مضمون پردازی حماسی در شعر 3 شاعر انقلاب
نویسنده : رضا اسماعیلی
روزنامه خراسان، در سیوپنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ویژه نامه «ادبیات انقلاب» را منتشر کرد که در دهه فجر همان سال در جشنواره شعر انقلاب رونمایی شد.
این ویژهنامه در 144 صفحه عناوینی مانند: ادبیات انقلاب در کلام رهبر انقلاب، شعر انقلاب ـ شعر انقلابی، تصویر سازی و مضمون پردازی حماسی در شعر انقلاب اسلامی، بازتاب حماسی رخدادهای زمینه ساز انقلاب اسلامی در شعر معاصر، نگاهی به شعر شاعران حوزه بعد از انقلاب اسلامی، ضرورت نهضت ترجمه در عرصه ادبیات انقلاب اسلامی، نمره قبولی برای خاطره نویسی انقلاب اسلامی، مواجهه مورخان ادبی با شعر انقلابی، بازتاب ادبیات معاصر و انقلاب ایران در تاجیکستان را در بر داشت. در این ویژهنامه همچنین گفتوگوهایی با رئیس حوزه هنری، هدایتا...بهبودی، مدیر دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و حسین فتاحی، منتشر شده است. نگاهی دوباره به گزیدهای از آن را بی مناسبت ندیدیم.
نصرا... مردانی
«نصرا... مردانی»، یکی از شاخصترین شاعران حماسه سرای انقلاب اسلامی است. این شاعر متعهد و نامآور، با سرودههای حماسی برجسته خود در دوران دفاع مقدس درخشید و با آفرینش آثاری چون « قیام نور» و «خون نامه خاک»، دین خود را به انقلاب و دفاع مقدس به شایستهترین صورت ادا کرد.
مردانی که دل سپرده انقلاب، امام، شهیدان و از سنگرنشینان جبهه قلم بود ، در طول دوران پر افتخار دفاع مقدس با هنرمندی تمام و با بهره گیری از ظرافتها و ظرفیتهای نامکشوف غزل، « حماسه نامه عشق» را سرود. پیش از او، قالب غزل تنها محملی برای بیان مضامین عاشقانه، عارفانه، سیاسی و اجتماعی بود ، ولی مردانی با کشف قابلیتهای والای این قالب اصیل ادبی توانست روح حماسه را در کالبد غزل بدمد و به «غزل حماسی » تشخص ویژهای ببخشد که پیش از آن سابقه نداشت .
کار بزرگی که مردانی در عرصه غزل کرد، بی شباهت به کار فردوسی در عرصه مثنوی نیست.چرا که فردوسی با بهرهگیری از قالب مثنوی ، شاهکاری بی بدیل به نام « شاهنامه » را سرود . مردانی نیز با کشف قابلیتهای ارجمند غزل پارسی، اثری حماسی به نام « خون نامه خاک » را سرود .
بدون هیچ گونه تردیدی میتوان گفت که اگر در تاریخ ادبیات ایران ، غزل حماسی با نام « فرخی یزدی » پیوند خورده است ، نام بلند « مردانی » نیز به عنوان یکی از بنیانگذاران غزل حماسی در تاریخ ادبیات معاصر به ثبت خواهد رسید. مردانی شاعری خلاق و مضمون یاب بود .
او با اعتقاد و باوری که به انقلاب و نهضت اسلامی داشت ، برای دفاع و پاسداری از آرمانهای بلند انقلاب اسلامی و رساندن فریاد حقانیت ملت ایران به گوش جهان پا به این عرصه مقدس گذاشت و تا آخرین نفس – ثابت قدم و استوار - در این سنگر باقی ماند و به مجاهدت پرداخت .اشعار مردانی به رنگین کمانی از عشق و حماسه میماند که بر فطرت انسانهای آزاده نقش میبندد و بر لوح زمان جاودان میماند .
اصلیترین مضمونهای حماسی – سرودههای این شاعر متعهد مضامینی چون : اسلام، انقلاب ، امام ، رزمندگان ، جانبازان شهیدان و ارزشهای بر آمده از بطن انقلاب است .
علی معلم دامغانی
علی معلم، ازجمله شاعرانی است که به شهادت آثارش، با برخورداری از بینشی ژرف، در این راه صعب و پر سنگلاخ گام نهاده است. او در شعر، شاید از متقدمان و حتی از معاصران خویش تأثیر پذیرفته باشد؛ ولی آنچه مُسلم است، این تأثیرپذیری، همچون تأثیری است که حافظ از متقدمان و معاصران خویش همانند خواجو، سلمان، سعدی و... پذیرفته است. بدون تردید، این تأثیر، تأثیری مثبت و سازنده و خلاقانه بوده است. بدین شکل که، حافظ، گاه بیتی از سعدی یا خواجو را گرفته، صیقل داده و به حد کمال رسانده است.
