نگاهی به کارنامه 10 ساله هیئت حمایت ازکرسی های نظریه پردازی
تعداد بازدید : 82
10سال ؛ 23 نظریه!
نویسنده : محمدعلی ندائی manedaee@gmail.com
نگاهی به کارنامه ده ساله هیئت حمایت ازکرسی های نظریه پردازی نشان می دهد؛ این هیئت طی ده سال،تنها 23نظریه ونوآوری را ثبت کرده وبا وجود سهم بالای ایران درتولید علم ومقاله ، وضعیت نظریه پردازی دردانشگاه ها ومراکزعلمی رضایت بخش نیست ؛امری که حکایت ازجدی گرفته نشدن کرسی های نظریه پردازی ازسوی نظام علمی کشور دارد.
منشورحرکت علمی تمدن ساز
پس ازتاکیدات فراوان رهبرمعظم انقلاب اسلامی درباره نهضت تولید علم وآزاد اندیشی ،سیزدهم بهمن ماه 1381 جمعی ازفضلای حوزه علمیه طی نامه ای به حضرت آیت ا...خامنه ای، خواستار بسیج عمومی و حمایت نهادینه شده ، برای ایجاد «کرسیهای آزاد علمی» و رواج بازار «نظریهپردازی و نوآوری روشمند» و نیز «مناظرههای علمی و قانونمند» شدند. به دنبال این نامه ،رهبرمعظم انقلاب اسلامی سه روز بعد،درپاسخ به این نامه ،فرمانی صادرکردند که مبنای حرکت جدیدی درروند علمی کشورشد ومنجربه تاسیس نهادی علمی با نام هیئت حمایت ازکرسی های نظریه پردازی ،نقد ومناظره شد.معظم له دراین نامه که می توان آن را منشورحرکت علمی تمدن سازتوصیف کرد ،ضمن تایید پیشنهادهای فضلای حوزه اظهارداشتند:« چنانچه در نامه خود توجه کردهاید، برای بیدار کردن عقل جمعی، چارهای جز مشاوره و مناظره نیست و بدون فضای انتقادی سالم و بدون آزادی بیان و گفتگوی آزاد با «حمایت حکومت اسلامی» و «هدایت علماء و صاحبنظران»، تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه، تمدنسازی و جامعهپردازی، ناممکن یا بسیار مشکل خواهد بود. برای علاج بیماریها و هتاکیها و مهار هرج و مرج فرهنگی نیز بهترین راه، همین است که آزادی بیان در چارچوب قانون و تولید نظریه در چارچوب اسلام، حمایت و نهادینه شود. به نظر میرسد که هر سه روش پیشنهادی شما یعنی تشکیل 1) «کرسیهای نظریهپردازی» 2) «کرسیهای پاسخ به سؤالات و شبهات» و 3) «کرسیهای نقد و مناظره»، روش هایی عملی و معقول باشند و خوب است که حمایت و مدیریت شوند».
آن گاه به شورای عالی انقلاب فرهنگی دستوردادند: «از شورای محترم انقلاب فرهنگی و به ویژه ریاست محترم آن نیز میخواهم که این ایده را در اولویت دستور کار شورا برای رشد کلیه علوم دانشگاهی و نقد متون ترجمهای و آغاز «دوران خلاقیت و تولید» در عرصه علوم و فنون و صنایع و به ویژه رشتههای علوم انسانی و نیز معارف اسلامی قرار دهند تا زمینه برای این کار بزرگ به تدریج فراهم گردد و دانشگاه های ما بار دیگر در صف مقدم تمدنسازی اسلامی و رشد علوم و تولید فناوری و فرهنگ، قرار گیرند.»
