به مناسبت سالروز شهادت آیت ا... سیدمحمد باقر صدر
تعداد بازدید : 106
نابغه روزآمد و شبهه شناس
نویسنده : جواد نوائیان رودسری info@khorasannews.com
اندیشمند و نابغه بزرگ جهان اسلام، شهید آیت ا... سیدمحمدباقر صدر دهم اسفندماه سال 1313 هـ.ش ( 25 ذی القعده 1353هـ.ق) ، در شهر مقدس کاظمین دیده به جهان گشود . او دومین فرزند آیت ا... سیدحیدر صدر و نوه آیت ا...سیداسماعیل صدر ، از مراجع بزرگ و مبارز شیعه بود . شهید صدر خیلی زود پدرش را از دست داد و تحت تربیت دو دایی دانشمندش ، سیدمحمد رضا و سیدمرتضی آل یاسین قرار گرفت. وی تحصیلاتش را خیلی زود آغاز کرد و در پنج سالگی وارد مدرسه ابتدایی شد. استعداد شگفت سیدمحمدباقر خردسال در فراگیری علم، خیلی زود بر سر زبان ها افتاد. قدرت استنباط و ذهن سریع الانتقال او باعث شد با راهنمایی دایی های فاضل و دانشمندش، تحصیلات حوزوی را آغاز کند. شهید صدر توانست تا دوازده سالگی تمام مقدمات را در محضر سیدمحمدرضا و سیدمرتضی آل یاسین فرا گیرد. او بسیاری از کتاب های درسی دوره های عالی فقه را به تنهایی مطالعه کرد و آموخت؛ آن گاه برای ادامه تحصیلات علوم دینی راهی نجف شد. شهید صدر در مدت بسیار کوتاهی درس های فقه و اصول را در محضر آیت ا... العظمی خویی تکمیل کرد و فلسفه ملاصدرا را از مرحوم شیخ صدرالدین بادکوبه ای آموخت. او پیش از رسیدن به شانزده سالگی موفق به کسب درجه اجتهاد شد. شهید صدر از بیست سالگی تدریس کتاب «کفایة الاصول» مرحوم آخوند خراسانی و از 25 سالگی تدریس خارج فقه را آغاز کرد. نبوغ و نوآوری در تدریس و بیان نافذ و شیرینش، به سرعت وی را به یکی از مشهورترین مراجع و مدرسان حوزه علمیه نجف و عالمان جهان اسلام تبدیل کرد.
بازگشت به اقتصاد اسلامی
شهید صدر پس از تکمیل دروس مقدماتی و آغاز تحصیلات عالی در حوزه، به ویژه پس از آموختن فلسفه اسلامی نزد استادان بنام آن عصر، مطالعه و نقد مبانی اندیشه اقتصادی و سیاسی غرب را آغاز کرد. در سال های پرالتهابی که تعداد زیادی از اقتصاددانان مسلمان، برای انتخاب راهکار اقتصادی مناسب جامعه اسلامی، میان سرمایه داری و کمونیسم دست و پا می زدند، شهید صدر با نوشتن کتاب گران سنگ «اقتصادنا » ، آبی بر آتش سرگردانی ها ریخت، کتابی که در واقع ترسیم کننده رویکرد ناب اسلامی در مسائل اقتصادی و احیا کننده نظریه فراموش شده اقتصاد عدالت خواهانه در اسلام بود. تأثیر این کتاب بر دیدگاه اندیشمندان و اقتصاددانان جهان اسلام، در بازگشت آنان به نظریه اقتصاد اسلامی، چنان بود که برخی از صاحب نظران، شهیدصدر را احیاگر اندیشه اقتصاد اسلامی نامیده اند. وی در کتابش پس از بررسی دیدگاه های سرمایه داری و کمونیسم در حوزه اقتصاد، راهبرد اقتصادی اسلام را به عنوان راه حل میانی پیشنهاد کرد. شهید صدر نشان داد که اقتصاد اسلامی، علاوه بر دارا بودن مزیت هایی که برخی از افراد در مکتب های اقتصادی بیگانه در پی آن هستند، به زیور اخلاق نیز آراسته است و افزون بر زمینه سازی رفاه اقتصادی، سبب رشد و تعالی روحی و معنوی فرد و جامعه خواهد شد.
