره خواهم کرد که می تواند برای آمریکا اشتغال زایی کند. با این حال، نگاهی به گذشته وحال این توافق تجاری که می توانست مقدمات ایجاد بزرگترین بازار تجارت آزاد جهان را فراهم کند، خواهیم داشت.
تولد ترانس پاسفیک در بن بست مذاکرات WTO
13 مهرماه سال گذشته بود که امضای یک قرارداد تجاری میان آمریکا و 11 کشور دیگر از قاره آمریکای شمالی و جنوبی و نیز جنوب شرق آسیا بازتاب زیادی در رسانه ها یافت. قراردادی که گفته می شد یکی از نتایج به بن بست رسیدن مذاکرات تجارت آزاد در دوحه قطر در سال 90 شمسی بوده است. به گزارش ایرنا،در آن اجلاس، پاسکال لامی، رئیس سازمان تجارت جهانی اعلام کرد که بن بست مذاکرات تجارت آزاد در «دوحه»، دستاورد ها و کارکرد های سازمان تجارت جهانی را در معرض خطر قرارداده است. این بن بست از آنجا نشات می گرفت که کشور های توسعه یافته و در حال توسعه نتوانستند در زمینه کاهش نرخ تعرفه کالا های صنعتی یا کاهش یارانه های پرداختی به بخش های داخلی کشاورزی، به توافق دست یابند. به گفته کارشناسان، پس از این اتفاق بود که ایالات متحده آمریکا به سمت تشکیل پیمان های تجاری منطقه ای (مانند ترانس آتلانتیک و ترانس پاسفیک) متمایل شد و درصدد تقویت آن ها برآمد.
ترانس پاسفیک چیست؟
با این حال، سال گذشته و پس از 5 سال تلاش، بین آمریکا، ژاپن، مالزی، ویتنام، برونئی، استرالیا، سنگاپور، نیوزیلند، کانادا، پرو، مکزیک و شیلی، قرارداد ترانس پاسفیک (TPP) به امضا رسید. کشور هایی در دو سوی اقیانوس آرام که حدود 40 درصد حجم اقتصاد جهانی را در اختیار دارند و بدین ترتیب مقدمات ایجاد بزرگترین بازار تجارت آزاد جهان چیده شد. ماهیت این قرارداد مربوط به حذف مانع های تعرفه و تجارت محصولات کشاورزی و لبنی، ماشین ها، ابزار و فناوری های نوین، دارو و... و همچنین رعایت مقررات زیست محیطی و کاری است که در مجموع فضای آسانتری را برای تجارت بین این کشور ها فراهم می آورد. بیشتر کالا ها و خدمات مشمول این پیمان هستند اما همه تعرفه ها مثلا مالیات بر واردات طی این پیمان بین کشور های عضو، برداشته نخواهد شد. در مجموع 18 هزار تعرفه در نتیجه این پیمان عوض خواهد شد. با این حال، اجرای این توافقنامه منوط به تصویب مجالس قانونگذاری کشور های عضو شد که البته در آمریکا کنگره اکثرا جمهوری خواه این کشور، هرگز آن را تصویب نکرد و اوباما نیز سرنوشت آن را به رئیس جمهوری بعدی سپرد.
ایده و اهداف آمریکا از پیمان TPP چه بود؟
هم اینک مخالفت نخست وزیر جدید آمریکا با این قرارداد، این سوال را مطرح خواهد کرد که تفاوت دیدگاه های اوباما و ترامپ بر سر این توافق چیست؟ در این راستا، ابتدا سری به لابه لای سخنان اوباما می زنیم.آنگونه که خبرگزاری مهر گزارش داده است، باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در آبان ماه سال قبل، در متنی که در سایت کاخ سفید منتشر شد به تشریح اهمیت دستیابی کشورش به توافق تجارت آزاد بین دو سوی اقیانوس آرام (ترانس پاسفیک)(TPP) پرداخت. وی با مخاطب قراردادن صاحبان صنایع بزرگ و کوچک آمریکا و ابراز خرسندی از توافق انجام گرفته گفت: این توافق 18 هزار تعرفه و مالیات اعمال شده بر کالا های آمریکایی توسط کشور های مختلف را حذف خواهد کرد و موجب توسعه صادرات کالا های آمریکایی و اشتغال کارگران آمریکایی خواهد شد. البته وی پای مسائل دیگر در حوزه های استراتژیک و ژئو پولیتیک را هم به میان کشید و امضای این توافق را به این معنی دانست که این آمریکاست که باید نقشه راه قرن 21 را تعیین کند. اوباما در ادامه گفته بود: اگر آمریکا مقررات قرن 21 را ننویسد سایر کشور ها چون چین این مقررات و اصول را خواهند نوشت امری که امنیت شغلی و اقتصادی آمریکا را از بین خواهد برد و نقش آمریکا در رهبری جهان را به مخاطره خواهد انداخت. سخنان وی ناظر به این موضوع بود که افزایش مداخلات آمریکا در مناقشات ارضی دریای چین جنوبی معاهده تی پی پی را از قالب پیمان تجارت آزاد خارج کرده و آن را تبدیل به ابزاری برای مهار چین به عنوان یکی از قدرت های بزرگ اقتصاد جهانی خواهد کرد.
