دانش پور-31 مرداد 96 بود که وزیر بهداشت " دکترغلامرضا اصغری" را که از استادان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بود به عنوان معاون خود و رئیس سازمان غذا و دارو منصوب کرد. مجموعه ای که اگر چه نام " غذا و دارو" را با خود یدک می کشد ولی به خوبی مشهود است که حوزه داروی آن به بخش غذایش می چربد . چیزی که رئیس سازمان در لابه لای گفته هایش به آن اشاره می کند و میگوید که این امر اصلا مطلوبش نیست. در گفت وگویی حدود یک ساعته با دکتر اصغری سعی کردیم تا برای چالش های این حوزه پاسخی بگیریم. رئیس سازمان غذا و دارو به ما گفت که ما توان لازم را نداریم تا اولین تولید کننده داروهای جدید باشیم و تاکید کرد داروهای ایرانی به همان اندازه داروهای خارجی تاثیر گذار است و حتی گفت که می داند فروش داروهای سقط جنین در ناصر خسرو و فضای مجازی رونق دارد. اصفهانی رئیس سازمان غذا و دارو اگر چه اکنون در تهران اقامت دارد اما خود را اصفهانی می داند و در آرزوی برگشت به تدریس در دانشگاه است.
قبل از این که به عنوان رئیس سازمان غذا و دارو این مسئولیت را قبول کنید ، درباره این حوزه چه طور فکر می کردید و الان تحلیل شما از حوزه غذا و دارو چیست؟
چیزی که قبلا درباره وضعیت دارو می دانستم این است که صنعت دارو در ایران نسبت به بسیاری دیگر از صنایع رشد خوبی داشته و در این حوزه سرمایه گذاری صورت گرفته و بیش از 95 درصد نیاز کشور را از نظر اقلامی تامین می کند. بعد که به سازمان آمدم و بیشتر آشنا شدم ، دیدم ظرفیتی که ایجاد شده ، بیش از دو برابر نیاز کشوراست به عبارتی ما می توانیم برای جمعیت حدود 200 میلیونی دارو تامین کنیم. اگرچه این موضوع مثبت است ولی مشکلاتی را هم ایجاد می کند به این دلیل که وقتی یک واحد تولیدی، با تمام ظرفیت کار نکند هزینه تمام شده اش افزایش می یابد و از طرف دیگر امکان صادرات برای این واحد نبوده است . به عبارتی یعنی مدیران قبلی درصدد بوده اند تا باهمین ظرفیت صادرات انجام دهند ولی بازار صادراتی به دلیل شرایط سیاسی رشد نکرده و امکان استفاده از این ظرفیت خالی ایجاد نشده است. در نتیجه رقابت درون کشوری ایجاد شده که از عوارض این موضوع است. ما باید بتوانیم چنین عوارضی را مدیریت کنیم. این موضوع را من قبلا نمی دانستم و وقتی به عنوان ریاست سازمان مشغول به کار شدم متوجه شدم . به همین دلیل یکی از تلاش های ما این است که بتوانیم طی این مدت بازار صادرات را رونق دهیم و از طرف دیگر رقابت های داخل شرکت ها را کنترل کنیم چون این شرکت ها واحدهای اقتصادی هستند و باید توانایی اداره شدن را داشته باشند تا خط تولید آن ها تعطیل نشود و کارگران آن ها بیکار نشوند.در صنعت دارو بحثی که مطرح است موضوع تولید داروهایی است که وارد می شود که شامل حدود 5-6 درصد است و داروهای گران قیمت و جدید هستند که از نظر ارزش ریالی حدود 30 درصد داروهای ما را تشکیل می دهند و از آن جا که این داروهای جدید دارای بایوتکنولوژی و حساس هستند دانشکده داروسازی و مراکز تحقیقاتی می توانند این داروها را تولید کنند بنابراین در این قسمت ما این فهرست ها را برای تولید به مراکز منعکس کردیم که خوشبختانه توانستند برخی از این موارد را در حد آزمایشگاهی تولید کنند الان به دنبال این هستند که آن ها را در حد صنعتی تولید و به بازار عرضه کنند. بحث دیگری که قبلا کمتر درباره آن آگاهی داشتیم موضوع پخش های دارویی بود. یکی از عواملی که می تواند درتامین دارو موثر باشد این است که بدانیم چه مقدار در انبار آن ها دارو هست یا چه مقدار در داروخانه ها توزیع شده است که بتوانیم تولید را با توزیع و مصرف هماهنگ کنیم تا کمبودی احساس نشود.