تبیین فلسفه سیاسی اسلام
شهید صدر هیچ گاه دین را از سیاست جدا نمی دانست. در اندیشه او اسلام دینی جامع بود که می توانست به نیازهای پیروانش در تمام حوزه ها پاسخی شایسته دهد. شهید صدر با چنین رویکردی کتاب «سیاستنا» را به رشته تحریر درآورد. او در این کتاب به تبیین نظام سیاسی اسلام پرداخت. هنر شهیدصدر در «سیاستنا» تفهیم نظریه سیاسی اسلام، با زبان امروزی، برای نسل جدید بود. در شرایطی که جهان اسلام از هر سو مورد هجمه فرهنگی و اعتقادی بیگانه قرار گرفته بود و جوانان مسلمان و علاقه مند، به دلیل نداشتن آشنایی تخصصی با مفاهیم دینی، گاه پاسخی برای این حملات تند نداشتند؛ لزوم تدوین اثری که مختصات سیاست اسلامی را برای دوستدارانش تبیین کند، بیش از پیش احساس می شد. شهید صدر با علم به چنین شرایط حساسی، کار عظیم تبیین مبانی سیاسی و فلسفی اسلام را آغاز کرد. او با نگارش کتاب «فلسفتنا»، به نقد مکتب مارکسیسم پرداخت و ضمن نشان دادن ضعف های جدی این مکتب، رجحان دیدگاه اسلام بر تمامی مکتب های بیگانه و وارداتی را اثبات کرد.
ارتباط صمیمانه با امام (ره)
ارتباط میان امام خمینی(ره) و شهیدصدر از زمان تبعید امام(ره) به نجف اشرف شکل گرفت. شهیدصدر با رویکرد فقهی امام(ره) در حوزه سیاست آشنا بود. او به راه و اندیشه امام(ره) عشق می ورزید. شهیدصدر، طلاب جوان خود را به حضور در درس امام(ره) و استفاده از دانش سرشار ایشان ترغیب می کرد و گاه خود شخصاً به دیدار امام(ره) می رفت. امام(ره) نیز با شناختی که از شخصیت علمی و عملی شهید صدر داشتند، او را به عنوان دانشمندی عالیقدر و مجتهدی آینده نگر، مورد تکریم و احترام قرار می دادند. این رابطه صمیمانه و پرمحبت در نامه های شهیدصدر به حضرت امام(ره) و پاسخ های ایشان به نامه های آن شهید بزرگوار، به خوبی منعکس شده است. شهید صدر نخستین شخصیتی بود که با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به دفاع و حمایت از آن پرداخت. وی در شب 23 بهمن سال 1357 و همزمان با اعلام پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بر فراز منبرِ خطابه، در نجف اشرف، به تمجیدی مثال زدنی از انقلاب اسلامی ایران و شخصیت امام خمینی (ره) پرداخت. انتشار جمله معروف «ذوبوا فی الامام الخمینی کما هو ذاب فی الاسلام»(در امام خمینی ذوب شوید، همان گونه که او در اسلام ذوب شده است) از شهید صدر، چنان شوری به پا کرد که مقلدان پرشمارش، فردای آن روز برای حمایت و تأیید انقلاب اسلامی ایران، به خیابان های شهر مقدس نجف ریختند. شهیدصدر پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، سازمان انقلاب اسلامی عراق را بنیان گذاری کرد. هدف او برقراری حکومتی مانند جمهوری اسلامی ایران در عراق بود. کاری که صدام را (که در آن زمان با قتل عام دیگر مدعیان حزب بعث، زمام امور را در دست گرفته بود) به شدت ترساند.
