روابط کارفرما و کارگر در احادیث و روایات
تعداد بازدید : 206
حقوق کارگر
نویسنده : حجت زمانی راد دانشجوی دکترای اندیشه سیاسی دانشگاه تربیت مدرس تهران - h.habibi@khorasannews.com
دروغ چرا. این روزها بیکاری بیداد می کند. حتی اگر با تعاریف مرکز آمار بیکار نباشی، آنقدرها درآمد نداری که بتوانی با غول مخارج مقابله کنی. این شرایط باعث شده تا برخی از کارفرمایان احساس کنند که چون عرضه نیروی کار زیاد است، می توانند با کم ترین دستمزد کارگران را به کار گیرند. هرچند کارفرمایان نیز تا اندازه ای حق دارند و رکود بازار کمر آن ها را خم کرده است. با این حال، ریش و قیچی در دست کارفرمایان است. کارفرمایان هستند که دستمزد را تعیین می کنند. دستور به اخراج یا ابقا می دهند. اجازه می دهند کارگر به مرخصی برود و ... ! این وضعیت در شرایط رکودی کشور تشدید شده است. چراکه بیکار زیاد داریم و دست بالا با کارفرمایان است. اما نباید فراموش کرد که اسلام جایگاه ویژه ای برای کارگران(حقوق بگیران) در نظر گرفته است. دخل و خرج امروز به رفتار ائمه در زمینه برخورد با کارگران پرداخته است.
سلیمان جعفری یکی از اصحاب و یاران حضرت رضا(ع) بود. وی نقل می کند که روزی در خدمت آن حضرت بودم و از انوار وجودش بهره میبردم. چند ساعتی که گذشت، کار من با آن حضرت تمام شد. اجازه مرخصی گرفتم تا به خانه برگردم. امام رضا(ع) فرمود: «اگر مایل هستی، با من بیا و امشب را مهمان من باش». با شنیدن این جمله از امام، سراسر وجود من را شوق و شعفی وصفناشدنی فراگرفت. بهراستی امام مرا به منزل خویش دعوت کرده؟! خداوند را به سبب این نعمت شکر کردم و با اشتیاق تمام دعوت امام را پذیرفتم و همراه ایشان به سوی منزلشان روانه شدم.
خشم امام از دستمزد کارگر
زمانی که به خانه امام رسیدیم، چند تن از کارگران امام را دیدم که مشغول تعمیر و مرمت بخشهایی از خانه بودند. اما در میان ایشان شخصی بود که امام وی را نشناخت. امام از کارگران خود پرسید: «این شخص کیست؟» جواب دادند: «کارگری است که او را اجیر کردهایم تا به ما در تعمیر خانه کمک کند». امام پرسید: «آیا دستمزد او را تعیین کردهاید؟» گفتند: «نه! نیازی به این کار نبود. آدم نیازمند و بیچارهای است. هرچه که به او بدهیم قبول میکند و راضی خواهد بود».
امام از این پاسخ بسیار برآشفت و عصبانی شد. پرسیدم: «فدایت شوم! چرا ناراحت شدید؟» فرمود: «من بارها به اینان گفتهام که هیچ کارگری را استخدام نکنند مگر آن که قبل از شروع کار، دستمزد وی را تعیین کنند». پرسیدم: «یابن رسول ا...! حکمت این فرمایش شما چیست؟ مگر چه مانعی دارد که پس از انجام کار، دستمزد کارگر را تعیین کنیم و به او بپردازیم؟ اگر قصد اجحاف در حق او را نداشته باشیم؛ عیب تعیین دستمزد پس از اتمام کار چیست؟»
چرا باید حقوق کارگر مشخص باشد؟
امام فرمود: «سلیمان! بدان که اگر شخصی را استخدام کردی اما دستمزد او را مشخص نکنی و بخواهی در پایان کار مزد او را تعیین کنی؛ آنگاه حتی اگر بیش از دستمزد واقعی او هم به او بپردازی، آن شخص به تو گمان بد خواهد برد و با خود فکر خواهد کرد که تو حق او را کامل پرداخت نکردهای و مزد حقیقی او بیش از آن چیزی است که تو به او دادهای. اما اگر پیش از شروع کار و در لحظه استخدام، دستمزد او را تعیین کنی و او نیز این مبلغ تعیین شده را به عنوان حق خودش بپذیرد؛ آنگاه اگر پس از تمام شدن کارش، همان مبلغ را به او بپردازی، تو را به سبب وفای به عهدت ستایش خواهد کرد؛ و اگر بیش از مبلغ توافق شده به او بدهی، وی تو را فردی کریم و بخشنده خواهد یافت» (کافی، جلد 5، صفحه 288).
احادیث پرشمار در زمینه حقوق کارگر
محتوای این حدیث، به روشنی ما را نه فقط از اجحاف در حق کسانی که برایمان کار میکنند بازمیدارد؛ بلکه حتی ما را نهی میکند از این که طوری رفتار کنیم که دیگران «تصور» کنند که ما در حق ایشان ظلم کردهایم.
