بانك مركزی درباره چاپ اسكناس بدون پشتوانه سكوت كرد
نویسنده : گزارش از مهری بمانی
چاپ اسكناس بدون پشتوانه سابقه ای طولانی در كشور ما دارد. به گونه ای كه ازقاجاریه تاكنون دولتمردان ایرانی با آن مواجه بوده اند. به طوری كه در دهه 20 چاپ اسكناس بدون پشتوانه موجب بالا رفتن نرخ تورم شد. پیش ازانقلاب نیز با این مسئله روبرو بودیم اما بیشترین بی نظمی را بعد از ایام جنگ تحمیلی داشتیم. اقتصاددانان معتقدند باید تا حد امكان از این ابزار (چاپ اسكناس بدون پشتوانه) برای جبران كسری بودجه استفاده نكرد زیرا آثار و تبعات منفی زیادی به بار می آورد.
باور عمومی
دكتر حسین كدخدایی - اقتصاددان و استاد دانشگاه در این خصوص به گزارشگر ما می گوید : تصور عمومی این است كه كلیه اسكناس ها بدون پشتوانه و مجوز چاپ می شود ولی آنچه واقعیت دارد اینست كه مجوزهای لازم از طریق شورای پول و اعتبار و مجاری دیگر صادر می شود. منتهی مشكل اینجاست كه آمار و ارقام دقیقی از میزان انتشار در اختیار افكار عمومی قرار داده نمی شود و چون ما با یك روند تورمی فزاینده روبرو هستیم باور عمومی براین است كه این تورم ناشی از انتشار اسكناس های بدون پشتوانه است در حالی كه همین سیستم تسهیلات تكلیفی كه همه ساله دولت را مجبور می كند برای شركت های زیرمجموعه خودش دو سوم بودجه را اختصاص دهد و متعاقب آن كسری اعتبارات را از طریق سیستم بانكی تأمین كند، تورم زاست.
وی تصریح می كند : در هر حال بار منفی چاپ اسكناس بدون پشتوانه به مراتب قوی تر از حالتی است كه صرفاً از سیستم بانكی استقراض به عمل آید. بنابراین ما نیاز داریم بدانیم در چه زمانهایی دولت دست به انتشار اسكناس بدون پشتوانه زده است.
این استاد دانشگاه بجز تورم زا بودن، كم شدن ارزش كار، شكاف بین غنی و فقیر و نقدینگی سرگردان و فزاینده - حداقل سالی 30 درصد - را از دیگر پیامدهای منفی چاپ اسكناس بدون پشتوانه می داند.
وی ادامه می دهد : چاپ اسكناس با پشتوانه یا بدون آن برای ما امری اجتناب ناپذیر است چون ما كشوری در حال توسعه هستیم و اقتصاد رو به رشد است لذا نیاز به پول، افزایش پیدا می كند بویژه آنكه بزرگترین كارفرما در این اقتصاد دولت است و روز به روز مخارجش بالا می رود و با اینكه باید به سمت كوچك سازی سوق پیدا كند متأسفانه دیده می شود كه میزان كسری بودجه رو به افزایش است به طوری كه حتی در سال 1382 كسری قابل توجهی در بودجه پیش بینی شده است.
دكتر كدخدایی خاطرنشان می سازد : در هر صورت تكنیك هایی وجود دارد كه بانك مركزی می تواند توجیه لازم برای انتشاراسكناس ارائه كند بدهی های دولت به سیستم بانكی از جمله آنهاست و همین بدهی ها برای بانك مركزی یك دارائی تلقی می شود كه می تواند به استناد آن دست به چاپ اسكناس بزند.
وی در پاسخ به این سئوال كه آیا در سایر كشورها چاپ اسكناس مرسوم است می گوید : نه، به این شكل مرسوم نیست. چون در سایر كشورها از حجم گسترده دولت به نحوی كه در كشور ما وجود دارد اثری نیست و ما كمتر كشوری را پیدا می كنیم كه بیشتر امكانات اقتصادی در دست بخش دولتی باشد.
بی توجهی به رشد اقتصادی
كشوری كه اقتصاد سالمی داشته باشد كمتر با كسری بودجه روبرو می شود كه بخاطر جبران آن مجبور باشد به چاپ اسكناس دست بزند لذا به نظر می رسد سالم سازی اقتصاد و حركت به سوی خصوصی سازی اولین قدمی است كه باید برداشته شود.