تصویب هیئت حمایت ازکرسی ها
درست یک سال بعد یعنی هفدهم بهمن ماه 1382 شورای عالی انقلاب فرهنگی ،«هیات حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره (ویژه علوم انسانی و معارف دینی) » را به منظور مساعدت مؤثر از بسط آزاد اندیشی و شکل گیری جنبش ملی نقد و نظریه پردازی در ایران تصویب کرد.دبیرخانه این هیئت که زیرنظرشورای عالی انقلاب فرهنگی ،تشکیل شد،ابتدا درساختمان فرهنگستان علوم وتحت ریاست رئیس فرهنگستان فعالیت خود را آغازکرد اما به دلیل این که فعالیت ها ازپویایی وشکوفایی لازم برخوردارنبود ، بعد از حدود 2 سال، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، مکان آن به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتقل شد و مدیریت هیئت حمایت به پژوهشگاه سپرده شد.پس ازچند سال فعالیت ،هیئت حمایت درسال 90 تعطیل وپس ازدوسال مجددا فعالیت خود را درساختمان دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی آغازکرد. هم اکنون پس ازگذشت 12سال ازتاسیس ویک دهه ازفعالیت ،این نهاد به یک نهاد مرجع، در علم سنجی کشورتبدیل شده است؛نهادی که ریاست آن را آیت ا...صادقی رشاد ودبیری آن را حجت الاسلام دکترخسروپناه از شهریور 92 برعهده دارد. دبیرخانه هیئت حمایت، مشتمل بر کرسی های پنج گانه ؛کرسی علوم رفتاری،کرسی هنرومعماری،کرسی علوم اجتماعی ،کرسی علوم عقلی وکرسی علوم نقلی است وبه تناسب نیازاین کرسی ها افزایش می یابد.
نحوه فعالیت
هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی ، در دو سطح کرسی های نظریه پردازی وترویجی فعالیت می کند .دراین میان ،کرسی های ترویجی بیشترتوسط دانشگاه ها مدیریت می شود.حجت الاسلام دکترخسروپناه درگفت وگو با خراسان درباره نحوه فعالیت هیئت حمایت می گوید:ما دو دسته کرسی داریم 1-کرسی های آزاد اندیشی وفرهنگی که مدیریت کلان آن با معاونت فرهنگی وزارت علوم است. 2- کرسی های علمی که شامل کرسی های نقد و نظریه پردازی ونوآوری وترویجی می شود. مدیریت این کرسی ها برعهده کمیته های دستگاهی است که دردانشگاه های بزرگ تشکیل می شود ورئیس دانشگاه رئیس کمیته ومعاونت پژوهشی دانشگاه هم دبیرکمیته است.دراین کمیته ها ،طرح های اعضای هیئت علمی ارایه ودرباره برگزاری کرسی های ترویجی تصمیم گیری می شود.هیئت حمایت دست دانشگاه ها را برای برگزاری این دسته ازکرسی ها بازگذاشته است.اما طرح های مربوط به کرسی های نظریه پردازی ونوآوری پس ازارایه به کمیته دستگاهی ،باید در دبیرخانه هیئت حمایت مطرح وپس ازبررسی در شورای علمی کرسی مربوطه وتعیین داوران وناقدان ،دردانشگاه مبداء برگزار شود .
تعریف کرسی
کرسی دراصطلاح هیئت حمایت، یک مسند علمی است با تعدادی از اعضای دارای رتبه دانشیاری و بالاتر، با رزومه قوی علمی که وظیفه تشکیل شورای داوری و نقد را برای اجلاسیه های علمی برعهده دارد. هر کرسی حداکثر دارای ۱۱ عضو است که از مجامع مختلف علمی برگزیده می شوند.مأموریت اصلی کرسی ها، شناسایی خلأهای موجود در حوزه دانشی مرتبط با کرسی های علمی و ارزیابی طرح های وارده و تعیین داوران و ناقدان برای آن و همچنین شناسایی افراد متخصص و صاحب نظر برای ورود به عرصه نظریه پردازی است.کرسی علمی به انواع کرسی های نظریه پردازی، نوآوری و نقد تقسیم می شود .
روند کند نظریه پردازی
با وجودگذشت یک دهه ازفعالیت هیئت حمایت وبا وجود تولید انبوه مقاله ومناسب بودن جایگاه تولید علم ایران درجهان ، روند نظریه پردازی درایران رضایت بخش نیست.