ما نه فقط حق نداریم که به حقوق دیگران تجاوز و تعدی کنیم که حتی مجاز هم نیستیم چنین خیال و تصوری را در آنها ایجاد کنیم. مطابق این حدیث، زندگی ما و ارتباطات و تعاملات ما با دیگران باید بهگونهای باشد که علاوه بر پرداخت حقوق آنها، همواره تصویری نیکو و دلپذیر و خوشایند از ما در ذهن و ضمیرشان وجود داشته باشد. در احادیث مشابه دیگری نیز بر همین معنا تأکید فراوان شده است. بهطور مثال، رسول اکرم(ص) ظلم در پرداخت مزد کارگر را از جمله گناهان کبیره شمرده است و روزی در میان اصحابش دست کارگری را که از شدت کار زخمی شده و تاول زده بود بوسید و فرمود: «این دستی است که آتش جهنم را لمس نخواهد کرد».
لزوم تعیین دستمزد قبل از انجام کار
حضرت امیر(ع) نیز از قول پیامبر، به کار گرفتن کارگر را قبل از تعیین دستمزدش نهی فرموده است.
در حدیثی، حضرت صادق(ع) توصیه به پرداخت مزد کارگر قبل از آن که عرقش خشک شود کرده است و در روایتی دیگر وعده داده که اگر کارفرما، کارگر خود را از انجام کار نیک بازندارد، در اجر و پاداش او شریک است و برعکس اگر کارفرمایی مانع کارگرش شود و او را از انجام کار خیر بازدارد (مثلاً اجازه اقامه نماز جماعت در مسجد و یا شرکت در نماز جمعه را به او ندهد) در واقع بخشی از گناه او را به عهده گرفته است و خود را مدیون او کرده است.
تمامی این سفارشات متعدد و موکد، نشان از اهمیت و حتی لزوم برقراری یک رابطه و تعامل انسانی و اخلاقی میان کارفرما و کارگر دارد. تعاملی که در آن علاوه بر انجام شدن کاری مشخص و پرداخت شدن حقوق متناسب با آن، باید کرامت انسانی کارگر حفظ شود و شرافت اخلاقی کارفرما نیز به ظهور برسد و این یکی از چیزهایی است که متاسفانه در جامعه ما به شدت کمرنگ شده و اهمیت و عظمت خود را از دست داده است.
تجربه شما
سوالات و تجربیات خود را برای ما ارسال کنید 2000999 - 09033337010
درباره کارگران اتباع بیگانه
همه ما می دانیم که جمعیت قابل توجهی از مردم کشور افغانستان در کشور ما به عنوان کارگر و شغل هایی از این دست مشغول به کارند. اغلب این عزیزان به جهت شرایط نامناسب کشور خود، رنج غربت را به جان خریده و به ایران آمده اند تا بتوانند حداقلی از معیشت را برای خود و خانواده هایشان تأمین کنند. این عزیزان به جهت وجود خلاءهای قانونی توان استیفای حقوق خود را ندارند. دقیقاً به دلیل همین خلاءهای قانونی هم هست که برخی کارفرمایان به خود اجازه چنین اقدامی می دهند. به عنوان مثال، دوستی تعریف می کرد که منزل ما نیاز به برخی تعمیرات جزئی داشت. بعد از پرس وجو برای پیدا کردن بنا و کارگر، نهایتاً به دو استاد افغانستانی جهت این کار مراجعه کردم. قرار و مدار کار و میزان دستمزد را گذاشتیم و آنها نیز مشغول کار شدند. پس از چند روز که کار تمام شد؛ من حقوقشان را پرداخت کردم. این دو عزیز از شدت خوشحالی بارها و بارها از من تشکر کردند. با تعجب پرسیدم: «این همه تشکر برای چیست؟ این همان دستمزدی است که از قبل توافق کرده بودیم». با ناراحتی گفتند: «ما چند سال است که اینجا مشغول به کاریم. اما شاید در موارد معدودی حقوق خود را بدون جر و بحث و کامل دریافت میکنیم. چون از نظر قانونی دستمان کوتاه است و توانایی شکایت نداریم، موارد زیادی پیش آمده که کارفرمایان زیر قول و قرارمان زدهاند».چه خوب است که دربرخورد با زیردستانمان همواره این فرمایش حضرت سجاد(ع) در رساله حقوق را پیش چشم داشته باشیم:«حق زیردستان تو بر تو آن است که بدانی صرفاً ضعف آن ها و قدرت تو (از نظر مالی، بدنی و فکری) دلیل تسلط تو بر آنها شده است؛ و نه چیز دیگری. پس تو باید با آنها عادلانه رفتار کنی و مانند پدری مهربان برای آنها باشی؛ از نادانی و جهل و اشتباه آنها درگذری و در مجازات آنان تعجیل نکنی. حق کسی که کارهای (خانه، مغازه، کارگاه و کارخانه) تو را انجام میدهد این است که بدانی خداوند تو و او را از یک پدر و مادر خلق کرده است (آدم و حوا). تو مالک و خالق او نیستی و رزق او نیز در دست تو نیست. پس به او نیکی کن و آزارش مده».