غلامرضا سلامی - رئیس شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران ضمن بیان این مطلب كه یكی - دو سالی است دولت به چاپ اسكناس اقدام نمی كند اظهار می دارد : كاری كه قبلاً انجام می شد این بود كه دولت كسری بودجه اش را با استقراض از بانك مركزی جبران می كرد و بانك مركزی هم مجبور بود اسكناس چاپ كند كه اصطلاحاً به آن انتشاراسكناس بدون پشتوانه می گویند. البته پشتوانه به آن مفهوم قدیم هم دیگر در اقتصاد مطرح نیست ولی به طور كلی چاپ اسكناس باید متناسب با رشد اقتصادی باشد و اگر بیش از آن باشد و نقدینگی وتورم را بیش از رشد اقتصادی بالا ببرد موجب تورم مضاعف می شود این مسئله آثار مخرب خود را در اقتصاد ایران گذاشت و این تورم وحشتناكی كه حتی در سال 1374 مشاهده شد، تأثیر چاپ اسكناس و افزایش نقدینگی بدون توجه به رشد اقتصادی بود.
وی به گزارشگر ما می گوید : ارزهایی كه دولت از فروش نفت بدست می آورد بدلیل پایین بودن سطح سرمایه گذاری در كشور مشتری ندارد بنابراین باعث می شود بانك مركزی ارزهای دولت را بخرد و در مقابل آن ریال منتشر كند كه به این چاپ اسكناس دیگر نمی توان گفت بدون پشتوانه. ولی چون این افزایش نقدینگی با رشد اقتصادی هیچ تناسبی ندارد باز هم موجب تورم می شود.
سلامی در پاسخ به این سئوال كه چه ارگانی بر چاپ اسكناس نظارت دارد ابرازمی كند : براساس قانون پولی و بانكی، مصوب سال 1351 هیئت نظارت بر اندوخته اسكناس چگونگی چاپ اسكناس را رسیدگی می كند و مراقب است كه این كار بدون دلیل انجام نشود. اعضاء این هیئت امین مجلس و دولتند. وی چاپ اسكناس در جهان را مسبوق به سابقه دانسته و ادامه می دهد : در آلمان قبل از جنگ جهانی دوم چند میلیون مارك با یك دلار برابری می كرد و دلیلش هم چاپ اسكناس های بدون پشتوانه بود و همین مسئله بسیاری از كشورها را به خاك سیاه نشانده است. چاپ اسكناس بدون پشتوانه ابزار بسیار خطرناكی است كه اگر به آن دقت نشود می تواند مشكلات عدیده ای در اقتصاد ایجاد كند.
رئیس شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران می افزاید : متأسفانه كشورهای جهان سوم به محض اینكه به بن بست برمی خورند از این ابزار استفاده می كنند ولی در كشورهای پیشرفته بدلیل آگاهی كه نسبت به آثار مخرب این امر دارند خیلی سخت تن به این كار می دهند و از ابزارهای دیگری نظیر انتشار اوراق قرضه استفاده می كنند. البته این هم یك جور بدهی برای دولت ایجاد می كند ولی اثرات مخرب آن بسیار كمتر از چاپ بدون پشتوانه اسكناس است.
اقتصاد سالم
شهربانو امانی - عضو كمیسیون برنامه و بودجه در این خصوص به گزارشگر ما می گوید : سابقاً هر كشوری زمان چاپ اسكناس به اندازه ارزش آن ،طلا به عنوان پشتوانه قرار می داد. ولی الان تا جایی كه من می دانم، چاپ اسكناس، پشتوانه لازم ندارد. اما چون چرخش نقدینگی در اقتصاد كشورها تورم ایجاد می كند، برای چاپ اسكناس محدودیت قائل می شوند. وی می افزاید: استقراض دولت از بانك مركزی مساوی با چاپ اسكناس است ولی در سال 1377 كسری بودجه داشتیم كه بدون چاپ اسكناس كسری را جبران كردند.
امانی تأكید می كند كه چاپ اسكناس آثار منفی زیادی بر اقتصاد می گذارد، تورم زاست و موجب بیكاری می شود و بر اقشار آسیب پذیر جامعه فشار وارد می كند.
وی ادامه می دهد : چاپ اسكناس بدون پشتوانه در كشورهایی كه اقتصاد پایدار و سالم تری ندارند مرسوم است.
بانك مركزی، مثل همیشه!