علی معلم دامغانی یکی از شاعران برجسته،اندیشمند و صاحب سبک معاصر است که با خلق مثنویهایی با صلابت، فاخر و حماسی در عرصه شعر انقلاب اسلامی درخشیده است.
شاعری که درشتی، استحکام و صلابت زبانش به شاعران سبک خراسانی، قدرت خیال و پیچیدگی بیانش به شاعران سبک هندی و مضمون پردازی و لطافت و نرمی کلامش در غزل به شاعران سبک عراقی میماند. معلم شاعری است که از استقلال زبانی برخوردار است و در شعر، سبک و سیاق ویژه خود را دارد؛ شاعری است که با ادبیات دیروز و امروز ایران آشناست. از همین رو، در نوآوری، دستی پُر دارد. جسارت معلم در «هنجارگریزی» و رفتار «خلاف آمد عادت» با زبان، که عامل اصلی تشخص و برجستگی زبان ادبی اوست، از تفکر واندیشه بکر و پویای وی ریشه میگیرد. او در زبان، اهل خطر کردن است؛ و همین خطر کردن و جسارت در زبان، شعر او را یک سر و گردن از شعر معاصرانش بالاتر نشانده است. تنها نکتهای که میتوان در نقد اشعار او به آن اشاره کرد، غموض و پیچیدگی پارهای از اشعار آغازین اوست. اشعار آغازین معلم، به خاطر برخورداری از همین ویژگی، نیاز به ترجمه و تفسیر دارد. به گونهای که بدون تعبیر و تفسیر، پارهای از اشعار او، حتی برای مخاطب خاص نیز، به راحتی قابل درک و فهم نیست. البته در سرودههای اخیر او، این ویژگی، تا حدود زیادی رنگ باخته است. شاید این، به خاطر تعاملی است که در این سالها بین او و خوانندگان شعرش برقرار شده است. که این امر را باید به فال نیک گرفت.شناخت ویژگیهای زبانی و ساختاری شعر معلم و تأمل در رفتار فراهنجار او با زبان، نیازمند بررسی و تحقیقی عمیق در اشعار وی است.
احمد عزیزی
احمد عزیزی از جمله شاعرانی است که بیشتر او را با مثنویهای درخشانش میشناسیم . مثنویهایی با طراوت ، جاندار و«از جنس زمان» . او با مجموعه شعر «کفشهای مکاشفه» در دهه شصت به شهرت رسید و به شایستگی توانست خود را به عنوان شاعری توانمند، جسور ، خلاق ، نوآور و مضمون یاب به جامعه ادبی معرفی کند .
بعد از چاپ این دفتر ، عزیزی به پدیدهای تبدیل شد که نگاه بسیاری از منتقدان و شاعران را متوجه خود ساخت . او به رغم بسیاری از شاعران هم نسل خود در دهه شصت که به خاطر دغدغههای انقلابی و اجتماعی به معنا گرایی مطلق گرایش داشتند و از پرداختن به دیگر مؤلفههای ادبی - از جمله تصویر و تخیل غافل بودند - با خلق و آفرینش مثنویهایی دیگرگون و سرشار از مضامین و ترکیبهای نو و بدیع و آمیخته با عناصر خیال ، از آغاز در مسیر شاعرانگی گام برداشت. مثنویهایی با هویتی مستقل که اثر انگشت شاعر را بر پیکره خود دارند. البته تأثیر پذیری عزیزی از شاعرانی همچون «بیدل» و «سهراب سپهری» انکارپذیر نیست، ولی این تأثیر پذیری – همچون تأثیر پذیری حافظ از متقدمان و معاصران خویش - مثبت و ایجابی است و چیزی از ارزشهای ادبی او نمیکاهد. شاعرانگی عزیزی با چاپ مجموعه شعرهایی چون «روستای فطرت» و «شرجی آواز» نیز سیر صعودی خود را ادامه داد. در این سه مجموعه ، رفتار شاعر با زبان ، رفتاری خلاقانه و فراهنجار است؛ ولی متأسفانه در مجموعههای بعدی ، رفتار شاعر با زبان به رفتاری محافظه کارانه و هنجار تبدیل شد و شاعر از قله خلاقیت و نوآوری به دامنههای تکرار و تقلید فرو افتاد .
احمد عزیزی شاعری فطری و مردم گراست و حضور مردم کوچه و بازار در شعرش، حضوری کاملاً ملموس و عینی است. عزیزی با وقوف به این معنا که مردم زمانه ما از شاعری که خود را معاصر میداند، شعری را طلب میکنند که آیینه تمام نمای شادیها ، غمها و دغدغههای آنان باشد، دست شعر خود را گرفت و به میان مردم کوچه و بازار برد تا با مردم حشر و نشر داشته باشد و با آنان نشست و برخاست کند. رمز موفقیت بیشتر اشعاری نیز که بعد از انقلاب مقبول مردم واقع شده است، چیزی جز این نمیتواند باشد. هر چند این اشعار در نظر ادیبان کهناندیش از دایره تعریف شعر خارج باشند.