شهید صدر و سر دادن شعار وحدت
شهید صدر به خوبی از ماهیت جریان سیاسی حزب بعث آگاه بود. بعثی ها با ادعای سوسیالیسم، در واقع به ترویج نگاه های نژادپرستانه مبتنی بر پان عربیسم می پرداختند. در اندیشه حزب بعث، دین جایگاهی نداشت. بعثی ها پس از استیلای صدام بر حزبشان، در عمل، به مجریان دستورات او تبدیل شدند و حتی رویکردهای حزبی خود را کنار گذاشتند. صدام که می دانست در میان مردم عراق جایگاهی ندارد، کوشید پایه های دیکتاتوری خود را بر خونریزی، خشونت و وحشت استوار کند. در این میان علمای نجف، به عنوان مخالفان صریح رویکرد ضددینی و ضدبشری او، در فهرست سیاه دیکتاتور عراق قرار گرفتند. مقابله آشکار او با ارزش های اسلامی و تلاش برای ایجاد تفرقه میان شیعیان و اهل سنت، باعث شد شهید صدر، در یک حرکت انقلابی، عضویت و همکاری با حزب بعث را تحریم کند. این فتوای دینی، به سرعت در سراسر عراق پخش شد و برخی از بزرگان اهل سنت نیز به دفاع از آن پرداختند. صدام که اصولا تحمل هیچ مخالفتی را نداشت، به بهانه حمایت شهیدصدر از امام خمینی(ره)، دستور محاصره منزل این مرجع تقلید را در نجف صادر کرد. بعثی ها تلاش کردند این حصر را موضوعی صرفاً شیعی معرفی کنند و با انتشار برخی اخبار کذب، به اختلافات میان مذاهب اسلامی دامن بزنند؛ اما هوشیاری شهیدصدر مانع از رسیدن آن ها به این هدف شوم شد. او در اعلامیه ای شورانگیز خطاب به جوانان مسلمان عراق، اعم از شیعیان و اهل سنت، نوشت:« شما همگی فرزندان اسلام هستیدکه برای خاموش نشدن چراغ هدایت انسان باید دست به دست هم دهید تا افق تازه آینده اسلام را بسازید.»
شهادت در مظلومیت
با صدور این اعلامیه، ابوسعید عامل اطلاعاتی صدام، شهیدصدر را در نجف بازداشت کرد و به بغداد فرستاد. با بازداشت شهید صدر، خواهر دانشمندش، آمنه، مشهور به بنت الهدی، نیز به دلیل سخنرانی در نجف و حمایت از حرکت برادرش، بازداشت شد. «برزان ابراهیم»، برادر ناتنی صدام و رئیس سازمان اطلاعاتی او، از شهید صدر خواست تنها چند کلمه علیه انقلاب اسلامی بنویسد و آزاد شود، اما شهیدصدر با قاطعیت پاسخ داد:« هرگز خواسته های غیرانسانی و ضددینی شما را قبول نخواهم کرد و راه من همان است که انتخاب کردم. دفاع از انقلاب اسلامی واجب است و مرجعیت شیعه جز اقامه و برپا کردن حکومت اسلامی هدفی ندارد. حال که آیت ا... خمینی، آرزوی مرا تحقق بخشیده، دیگر برایم فرقی نمی کند، چه زنده بمانم و چه بمیرم. هیچ حرف دیگری ندارم و برای شهادت آماده هستم.» با اتخاذ چنین مواضع صریحی، شکنجه های سخت و جانکاه آغاز شد. شهید صدر و خواهر مبارزش چندین روز تحت شدیدترین شکنجه ها قرار گرفتند، اما حاضر به همکاری نشدند. سرانجام آیت ا... سیدمحمدباقر صدر و خواهر دانشمندش، به دلیل شدت جراحات ناشی از شکنجه، روز 19 فروردین سال 1359 (هـ.ش)، به شهادت رسیدند.