آموزش و انتقال تکنولوژی در بیع متقابل؛ بندهایی که هرگز اجرا نشد
قضاوت در مورد انتقال تکنولوژی در قراردادهای پیشین چندان ساده نیست. متاسفانه بسیاری از افرادی که در این باره سخن می گویند اصلا درک درستی از انتقال فناوری ندارند. مثلا یکی از مسئولان صنعت نفت با اشاره به خرید تجهیزات نوین از شرکت خارجی، می گفت که انتقال فناوری موفق بوده است! به هر حال و با توجه به اینکه وزارت نفت گزارش مشخصی در مورد عملکرد بیع متقابل در حوزه های مختلف از جمله در حوزه انتقال تکنولوژی ارائه نکرده است با توجه به اظهارات کارشناسان می توان درکی از این مورد به دست آورد.
مشکل عدم انتقال تکنولوژی مربوط به قرارداد نیست
درباره انتقال فناوری از قبال بیع متقابل، نوروزی، پژوهشگر صنعت نفت در حوزه انتقال تکنولوژی و دانشجوی دوره دکترای مدیریت قراردادهای بین المللی به تسنیم می گوید: حتی در نسل سوم قراردادهای بیع متقابل، پیوست فناوری هم تهیه شد ولی باز هم موفقیت چندانی کسب نشد که این موضوع باید بررسی و آسیب شناسی شود.
وقتی به بررسی مشکل عدم انتقال فناوری در قراردادهای بیع متقابل میپردازیم میبینیم که اولین مشکل این است که موافقان و مخالفان برداشت متفاوتی از فناوری داشته اند. نکته دوم این است که مخالفان معتقدند با قراردادهای بیع متقابل توسعه تکنولوژی رخ نداده است اما موافقان میگویند که این مشکل مربوط به قرارداد نیست.
به همین دلیل باید در ابتدا مشکلات موجود را شناسایی کنیم. نوروزی تاکید می کند:اکنون که قرار است یکی از پیوست های قراردادهای جدید تحت عنوان "بهرهبرداری، انتقال و توسعه فناوری" تهیه شود و به بحث توسعه فناوری بپردازد باید به آسیب شناسی همین موضوع در نسل سوم قراردادهای بیع متقابل - تحت عنوان پیوست O- بپردازیم. آیا موارد این پیوست محقق شده است؟ و اگر نه چرا؟ اگر این چرایی حل نشود، توسعه فناوری با قراردادهای جدید هم انجام نخواهد شد.
ظرفیت های قراردادی بیع متقابل برای انتقال تکنولوژی روی کاغذ ماند
در این رابطه دکتر سید حسن موسوی، مشاور کمیته بازنگری قراردادهای نفتی طی یادداشتی تحلیلی می نویسد: "مشکلات قراردادهای بیع متقابل را میتوان به دو دسته قراردادی و اجرایی تقسیم کرد. در حوزه ارتقای سطح آموزش نیروی انسانی، که از اهداف عمده دولت های میزبان در پروژههای عظیم نفت و گاز است، شرطی در قراردادهای بیع متقابل بود که مقرر میداشت 2 درصد از هزینه سرمایهای (CAPEX) هر پروژه صرف آموزش نیروی انسانی در حوزههای تخصصی شود. این یک ظرفیت قراردادی عالی بود اما در عمل هرگز از این ظرفیت بهطور کامل بهرهگیری نشد و این منبع به دلیل مسائلی که در مقام اجرا بروز کرد، در جهت افزایش سطح توانمندی نیروهای ایرانی به کار گرفته نشد. ( دنیای اقتصاد، 12/8/94)
این در حالی است که حسینی طراح این قراردادها معتقد است: "این مدل قراردادها دستاوردهای بزرگی برای صنعت نفت کشور داشت که مهمترین آن انتقال تکنولوژی بود بهطوری که صنعت نفت کشور در بخش دریایی هم اکنون حرف اول را در منطقه میزند و این توانایی بهواسطه قراردادهای بیع متقابل است".