بنابراین سعی کردیم در حوزه دارو برنامه ریزی کنیم تا هم داروی مورد نیاز تامین و هم قیمت دارو مدیریت شود . بحث دیگر داروهای وارداتی بود که ما برنامه ریزی کردیم. این داروهای وارداتی توسط نماینده ایرانی وارد و توزیع می شد که ما با برگزاری جلسات، آن ها را توجیه کردیم که شرکت اصلی باید در کشور دارو را پذیرش کند و قیمت هم قیمت شرکت اصلی باشد نه شرکت واسطه. به این شکل هم بحث کنترل قیمت اتفاق می افتد واگر یک دارو را به قیمتی خاص به کشور ما می دهد ، کنترل می کنیم که در کشورهای دیگر مانند ترکیه، مصر یا کشورهای اروپایی ، انگلیس، استرالیا و... همان دارو را به چه قیمتی عرضه می کند . این امر باعث شد تا این شرکت ها قبول مسئولیت کنند و بتوانیم قیمت داروهای وارداتی را کنترل کنیم.به این شکل با وجود افزایش تورم و نوسانات رشد قیمت ارز متناسب با آن، رشد قیمت دارو را نداشتیم و به طور میانگین تا 5 درصد رشد قیمت داشته ایم در حالی که رشد تورم 9 درصد در کشور اعلام شده است و افزایش قیمت ارز هم هست. این اقدام کمک کرد تا رشد قیمت جهشی نداشته باشیم.
واردات دارویی چقدر برای کشور ما هزینه داشته است؟
معمولا بازار دارویی ما 16 هزار میلیارد تومان در هر سال است که البته این آمار سال 96 است .
آیا توانایی داریم که این سهم را کم کنیم؟
بله در بخشی از ماجرا توانایی داریم ولی به طور مرتب داروهای جدید به داروهای قبلی و به فهرست داروهای کشور افزوده می شود و تا این دارو در کشور ساخته شود زمان می برد چون مراحل تولید دارو طولانی است و طی مراحلی که باید به سطح تجاری برسد حداقل دو سال زمان می برد.
دارویی داریم که برای اولین بار در کشور خودمان تولیدشده باشد؟
خیر. فرایندی که یک داروی شیمیایی باید طی کند تا به عنوان دارو مطرح شود حدود یک میلیارد دلار هزینه می برد که این رقم به اندازه یک سال مصرف دارویی ماست و از زمانی که به ذهن یک فرد می رسد که موردی را به عنوان دارو معرفی کند تا تایید شود 15 سال طول می کشد چون یک دارو باید سنتز و عوارض آن روی حیوانات بررسی و این مراحل زمان می برد که معمولا تقبل این هزینه ها در توان ما نیست . معمولا شرکت های بزرگ این هزینه ها را متقبل می شوند. حدود 100 تا 150 متخصص روی یک دارو برای 15 سال کار می کنند، یک میلیارد دلار هزینه میشود تا آن دارو به بازار عرضه شود. البته ما داروهای گیاهی داریم که مختص کشور ما هستند.
در چه اقلام دارویی کمبود جدی داریم؟
ما در زمینه داروهایی که اورژانس و مورد نیاز جدی کشور باشد، کمبود نداریم . کمبودهایی که هست در نوسانات بازار و در بخش توزیع و واردات به صورت مقطعی وجود دارد. ما سیستمی داریم با عنوان واردات فوریتی که اگر به هرعلت دارویی در شبکه توزیع کم شود به سرعت اعلام می کنیم که وارد شود. معمولا در سیستم فوریتی دارو برای مصرف یک ماه وارد می شود ولی در سیستم عادی برای مصرف شش ماه و یک سال واردات دارو انجام می شود. در شبکه توزیع، یک تا 2 درصد داروها دچار چنین نوسانی می شود. این موضوع در خصوص داروهای وارداتی و حتی تولیدات داخل صورت می گیرد.