چرا ترامپ با ترانس پاسفیک مخالف است؟
واقعیت این است که اگر چه این پیمان، به گفته اوباما، گامی در جهت بازکردن بازار کشور های یادشده به روی کالا های آمریکایی است، اما این قضیه یک وجه مهم دیگر نیز دارد و آن این است که آمریکا یکی از بزرگترین کشورهای واردکننده در جهان به شمار می رود به گونه ای که حتی در سال 2015، این کشور، با واردات 2.408 تریلیون دلاری بزرگترین واردکننده جهان در این سال شناخته شده است.این در حالی است که نزدیک به 80 درصد از حجم مبادله ها میان کشور های عضو این قرارداد، با ایالات متحده صورت می گیرد، هزاران بنگاه تولیدی و ده ها میلیون شغل در خارج از آمریکا به بازار این کشور وابسته اند و لذا اجرایی شدن این قرارداد، بیشترین اثر را بر اقتصاد آمریکا در پی خواهد داشت. با این حال، رادیو فردا گزارش داده است که دونالد ترامپ نیز از مدافعان سرسخت بازگرداندن ظرفیت ها و امکانات تجاری آمریکا به این کشور است. وی همچنین لغو یا مذاکره دوباره بر سر برخی از مهم ترین توافق های تجاری بین المللی آزاد با حضور آمریکا به طوری که نظام تعرفه یا تعرفه های جدید برقرار شود را در دستور کار خود قرارداده است. وی هم اینک معتقد است که با خروج آمریکا از این توافق، زمینه برای حمایت از کارگران و کارکنان آمریکایی و ایجاد فرصت های شغلی در آن کشور فراهم خواهد شد.
آینده ترانس پاسفیک در سایه ابهام
با این شرایط و با توجه به نقش آمریکا در این پیمان، به نظر می رسد که آینده این پیمان علیرغم واکنش منفی کشور های عضو، در سایه ای از ابهام قرار گرفته است. ابهامی که حمایت گرایی رئیس جمهور آمریکا از اقتصاد داخلی این کشور آن را رقم خواهد زد. هم اینک سران سازمان همکاری های اقتصادی آسیا پاسفیک در بیانیه ای اعلام کرده اند «ما به تعهدات خود برای باز نگه داشتن بازار های خود و مقابله با هرنوع حمایت گرایی، پایبند می مانیم». شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن نیز گفته است که این پیمان تجاری بدون مشارکت آمریکا بی فایده خواهد بود.
احتمال انعقاد پیمانی جدید بدون آمریکا
اما علیرغم زیر سوال رفتن پیمان ترانس پاسفیک، به نظر می رسد، سایر کشور های عضو این پیمان، هم اینک بر پیگیری دستاورد های اجماع خود در این راستا اصرار دارند. رهبران این کشور ها در جریان اجلاسی در پرو گفته اند که با وجود مخالفت ترامپ موافقتنامه های تجاری آزاد را دنبال خواهند کرد.چین هم اینک اعلام کرده دست به ایجاد پیمانی با عنوان «مشارکت اقتصادی فراگیر منطقه ای» می زند که آمریکا را در بر نمی گیرد. شی جین پینگ، رئیس جمهوری این کشور، گفته است که کشورش در های خود را برای تجارت آزاد با دیگر کشور ها نخواهد بست و در این راه گشایش های بیشتری انجام خواهد داد. رویترز نیز به نقل از مقام های پکن، در روز 30 آبان ماه، نقل کرده که شمار بیشتری از کشور ها خواستار پیوستن به «مشارکت» چین هستند.
فرا خبر
فرصت فروپاشی ترانس پاسفیک برای ایران
اما هم اینک فرصت فروپاشی احتمالی ترانس پاسفیک در ارتباط با تجارت خارجی کشورمان را می توان از منظر خروج بزرگترین واردکننده جهان از این قرارداد بررسی کرد. بدین ترتیب می توان گفت که این کشور ها بازار هدف بزرگی را از دست می دهند -یا صادر کردن کالا به آن به راحتی گذشته نخواهد بود -که واردشدن چین به عنوان بزرگترین صادرکننده در سال 2015 نیز، روی کاغذ دردی از این موضوع دوا نخواهد کرد. لذا ایران به عنوان یک بازار بزرگ و بکر پس از تحریم ها، فرصت مناسبی برای کشور های عضو این پیمان به شمار می رود. البته باید توجه داشت که هم اینک طبق آخرین آمار های سازمان توسعه تجارت، هیچ یک از این کشور ها جزو 10 کشور برتر صادرکننده کالا های غیر نفتی و یا واردکننده از ایران نیستند. ضمن این که یکی از اهرم های قوی تحریم های آمریکا محروم کردن کشور ها از بازار خود در صورت عدم تمکین به سیاست های این کشور بود که اگر ترامپ این روند را ادامه دهد این اهرم را کند خواهد کرد.