عصر جهانی شدن سینمای ایران
عبدا... اسفندیاری و جبار آذین،کارشناسان پیش کسوت سینما در گفت و گو با خراسان،موفقیتهای بینالمللی سینماگران ایرانی،حضور چشمگیر بانوان در عرصه کارگردانی و بازیگری،نفی ابتذال فیلمفارسیها و... را از جمله دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی در عرصه هنر هفتم میدانند
مائده کاشیان- پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از عرصههایی که تغییر و تحولات بزرگی در آن رخ داد و مسیر پیشرفت را طی کرد، عرصه فرهنگ و هنر و بهویژه سینما بود. پس از انقلاب اسلامی، سینمای ایران نسبت به گذشته سهم بیشتری از افتخارات و جوایز بینالمللی مهم را به خود اختصاص داد و آثار سینمایی به جشنوارههای معتبر جهانی راه پیدا کردند. جشنواره فیلم فجر نیز که پس از پیروزی انقلاب برگزار شد، فرصت خوبی را در اختیار فیلمسازان و بهویژه استعدادهای جوان قرار داد تا بتوانند افتخاراتی را به دست آورند و به خوبی دیده شوند. جشنواره فجر با کشف استعدادهای تازه، ستارههای درخشان و محبوبی را به سینما معرفی کرد. فیلمهای سینمایی از جنبه محتوا نیز با تغییر و تحولات عمیقی مواجه شدند و مسیر متفاوتی را طی کردند. این دگرگونی و تغییر در ژانر و گونه آثار هم اتفاق افتاد و فیلمهای سینمایی در ژانرهای مختلفی تولید شدند. حضور فعال، موثر و پرافتخار زنان در سینمای ایران به ویژه در مقام کارگردان نیز جزو پیشرفتهایی است که پس از پیروزی انقلاب در سینمای ایران اتفاق افتاد. به مناسبت چهلوسومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، در گفتوگو با جبار آذین منتقد و کارشناس سینما و عبدا... اسفندیاری تهیهکننده، فیلمنامهنویس و کارشناس سینما، دستاوردهای انقلاب در حوزه سینما را بررسی کردهایم.
آذین: سینمای امروزی ایران، آبرومند و مقتدر است
جبار آذین، منتقد سینما، در پاسخ به سوالی درباره پیشرفتهایی که پس از پیروزی انقلاب در حوزه سینما به وجود آمده است، گفت: «سینمای ایران بعد از انقلاب اسلامی در برخی از شاخهها و رشتهها دستاوردهای ارزشمندی داشته است؛ یکی از این دستاوردهای مهم که در سینمای ایران یگانه است و در عرصه جهان سینما نمونه ندارد، تولید آثار دفاع مقدسی برگرفته از آرمانها و ارزشهای جامعه است.» او ادامه داد: «اگرچه به لحاظ ساختار موضوعی یعنی داشتن عناصری مانند جنگ و حادثه شبیه فیلمهای جنگی جهان است، اما به دلیل داشتن باورها، اعتقادها و آرمانهای اسلامی و الهی با دیگر گونهها متفاوت است.» آذین با اشاره به «جشنواره فجر» از آن به عنوان یکی دیگر از دستاوردهای انقلاب در سینما یاد کرد و توضیح داد: «یکی دیگر از دستاوردهای سینمای بعد از انقلاب، پیدایش جشنواره فیلم فجر است که البته فراز و فرود فراوان داشته است.»
تغییر محتوای فیلمنامهها پس از انقلاب
این منتقد همچنین درباره ویژگیهای اثر انقلابی گفت: «تولید آثار انقلابی به این معنا نیست که یک شخصیت، یک خانواده یا یک موضوع مرتبط با انقلاب به تصویر کشیده شود؛ «اثر انقلابی» باید با توجه به مولفهها و مختصات انقلاب اسلامی یعنی هم از زاویه اعتقادی هم از ناحیه سیاسی، اجتماعی و حرکتهای ملی و قشرهای مختلفی که در به ثمر رساندن این انقلاب نقش داشتند، تولید شود.» جبار آذین درباره تغییر محتوای فیلمنامهها پس از انقلاب اسلامی توضیح داد: «یکی دیگر از دستاوردهای خوب در سینما، ظهور دهها فیلمنامهنویس جدید است که آنها اغلب از شرایط انقلابی جامعه برخاسته و به سینما روی آوردند، در واقع آنچه آنان در قالب فیلمنامهنویس و حتی فیلمساز با خود به سینما آوردند، حرفهای روز جامعه بوده است. ما از منظر موضوعی، مضمونی و محتوایی، حرفهای جدیدی را در سینمای بعد از انقلاب دستکم در دو دهه اول پس از انقلاب در فیلمها شاهد بودیم.»
