محمد بهبودی نیا- جلسه نقد و پژوهش کتاب شعر «ریمیا» اثر یوسف بینا عصر یک شنبه با حضور استادان ادبیات ،منتقدان و تعداد زیادی ازشاعران استان خراسان رضوی در حوزه هنری این استان برگزارشد.
یوسف بینا که خود جزو تحصیلکردگان در رشته ادبیات فارسی در مقطع دکترا است، در ابتدابه بیان توضیحاتی در باره کتاب «ریمیا» پرداخت و در ادامه رضا سرسالاری به عنوان اولین منتقد به جایگاه دعوت شد.
فخامت در کلمات
رضا سر سالاری گفت : زبان شعرها در این کتاب یک زبان منحصر به فرد و زبانی مخصوص خود شاعر است و کمتر کسی را در این سن و سال می توان مشاهده کرد که به این درجه پختگی در زبان دست یافته باشد. این حاصل سالها مطالعۀ این شاعر است. او متون سنتی و متون جدید را به خوبی مطالعه کرده و حاصل این مطالعات در این کتاب به روشنی پیداست. فخامتی که در زبان دیده میشود، مطابق با سلیقۀ اوست.
از ظرفیتهای زبان استفاده شده و شعرها بسیار فرمیک است.اما اگر بخواهیم به اشکال های این کتاب هم اشارهای داشته باشیم باید به این نکته اشاره شود که مؤلفۀ «جمع» بیش از حد در اشعار این کتاب به کار رفته است و این گونه به نظر می رسد که شعر مسئولیتی را متوجه فرد خاصی نمیکندو در نتیجه شعر ظاهری فرافکن و مبهم پیدا می کند .
دوری از پیچیدگی خیال و تزاحم
ابوطالب مظفری،دومین منتقدی بود که برای سخنرانی به جایگاه دعوت شد. مظفری درباره کتاب «ریمیا» گفت:به نظر بنده شعرهای یوسف بینا از نظر زبانی چند ویژگی مهم دارد. اول این که زبان یکدست است و افت و خیز ندارد. دومین موضوعی که باید به آن اشاره شود شفافیت موجود در شعر هاست و این که ابهامهای آزاردهنده در شعر وجود ندارد. ویژگی سوم این کتاب دوری از تزاحم و پیچیدگی خیال است. در غزل «امتناع» این سه ویژگی به وضوح دیده میشود.
این منتقد افزود:گذشته ازویژگی های مثبت و نقاط قوت این کتاب در عین حال، بعضی شعرها حاوی نکاتی است که از نقاط قوت کتاب تا حدودی کاسته است، مثل غزل «سوگ»:
یلی از اسب افتاده است و جمع راهیان تنهاست
خدایا، راه بیراه است و رستاخیزِ رفتنهاست
در تعداد کمی از شعرها بین دو مصراع ارتباط معنایی ضعیف است وگاه ترکیبسازیهای ذهنی وجود دارد که شعر را دچار ایستایی میکند. اما در مجموع کتاب از نظر زبانی بسیار خوب است و غزلهای خوبی دارد، ا ازجمله غزل «رجز»:
اخم خورشید منم، ابر نمیدانم چیست
تشنۀ سوختنم، صبر نمیدانم چیست
مظفری در ادامه درباره درون مایه شعر های این کتاب خاطر نشان کرد : دربارۀ درونمایۀ کارها، کتاب خوشبختانه درون مایۀ غالبی که دارد انتقاد است. پراکندهگوییهایی که در کتابهای شعر امروز رایج است در آن وجود ندارد.
در واقع کانون توجه شاعر، انتقاد بوده است. اما در این که نوک پیکان این انتقاد به سمت چه کسانی است، مقداری ابهام وجود دارد. از نکات دیگر که به عنوان ضعف میتوان به آن اشاره کرد این است که «من شخصی» یوسف بینا در این شعرها به شدت غایب است و از طرفی ما در این کتاب بایک بیان مسطح روبه رو هستیم و وقتی کتاب را میخوانیم، حس میکنیم که از یک غزل تا یک غزل دیگر، بیانها طوری نیست که در هر شعر خاص باشد. چنین نیست که بیانها مثلاً گاهی خبری باشد، گاهی پرسشی باشد، گاهی وصفالحال یا دعایی یا خطابی باشد. در این کتاب، بیان غالباً خبری است. مثلاً هیچ گاه از روایت استفاده نشده است. یا مثلاً چیزهایی مثل «مدعا مثل» در این کتاب خیلی کم دیده میشود.
از جلد کتاب تا مضامین ماندگار
علیرضا سپاهی لایین نقد خود را از طرح جلد و نام کتاب شروع کرد و گفت : نام کتاب خوب است و طرح جلد هم با نام «ریمیا»که به معنی علم شعبده است، تناسب دارد، هرچند طرح جلد جذابیت لازم را نداشته وبه خوبی اجرا نشده است. ما در زمان خوانش این کتاب با کتابی روبه رو می شویم که از نظر نگارشی بسیار پیراسته و بدون غلط است.