درخصوص داروهای حیاتی هم کمبودی در کشور داریم؟
درباره داروهای حیاتی همیشه برای سه تا شش ماه ذخیره دارویی داریم که به هر دلیلی از جمله زمین لرزه ، جنگ یا هرمورد دیگری کشور دچار مشکل شود بتوانیم از این ذخیره استفاده کنیم.
در زمینه مصرف داروها این نظر وجود دارد که داروهای خارجی برای درمان بیماری، تاثیرگذاری بیشتری دارد، شما چقدر می توانید با قطعیت بگویید که داروهای داخلی تفاوتی با نوع خارجی آن ندارد؟
متاسفانه باوری فرهنگی مطرح است که نه تنها درحوزه دارو بلکه در بسیاری از موضوعات از لوازم خانگی و پوشاک تا بقیه موارد وجود دارد با این عنوان که در هر شرایطی برند خارجی ازداخلی مرغوب تر وبهتر است. درباره دارو هم این مسئله مطرح است. ولی درخصوص دارو باید گفت دارو استاندارد بین المللی دارد و در سطح دنیا این استاندارد ثابت است و توسط سیستم های دارویی جهانی مثل سازمان بهداشت جهانی کنترل و بازدید و ارزیابی می شود بنابراین همه داروها تابع استانداردهای جهانی هستند و اگر درخصوص یک دارو نتوانیم به این استاندارد برسیم اصلا امکان ورود داروی مذکور به بازار وجود ندارد. ما داروهایی داریم که در کارخانه تولید می شود اما به دلیل نرسیدن به سطح استاندارد امکان توزیع پیدا نمی کند و مردم این موضوع را نمی دانند . بنابراین داروهای بازار از کیفیت لازم برخوردار هستند. ولی کیفیت یک امر نسبی است که حداقل و حداکثر دارد. آن چه که در همه کشورها رعایت می شود رعایت استانداردهای بینالمللی است ولی سیستم های تجاری برای این که بتوانند بازار را بگیرند کارهایی انجام می دهند تا مشتری جلب کنند و این موضوع باعث می شود که بیمار از یک برند خارجی راضی تر باشد. ولی این که اثربخشی بهتری داشته باشد ، این گونه نیست چون ماده موثر همه این داروها در تمام دنیا از یک جا تامین می شود . آن چه که باعث می شود تفاوتی ایجاد شود بیش از این که اثربخشی باشد ؛باوری است که مردم دارند. حتی اگر در بسته بندی خارجی داروی ایرانی بگذاریم و به بیمار بدهیم تصورش این است که این دارو بیشتر تاثیردارد. این مسئله بارها بررسی و ثابت شده است.درخصوص افزایش قیمت دارو ، بارها وزیر بهداشت یا شما فرمودید که افزایش قیمت دارو نداریم ولی مردم که مصرف کننده هستند می دانند که قیمت دارو افزایش یافته است!
چیزی که من گفتم این است که وقتی دستمزد، قیمت مواد اولیه و همه هزینه ها افزایش می یابد، قیمت دارو نمی تواند ثابت بماند. وقتی حقوق افراد، تورم و قیمت کالاهای دیگر حوزه ها افزایش می یابد، هزینه تمام شده دارو هم همراه با قیمت ارز اضافه می شود. ما مدعی هستیم که قیمت دارو به اندازه تورم و حتی کمتر از آن افزایش یافته است.به طور میانگین یک دارو اصلا افزایش قیمت نداشته و داروی دیگری ممکن است 20 درصد افزایش داشته باشد ولی به طور میانگین در سال 96 در خصوص داروهای خارجی حدود 3 درصد و در داروهای ایرانی حدود 7 درصد افزایش قیمت داشتیم که زیر نرخ تورم بود که 9 درصد اعلام شد. البته مردم درست می گویند ممکن است که یک دارو برای مصرف کننده خاص 20 درصد افزایش قیمت داشته باشد.این در حالی است که داروی دیگری اصلا افزایش قیمت نداشته است و برخی اقلام از داروها حتی کاهش قیمت داشته اند. بنابراین به طور میانگین ما افزایش بیش از تورم نداشتیم.