دبیر هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره دراین باره می گوید: تولید نظریه در کشور کند پیش می رود تولید و چاپ مقاله در کشور تا اندازه ای مناسب است اما تولید نظریه به ویژه در دانشگاه ها کم است. ازاین رو خسروپناه پیشنهاد می کند: ساختار پژوهشی در دانشگاه ها به اصلاحاتی نیاز دارد تا دانشگاه ها تنها به انتشار و چاپ مقالات اکتفا نکنند و نظریه پردازی را نیز در برنامه داشته باشند.درهمین حال رئیس هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی،نقد ومناظره با گلایه از اهتمام نداشتن مراکزعلمی به نظریه پردازی ،اظهارمی دارد :متاسفانه اهتمام جدی به نظریه پردازی وجود ندارد و هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی هم نقش پسینی دارد یعنی باید نظریه در کشور تولید شده باشد تا نوبت به هیئت برسد و فرایند ممیزی و... را طی کند.وی با بیان عدم تناسب میان تعداد محققان و نظریه ها، می افزاید: با وجود شمار قابل توجه اعضای هیئت علمی در دانشگاه ها و فضلا در حوزه های علمیه در رشد و توسعه نظریه پردازی موفق نبودیم وما علاوه برچند هزار نفر در حوزه ها، فقط رقمی نزدیک به هفتاد هزار نفر عضو هیئت علمی دانشگاه ها داریم اما شاید بتوان گفت در هر صد نفر و یا هر هزار نفر یکی هم اهتمام به نظریه پردازی نمی کند و یا موفق نمی شود.
اهل فضل ، اهل نظرنیستند
صادقی رشاد درتحلیل این کم کاری می گوید: مسئله ما این است که اهل فضل ما اهل نظر و نظریه نیستند یک نوع تنبلی فکری بر جوامع علمی ما حاکم است که گویی بیشتر علاقه مند هستند که از تولیدات فکری دیگران بهره برداری کنند و اهتمام ندارند که به نقد بپردازند و بعد از نقد نظریه جدی مطرح کنند و همین امرموجب فقر مزمن در حوزه نظریه پردازی و تولید علم و معرفت در کشور شده است.
ثبت 23نظریه
حال که مسئولان هیئت حمایت ،پس ازگذشت ده سال ازفعالیت هیئت ،ازضعف نظریه پردازی درایران گلایه دارند ،این سوال مطرح می شود که اگرچنین است، کارنامه هیئت چیست؟ وچه اقدامی درکمک به تولید علم ونظریه انجام داده است؟ درپاسخ به این سوال باید گفت ؛وظیفه این هیئت حمایت ازنظریه پردازی ونه تولید آن است .بدون شک این مراکزعلمی ودانشگاهی هستند که باید نظریه تولید کنند ونه صرفا مقاله .درعین حال حجت الاسلام خسروپناه درگفت وگو با خراسان ،ثبت 23نظریه ونوآوری ودمیدن روح جسارت دراندیشیدن وخودباوری علمی را ازکارکردهای این هیئت بر می شمارد ودرپاسخ به سوال ما درباره کارنامه هیئت درکمک به تولید علم می گوید: تولید علم یک امرفرآیندی است ونمی توان دریک مقطع کوتاهی انتظارتحقق آن را داشت ولی همین که توانسته طی این مدت 23نظریه ونوآوری را به ثبت برساند حرکتی درراستای تولید علم است زیرا نظریه تعبیردیگرتولید علم است.
جسارت اندیشیدن
وی درپاسخ به این سوال که با توجه به گذشت یک دهه ازعمراین هیئت تاثیرآن را دررونق وپویایی علمی چگونه ارزیابی می کنید؟ اظهارمی دارد:در کرسی های علمی به دلیل رعایت شأن علمی استادان ، مشارکت واستقبال استادان بیشترمی شود ،جسارت اندیشیدن درمیان استادان پدید می آید وآنان را ازحالت صرف نوشتن مقالات علمی –پژوهشی وتدریس خارج می کند .درچنین فضای چالشی وبحثی است که نظریه پردازی رونق می یابد وتولید علم واندیشه شکل می گیرد.