برای آنكه بدانیم در چه سالهایی، بانك مركزی اقدام به چاپ و انتشاراسكناس كرده و اینكه آیا به تبعات منفی آن واقف هستند و نظارت بر این كار چگونه صورت می گیرد، بارها با روابط عمومی بانك تماس گرفتیم و سئوالات را نیز برای آنها ارسال كردیم. در نهایت پس از یك هفته امروز و فردا كردن، طبق معمول، مسئولان بانك مركزی ازپاسخگویی به سئوالات ما طفره رفتند.
فرهنگ تغذیه
جوان - این روزنامه در صفحه گزارش خود می آورد: بزرگترین مشكل در زمینه فرهنگ تغذیه ناآگاهی مردم است، زیرا كم درآمدترین اقشار جامعه نیز در صورت آگاهی از الگوی صحیح تغذیه می توانند سفره سالمی داشته باشند در حالی كه الان كمبود عناصر ریز مغذی در سبد غذایی خانوارهای ایرانی به قدری مشهود است كه تفاوت میان مصرف ایرانیان با استاندارد جهانی رقمی قابل توجه می شود.
انباشت شكر
همشهری در گزارشی »بحران شكر« را بررسی كرده و می نویسد: قاچاق گسترده شكر و واردات بی رویه آن و بی توجهی به پیش بینی های دستگاه تولیدكننده شكر باعث شده است بازار شكر اشباع شود و در نتیجه تا پایان آذرماه سال جاری 450 هزار تن شكر تولید داخل در انبار كارخانه ها انباشته شده وخریداری برای آن وجود نداشته باشد.
طرح های نیمه تمام
همبستگی در صفحه گزارش خود طرح های عمرانی نیمه تمام را مورد بررسی قرار داده و آورده است: طبق بررسی آماری 50 طرح عمرانی در مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی دیوان سالاری ناشی از قوانین موجود در فرآیند اجرای امور، سالانه سه ماه تاخیر ایجاد می كند به طوری كه هزینه ملی تاخیر در اجرای طرح های عمرانی از محل اعتبارات عمومی سالانه 324 میلیارد ریال برآورد می شود كه ناخواسته بر سبد كالای مصرفی خانوارها اثر می گذارد.
كمبود پرستار در بیمارستانهای آمریكا
بوستون گلوب - كمبود پرستار دربیمارستانها و مراكز درمانی آمریكا به خوبی مشهود است. این روزها كمتر كسی است كه با مراجعه به بیمارستان متوجه این معضل نشود. انتظار می رود تا سال 2010 بیمارستانها با كمبود بیش از 800 هزار پرستار در سراسر آمریكا مواجه باشند. البته منشاء اصلی این مشكل دانشكده های پرستاری است. دانشكده های پرستاری به علت كمبود فضای آموزشی و بودجه از پذیرش دانشجو و افراد مستعد در این رشته ها خودداری می كنند.
روشهای جدید و ناكارآمد مبارزه با بیماریهای قلبی
واشنگتن پست - با وجود پیشرفت در زمینه بیماریهای قلبی و ارائه روشهای معالجاتی بسیار پیشرفته، ظاهرا روشهای درمانی قبلی كارسازتر است. پزشكان می گویند بسیاری از بیمارانی كه از دستگاه پیشرفته تنظیم ضربان قلب استفاده می كنند بیشتر از كسانی كه از این دستگاه استفاده نمی كردند درد داشته و در مواقعی زودتر فوت می كنند. به گفته پزشكان استفاده از روشهای درمانی و ابزارهای پیچیده لزوما به معنای كارایی بیشتر نیست. این مسائل محققان را به نگرشی جدید در عرضه تكنولوژی پزشكی وادار كرده است.
آماده باش آژانس های امداد بین المللی
گاردین - همزمان با احتمال وقوع جنگ درعراق آژانس های امدادرسانی بین المللی نسبت به وقوع فاجعه انسانی در عراق هشدار دادند. به گفته آنها در صورت وقوع جنگ میلیونها تن از مردم عراق دچار قحطی خواهند شد. دراین ارتباط یونیسف با كمك برنامه جهانی غذا اقداماتی را در جهت ارسال كمكهای غذایی به كشورهای همسایه و آماده باش نیروهای خود در منطقه انجام داده است. در صورت وقوع جنگ برنامه نفت در برابر غذای سازمان ملل كه چندین سال است بر مردم عراق تحمیل شده است، لغو شده و قحطی و گرسنگی در كشور گسترش می یابد.