آیا این امکان وجود ندارد که این افزایش قیمت حتی درحد تورم که معمولا شامل داروهای بیماری های خاص است کمتر اعمال شود و این بیماران بیشتر مورد حمایت قرار بگیرند؟
ما این بحث را برای بیماران خاص در پوشش بیمه ای دنبال می کنیم و ردیف بودجه ای داریم که با رقمی حدود 1600 میلیارد تومان پوشش داده می شود تا قیمت داروهای آن ها افزایش پیدا نکند . این رقم را به بیمه می دهیم. مردم عادی در زمان استفاده از بیمه 30 درصد از وجه را پرداخت میکنند و 70 درصد را بیمه می دهد. ولی درباره بیماران خاص حداکثر تا 97 درصد ازاین موارد را بیمه پرداخت میکند و فقط 3 درصد را بیمار می دهد و با افزایش قیمت ما پول بیشتری به بیمه می دهیم تا پوشش بیمه ای بیشتری شامل آن ها شود. البته برخی داروها هم به شکل صد درصدی پوشش بیمه ای دارند.
اما علت این که برخی بیماران خاص هر از گاهی مقابل سازمان غذا و دارو تجمع می کنند به دلیل افزایش قیمت داروهای آن هاست!
این تجمع ها معمولا به دلیل کمبود داروهای با برند خارجی است آن هم در حالی که همان دارو با برند داخلی وجود دارد. بخشی هم به این دلیل است که قیمت داروی این بیماران بسیار بالاست و بعضی از داروهای آن ها در سال حدود یک و نیم میلیارد تومان هزینه دارد. به عنوان مثال هزینه یکی از آمپول های مصرفی این بیماران 5 میلیون تومان است وقتی یک درصد افزایش قیمت صورت گیرد رقم آن بالا می رود به همین دلیل چون رقم دارو گران است افزایش قیمت برای آن ها خیلی محسوس می شود و چون بیمه نمی تواند بیش از 1600 میلیارد تومان را پوشش بدهد این بیماران به مشکل بر می خورند. البته کسانی که تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند از طریق این سیستم ها حمایت می شوند ولی کسانی که میتوانند این هزینه ها را بدهند در شرایطی که دولت مشکل دارد ناچار هستند که در هزینه ها مشارکت داشته باشند.
در ناصر خسرو سال هاست که فروش غیرقانونی دارو داریم ، به نظر می رسد که عملا اقدامی برای جمع آوری آن ها نشده است، شما برنامه ای در این خصوص ندارید؟
در خصوص فروش دارو در ناصرخسرو، موضوع به یک سری از داروها بر می گردد که در فهرست ملی داروهای ما نیست ولی برخی از پزشکان آن را در نسخه می نویسند. این داروها، داروهای جدیدی هستند که در دنیا آمده و یک همکار پزشک ما در مقاله یا سمیناری با آن آشنا شده است و آن را برای بیمارش تجویز می کند به همین دلیل مردم همان دارو را در نقاطی چون ناصر خسرو دنبال می کنند.
چرا این دارو وارد سیستم دارویی ما نمی شود؟
این که یک دارو در دنیا مطرح شود و مورد پذیرش همه کشورها قرار گیرد وارزیابی های آن انجام شود زمان می برد. وقتی دارویی برای یک نوع بیماری وجود دارد، داروی جدید یا باید اثربخشی بیشتری داشته باشد یا عوارض آن کمتر باشد یا قیمت آن با داروی قبلی قابل رقابت باشد . گاهی یک داروی جدید 10 درصد اثربخشی بهتری دارد ولی قیمت آن پنج برابر بیشتر است ما نمی توانیم چنین دارویی را قبول کنیم چرا که هزینه های دارویی ما محدود است. این گونه داروها به شکل قاچاق به کشور وارد می شود و به مناطقی مانند ناصرخسرو می آید و مردم هم آن را تهیه می کنند. البته مشکل ما در این خصوص پزشکان هستند که این داروها را تجویز می کنند . ما باید کسی که این تقاضا را ایجاد می کند مدیریت کنیم و تقاضا را به حداقل برسانیم. به همین دلیل هر نسخه ای را که ببینیم با پزشک تماس می گیریم ، تذکر می دهیم و اگر تکرار شود اخطار می دهیم و در صورت تکرار برای بار سوم به هیئت انتظامی نظام پزشکی معرفی می کنیم و آن ها می توانند تا تعطیلی مطب مجازات اعمال کنند.
