![](/Resource/images/titrbullet.png)
روایتی تاریخی از زندگی و زمانه خاندان اشعری در قم
تعداد بازدید : 27
نخستین دولت- شهر شیعه میزبان فاطمه معصومه(س)
نویسنده : نوائیان
مشهور است که ورود حضرت فاطمه معصومه(س) به شهر قم، طی سفر تاریخی او برای دیدار با برادر بزرگوارش، به دعوت موسی بن خزرج اشعری صورت گرفت. موسی، خود از شیعیان شناخته شده و اصحاب امام رضا(ع) بود. شهر قم، پیش از ورود کریمه اهلبیت(ع)، با حضور خاندان اشعری که موسی یکی از اعضای برجسته آن محسوب میشد، به شهری با هویت شیعی تبدیل شده بود. از چند دهه قبل نیز، با تلاشهای موسی بن عبدا... اشعری، از اصحاب امام صادق(ع)، فقه و مبانی تشیع امامیه به قم راه یافت و در عرض مدت کوتاهی، اکثریت جمعیت آن پیرو این مذهب شدند،اما اشعریان که بودند و چه شد که از قم سر درآوردند؟
نخستین نشانههای تاریخی
محمد بن حسن قمی در «تاریخ قم» و دیگر مورخان، خاندان اشعری را از قبایل یمنی میدانند که به تدریج بعد از فتح مکه اسلام آوردند. نخستین فرد از این خاندان که به شَرَف مسلمانی نایل شد، «مالک بن عامر» بود. برخی معتقدند که وی در زمان حضور رسولخدا(ص) در مکه و در نخستین سالهای بعثت آنحضرت، اسلام آورد؛ روایتی که البته استناد مستحکمی ندارد. در برابر این گزارش، گزارشی دیگر نیز در منابع تاریخی به چشم میخورد که مورد تایید بیشتر اهل فن است. بر اساس این گزارش، مالک در سال هفتم قمری اسلام آورد. اشعریان بعد از مسلمان شدن، در برخی غزوات پیامبرخدا(ص)، مانند «غزوه حنین» و «غزوه طائف» حضور داشتند و برخی از شخصیتهای آن ها، در تاریخ دوره متقدم اسلامی، شهرت کسب کردند؛ افرادی مانند ابوموسی اشعری که در تاریخ اسلام و به ویژه در قضیه «حکمیت» بعد از جنگ صفین، شناخته شدهاند. با این حال، اشعریان بعد از رحلت پیامبرخدا(ص)، به ویژه بعد از غائله قتل خلیفه سوم و در دوران خلافت امیرمؤمنان(ع) به سه دسته متمایز تقسیم شدند؛ گروهی مانند ابوموسی اشعری به ظاهر بیطرفی پیش گرفتند، دستهای دیگر که در شام سکونت داشتند به معاویه پیوستند و جمعیت سوم که عموماً در کوفه و عراق عرب مأوا گزیده بودند، به عدالت و حکومت علوی دل سپردند و در جرگه یاران وفادار امیرمؤمنان(ع) وارد شدند. یکی از این افراد، مالک بن عامر، صحابی پیامبرخدا(ص) و نخستین مسلمان از طایفه اشعریان بود. ظاهراً مالک و فرزندانش، در جنگهای دوره خلافت امام علی(ع) حضور فعالی داشتهاند؛ هر چند که طبق گزارش محمد بن حسن قمی، آخرین باری که از مالک در تاریخ نام برده میشود، مربوط به جنگ صفین است و به نظر میرسد که پس از این رویداد، وی درگذشته باشد.
اشعریان در کوفه عهد اموی
بعد از شهادت مظلومانه امام علی(ع) در کوفه، دست کم تا سال 65ق، نشان چندانی از اشعریان عراق در تاریخ نیست و این شاید، به دلیل اختناق فراگیری باشد که امویان بعد از غصب سریر خلافت به راه انداختند. در این سال و طبق گزارش طبری و ابناعثم کوفی، نام «سائب بن مالک»، یکی از فرزندان مالک اشعری، در ردیف یاران مختار ثقفی و فعالان قیام او قرار میگیرد. مالک در سال 67ق و در جریان تقابل زبیریان با حکومت علویان کوفه، با دستور مصعب بن زبیر به شهادت رسید. با این حال، اشعریان تا حدود سال 83ق، با آنکه به تشیع شهرت داشتند، تقریباً بیدغدغه در عراق زیستند. به احتمال زیاد در این سال و به دنبال شورش عبدالرحمن بن اشعث علیه امویان و پیوستن برخی از افراد خاندان اشعری به این حرکت و شکست خوردن آن ها از لشکر اموی به فرماندهی حجاج بن یوسف ثقفی، مهاجرت تاریخی آن ها به سوی ایران و اقامتشان در قم اتفاق افتاد.
استقرار در قم و ایجاد حکومت
به هر حال، مهاجرت اشعریان شیعی مذهب به قم، نخستین اجتماع شیعیان در این منطقه را به وجود آورد. نکته بسیار راهبردی درباره حضور اشعریان در قم، برقراری ارتباط سازمانی آن ها با ائمه اطهار(ع) است. شیعیان کوفه، به ویژه بعد از واقعه عاشورا، کمترین دسترسی را به منابع و مصادر فقهی شیعه داشتند و همین مسئله باعث شدهاست که برخی مورخان، آن ها را در ردیف شیعیان سیاسی قرار دهند، اما با تلاش قیس بن رمانه اشعری، نخستین پیوند استوار میان اشعریان و ائمه اطهار(ع) در دوران امام سجاد(ع) برقرار و با فعالیتهای تبلیغی موسی بن عبدا... اشعری، فقه شیعه در میان اشعریان و نیز، مسلمانان شیعه قم که به تدریج اکثریت جمعیت این شهر را به دست آوردند، نهادینه شد. آن ها بلافاصله سازماندهی حکومتی مبتنی بر تعالیم شیعی را در قم برعهده گرفتند و به این ترتیب، نخستین دولت – شهر شیعی در سال 201ق میزبان کریمه اهلبیت(س) شد.