سپاهی لایین افزود: شاعر این کتاب، شاعری ادیب وحسابگراست. شاعری که زیاد اهل ریسک و نوآوریهای آنچنانی نیست اما باید به این نکته اشاره کنیم که شعرهای این کتاب را نمی توان در حوزۀ مضامین ماندگار قرارداد.
یوسف بینا درکتابش دوسه سبک شعری شناختهشدۀ فارسی را به هم نزدیک کرده است، یعنی فخامت سبک خراسانی و لطافت سبک عراقی و موشکافیهای مکتب هندی را کنار هم قرارداده و با این کار لذت بیشتری را به مخاطبش هدیه داده است.
این شاعر و منتقد خاطر نشان کرد : یکی از نکات جالب در شعر یوسف بینا این است که اگر چه در مواقعی قافیه اجازه میدهد، شعر را طولانی کنیم، شاعر این کار را نمیکند وخود را به ورطۀ زیادهگویی نمیاندازد.
تعهد شاعر نسبت به انسان
محمد کاظم کاظمی، چهارمین منتقد این کتاب بود که گفت: به نظر من مهم ترین نقطۀ قوت شعر یوسف بینا، جنبۀ اجتماعی و تعهد شاعر نسبت به انسان است، به گونهای که شعرهای او را به شدت هدفمند میبینیم، چیزی که در شعر بسیاری از شاعران دیگر کم رنگ است و خیلیها شعر را فقط با هدف ایجاد یک اثر زیبا میسرایند.
اما این نکته را هم باید گفت که شاعرغالباً نمادین صحبت میکند به طوری که این نمادها مصداقهای روشنی هم در بیرون ندارد.
کاظمی افزود:زبان شاعر فخیم و استوار است و او از این نظر حد تعادل رارعایت کرده و به ورطۀ سرودن بعضی کارهای سطحی نیفتاده است. ولی باید گفت که در بسیاری از مواقع شعرها «آن» لازم را ندارد و قدری خشک از کار درآمده است، مگر در بعضی موارد از این قبیل که با دادن صفت «نجیب» به کلمۀ «قدارهبند» شاعریک شیرینکاری دوست داشتنی انجام داده است:
هنگامه را دوباره به تاراج میبرند
قدارهبندهای نجیب سیاهدست
نوآوری در وزن
عباس ساعی ضمن اشاره به این که معمولاً کسانی که شاعران خوبی هستند نمیتوانند منتقدان خوبی باشند و بالعکس یوسف بینا را در این موضوع یک استثناء دانست ودرباره این کتاب گفت : در حقیقت شاعر این مجموعه بسیار هوشمندانه توانسته است بین آن آگاهی و دنیای شاعران مرزی ترسیم کند و اجازه نداده است که آن آگاهی، بیاید و دنیای شعر او را ویران کند.ساعی افزود: نکتۀ دیگر دربارۀ شعر بینا این است که شاعر دستگاه منسجم فکری دارد. بر خلاف خیلی از شاعران که در بیتی از ری و در بیتی از روم سخن میگویند. از ابتدا تا انتهای این کتاب انسان تفاوت فاحش و آشکاری نمیبیند. اگر هم تفاوتی هست، عبور از مرحلهای به مرحلهای دیگر است. فارغ از هر گونه ارزشگذاری بسیاری از شعرهای یوسف بینا کوششی است و من در این عیبی نمیبینم. من فکر میکنم این شعرها از یک جان آگاه برخاسته است و از زبان کسی شنیده میشود که میخواهد حرفی بزند.ساعی خاطر نشان کرد : در این کتاب نوآوریهایی در وزن دیده میشود که شاید مسبوق به سابقه نباشد.
باد بلا اگر چه بسی میآید
در سینه همچنان نفسی میآید
جنون در شعر
قاسم رفیعا منتقد پایانی بودکه ضمن تأییدنظر دیگر منتقدان گفت: به رغم تمامی ویژگی های مثبت شعر که دیگر منتقدان گفتند،بنده از دیدگاهی متفاوت وارد بحث می شوم و آن چیزی نیست جز جنون در شعر، به نوعی که به نظر من یکی از لازمه های شعر است. به نظر من شاعر این کتاب زیاد درگیر جنون شاعرانه نیست. به همین دلیل او کمتر خطر می کند و به فضاهای جنون آمیز شعر سرک نمی کشد.
رفیعا ادامه داد : بنده معتقدم که به رغم این که آقای بینا تحصیلات دانشگاهی دارد در این اثر فضای شعر امروز که نیازمند یافتن زبان و تصاویر خاصی است، زیاد دیده نمیشود.
در کل این مجموعه نگاه من را به ایشان عوض نکرد. یعنی از یک شخصیت دانشگاهی این سبک شعر قابل انتظار بود.
***
در پایان چند تن از شاعران مهمان از استان مازندران و دیگر استان ها به شعر خوانی پرداختند.