*یکی از داروهایی که در ناصرخسرو به فروش می رسد داروی سقط جنین است، در این خصوص هم شرایط به همین شکل است؟
درباره این مسئله باید بگویم لازم است تسهیلی ایجاد شود تا فردی که به هر دلیلی باردار شده است بتواند سقط را انجام بدهد تا این تسهیل صورت نگیرد چنین بازاری هم شکل میگیرد. طبق قانون در مواردی فرد می تواند به صورت قانونی سقط جنین کند ولی افرادی که به هر دلیلی به صورت ناخواسته باردار شده اند گرفتار معضلاتی می شوند که باید برای این تقاضا به شکل منطقی پاسخی پیدا کنیم.
*برآوردی دارید که در ناصر خسرو چه میزان داروی سقط جنین به فروش می رسد؟
خیر برآوردی وجود ندارد. ولی می دانیم که این موضوع در آن جا به رونق افتاده. البته اکنون فضای مجازی بیشتر از ناصرخسرو در فروش چنین داروهایی رونق دارد و کسانی که با فضای مجازی آشنا نیستند به ناصر خسرو مراجعه میکنند. ما در سال گذشته حدود 480 سایت را بستیم. این سایت ها در حوزه دارو، مکمل و موارد تقویت قوای جنسی به صورت غیر قانونی کار می کردند .البته هر روز به ایجاد و فعالیت این کانال ها و شبکه هادر فضای مجازی اضافه میشود و ما ناچار به ردیابی و برخورد با آن ها هستیم.
در حوزه غذا دغدغه شما در کدام بخش است؟
من خیلی دوست دارم که سازمان غذا و دارو با غذا شناخته شود تا دارو. ولی در حوزه دارو چون حساسیت بیشتری هست معمولا با دارو شناخته می شویم. این موضوع چند دلیل دارد یکی این که همه مردم با غذا سرو کار دارند. دلیل دیگر این که هر چه غذای ما سالم تر و سبد غذایی ما کامل تر باشد ما بیمار کمتری داریم. موضوع بعدی هم نقش پیشگیرانه این حوزه است که می تواند هزینه های گران درمان را کم کند. بررسی ها نشان داده است که با سبک زندگی ، سبک غذایی و سبد غذایی مناسب میتوان از 40 درصد سرطان ها و از بیش از 60 درصد بیماری های قلبی یا بروز بیماری هایی چون ام اس پیشگیری کرد.از طرف دیگر سیستمی که ما در حوزه سبد غذایی کنترل میکنیم بازاری 70 هزار میلیارد تومانی دارد که چندین برابر بازار حوزه داروست. بنابراین برای ما مهم است که کنترل و نظارت در این حوزه انجام شود.آن چه در این حوزه بیشتر باعث نگرانی ماست قاچاق مواد غذایی وارداتی است . متاسفانه با همان نگاهی که در بین مردم وجود دارد مبنی بر این که اجناس خارجی بهتر است می بینیم که در بخشی از سوپرمارکت های بالای شهر انواع شکلات، کنسرو و آب میوه های خارجی عرضه می شود که قاچاق برند های اصلی است در حالی که این محصولات در اطراف کرج تولید و با چسباندن برند اروپایی به فروش می رسد . برخی از آن ها هم از کراچی پاکستان وارد می شود یا برخی از محصولات ، تاریخ گذشته های فروشگاه های دبی است که با تغییر تاریخ مصرف در کشور ما به فروش می رسد.این در حالی است که حداقل می توان مطمئن بود که کالای داخلی تقلبی نیست . سال گذشته حدود چهار میلیارد تومان از این کالاهای نامرغوب را جمع آوری و نابود کردیم ولی قبول داریم که تلاش و نظارتی که داریم نسبت به آن چه که وارد می شود محدود است.