سینمای امروز با ابتذال پیش از انقلاب قابل مقایسه نیست
این منتقد در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا سرعت پیشرفتی که اتفاق افتاده کمتر شده است، توضیح داد: «کشور ما اکنون در زمینه تولید آثار انقلابی، پاکسازی در حوزههای فرهنگ، هنر و سینما، به یک انقلاب فرهنگی بزرگ نیاز دارد، این نکتهای است که بارها و بارها در مطالبات مقام معظم رهبری بر آن تاکید شده و همچنین جزو انتظارات و درخواستهای مردم است. به عبارت صریح، سینما و همچنین تلویزیون نتوانستهاند به درستی به مطالبات رهبری و انتظارات و خواستههای مردمی پاسخ مساعد و مثبت بدهند؛ از همین رو به جای اینکه رو به پیشرفت باشیم، به دلیل سیاستزدگی و دنیاطلبی، از آرمانها، ارزشها و اهدافی که انقلاب اسلامی در پی آن بود و همچنین از مردم فاصله گرفتیم.» آذین درباره پیشرفت سینمای ایران در زمینه کسب افتخارات جهانی نیز گفت: «این روند تا دهه 80 سیر صعودی داشت؛ فیلمهای ایرانی در جهان مطرح میشدند، کارگردانهای ما به عنوان داور یا مهمانان سینمای جهان در جشنوارهها و بازارهای فیلم حضور فعال داشتند، اما به مرور این هم دچار وقفه شده وگرنه نسبت به پیش از انقلاب، ما هم در بسیاری از حوزههای سینما پیشرفت داشتیم، هم به لحاظ محتوایی به جلو حرکت کردیم و نسلهای شکوفا به سینمای ما آمدند. سینمای امروز ما با سینمای مبتذل پیش از انقلاب اصلا قابل قیاس نیست، به آن موج نوی سینمای پیش از انقلاب کاری ندارم، اما به هرحال سینمایی که در گذشته تحت عنوان «فیلمفارسی» از آن یاد میشد، سینمای خوبی نبود. درمجموع امروز، سینمای ما سینمای آبرومندی است اما با وجود همین آبرومندی و اقتدار، کاستیها و کمبودهای فراوانی دارد که باید به بهترینهای آن دست یابیم.»
اسفندیاری: بیشترین پیشرفت را در سینما داشتیم
عبدا... اسفندیاری تهیهکننده، فیلمنامهنویس و کارشناس پیشکسوت سینما درباره دستاوردهای انقلاب در حوزه سینما گفت: «بعد از انقلاب اسلامی یعنی از سال 62 به بعد، در هیچ عرصهای به اندازه سینما پیشرفت نداشتیم. سینما از همه جهات پیشرفت کرد؛ علاوه بر کارگردانی، فیلمبرداری، طراحی صحنه و لباس، گریم و دیگر موارد، حتی در اموری که به حواشی سینما مربوط میشد و مستقیما به خود سینما مربوط نبود مانند گرافیک پوسترها نیز آنچنان پیشرفت کرد که روی رشد گرافیک ایران هم تاثیر گذاشت. پیشرفت سینمای ایران هم در تکنیک، هم در قصهگویی، کارگردانی و فیلمنامهنویسی به حدی بود که حتی دشمنان انقلاب هم به این پیشرفت اقرار میکردند.
فیلمفارسی، واقعیت مردم نبود
او با اشاره به آثار موسوم به «فیلمفارسی» که پیش از انقلاب اسلامی، جریان اصلی سینما را تشکیل میداد، ادامه داد: «در سینما از نظر محتوا هم پیشرفت کردیم و رویکرد فیلمنامهها تغییر کرد. قبلا تصاویر مردم و واقعیات زندگی مردم در سینما نبود، بعد از انقلاب بود که زندگی واقعی مردم دیده شد، البته بهجز معدود فیلمهای موج نوی سینمای ایران که اشاراتی به زندگی واقعی مردم و شخصیتهای واقعی داشت، غالب فیلمها آثاری بودند که در حقیقت فیلمهای فانتزی از زندگی مردم بودند. بعد از انقلاب واقعیتهای زندگی مردم، مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز در فیلمها دیده شد. قبل از انقلاب، بیشتر کلاهمخملیها و روسپیها در فیلمها حضور داشتند، افراد دیگر، کارهای دیگر و شغلهای دیگر در فیلمها حضور نداشتند. این پیشرفت و موفقیتی که در عرصه سینمای ایران داشتیم و همچنان هم در سینما جریان دارد، به علت مدیریت درستی است که وجود داشت.»
حضور زنان متفکر در عرصه کارگردانی
اسفندیاری در ادامه با اشاره به حضور زنان در عرصه کارگردانی پس از انقلاب اسلامی توضیح داد: «حضور زنان هم در سینمای قبل از انقلاب، بسیار کمرنگ و بیشتر در عرصه بازیگری بود. بازیگری نیز به نمایش جذابیتهای جنسی محدود بود. جز خانم شهرزاد و شهلا ریاحی، زنان در عرصه کارگردانی فعالیت نمیکردند، اما بعد از انقلاب فقط بازیگر زن نداشتیم. پس از انقلاب تعداد زیادی کارگردان زن داشتیم، آن هم نه کارگردانان زنی که سفارشی کار کنند، تعدادی از آنها متفکر هستند. اسمهای زیادی داریم، من فقط به یک اسم یعنی خانم رخشان بنیاعتماد اشاره میکنم. حضور زنان در سینما بعد از انقلاب، با قبل از انقلاب و حتی در سینمای نقاط دیگر دنیا غیرقابل قیاس است.»