درباره استفاده از جوهر نمک، جوش شیرین و نمک درنان چقدر به مردم اطمینان می دهید که نانی که مصرف می کنند سلامت است؟
میزان نمک در نان چالشی بین سیستم بهداشتی و نانواهاست که معمولا 50 درصد بیش از اندازه مجاز استفاده می کنند . مشکل نانوایی ها کیفیت آرد است . در بسیاری از موارد ما در صورت چنین تخلفاتی آن ها را به تعزیرات معرفی می کنیم جریمه می شوند و مدتی رعایت می کنند. ولی نانوا هم به دلیل کیفیت نان چنین اقدامی می کند تا نان چسبندگی بیشتری داشته باشد. در گذشته عمده آرد وارداتی بود ولی الان داخلی است و آردهای تولیدی متفاوت است. در همکاری با جهاد کشاورزی در تلاش هستیم تا این مشکل را حل کنیم چرا که جریمه کردن نانوا به نظر مطلوب و منطقی نیست. ما باید زمینه را از بین ببریم.
درباره پالم بارها خبرهای متناقضی شنیدیم ، این که هنوز هم مصرف می شود یا جلوی واردات آن گرفته شده ، توضیح شما در این خصوص چیست؟
در تمام دنیا روغن پالم مصرف می شود و بین 30 تا 35 درصد روغن های مصرفی جهان پالم است . چیزی که در خصوص روغن پالم مطرح است این است که پالم نقطه ذوب بالاتری دارد و سریع تر منجمد می شود و در مصارف خاص استفاده می شود. به هر صورت هر روغنی می تواند کیفیت متفاوت داشته باشد ازجمله کیفیت صنعتی . روغن پالم ، می تواند هم کیفیت غذایی و هم کیفیت صنعتی داشته باشد. آن چه که مهم است کیفیت پالم است. میزان مصرف ما هم مثل میانگین مصرف دنیاست، حدود 30-34 درصد روغن مصرفی ما در سال 96 روغن پالم بود که هیچ مشکلی هم ندارد .چیزی که مورد مناقشه بوده کیفیت روغن وارداتی و استفاده از آن در لبنیات به عنوان خامه بوده است . موضوع مهم این است که در لبنیات استفاده نشود . کارخانجات در زمینه شیر و ماست مجاز به مصرف پالم نیستند که مصرف هم نمی شود . به هر صورت ما در حد دنیا مصرف پالم داریم.
آقای دکتر شما استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بودید آیا همچنان تدریس می کنید؟
متاسفانه خیر . سازمان غذا و دارو گرفتاری های زیادی دارد و دیگر تدریس ندارم.
ترجیح شما کار در کدام حوزه است؟ دلتان می خواهد به فضای دانشگاهی برگردید؟
قطعا همین طور است. تدریس و ارتباط با دانشجو و محیط فرهنگی و آموزشی باعث انرژی مضاعف می شود و علاوه بر آن همیشه به روز و دنبال مقالات جدید هستی . دیدن جوانان تاثیر ی دوطرفه دارد. متاسفانه در این حوزه با قاچاقچی و متقلب سرو کار داریم و همه اش جنگ اعصاب است. به ویژه وقتی میبینم یک محصول آلوده توزیع شده دچار ناراحتی می شوم. چرا که می دانم تا وقتی این محصول جمع شود عدهای آن را مصرف کرده اند و همین موضوع من را دچار چالش درونی وبیرونی می کند.
دراصفهان زندگی می کردید، الان به طور کامل به تهران آمده اید؟
بله تهران آمدم ولی همچنان خودم را را اصفهانی می دانم و امیدوارم که برگردم.
هم اکنون غیر از ریاست سازمان، مسئولیت یا فعالیتی در بخش دیگری دارید؟
هیچ مسئولیت و فعالیتی نداریم .
آیا از نجومی بگیران هستید؟
من حقوق هیئت علمی دانشگاه رامی گیرم. مامور به وزارت خانه هستم و حقوقم را ازهمان سازمان دریافت می کنم.