مرهمی برای کمبود 300 هزار معلم
تدابیر وزیر جدید آموزش و پرورش برای رفع کمبود 200 تا 300 هزار معلم در شرایطی آغاز شده که این مشکل با کم کاری های چند سال اخیر، اینک زخم عمیقی را ایجاد کرده است. ما ضمن بررسی ساختار و راهکارهای معیوب گذشته به سراغ رئیس پیشین دانشگاه فرهنگیان هم رفتیم
صادق غفوریان - زخم کهنه کمبود معلم در مدارس، از همین حالا وزیر جدید آموزش و پرورش را به تکاپو انداخته است. صحرایی روز گذشته اعلام کرد که «دستور دادهام امسال کسی را بازنشسته نکنند، مگر اینکه خودش بخواهد، بازنشسته شود و این کار دو دلیل دارد؛ اول اینکه به وجود و ظرفیت بازنشستگان نیاز داشتیم و دوم اینکه روال برعکس شود و آنها بگویند میرویم و ما بگوییم نروید.»ضمن اینکه این وضعیت نابسامان و نبود تدبیر و آیندهنگری در سالهای گذشته در این باره، دولت را مجبور کرده مسئله کمبود معلم را در لایحه برنامه هفتم توسعه با نگهداشت بازنشستگان جبران کند. وزیر آموزش و پرورش در این باره گفته است: «بندی در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شد که اگر فردی به سن بازنشستگی رسید، دولت موظف است پاداش وی را همان لحظه پرداخت کند؛ اما میتواند پنج سال هم بماند و در آموزش و پرورش خدمت کند.» ما در این گزارش چالش کمبود معلم و کمکاریها در این زمینه را بررسی کردیم و به سراغ دکتر حسین خنیفر رئیس پیشین دانشگاه فرهنگیان هم رفتیم.
وقتی راهبرد نباشد، چاره ای جز این نیست
به طور قطع توان یک معلم جوان و باانگیزه را در مقایسه با سایر ظرفیتها نمیتوان نادیده انگاشت؛ اما وقتی نظام آموزش و پرورش و دولتها در سالهای گذشته برای آینده برنامهریزی نکرده و فاقد راهبرد بودهاند، چارهای نیست و باید به هر وسیلهای چنگ انداخت تا ابتدای مهر که میشود، درد کمبود و نداشتن معلم، مدارس و خانوادهها را کمتر آزار دهد.
کمبود 300 هزار معلم؟
امروز کمبود معلم امر پنهانی نیست. در سالهای اخیر هرچه به اوایل مهر و زمان بازگشایی مدارس نزدیک میشویم، این موضوع در کلام مسئولان و رسانهها داغتر میشود. در سالهای اخیر اینکه چندهفته ای از مهر بگذرد و بخشی از مدارس بدون معلم باشند، تقریبا موضوعی عادی تلقی میشود.
اما درباره اینکه مدارس کشور با کمبود چه تعداد معلم مواجهند، روایتهای متعدد وجود دارد. یکی از مشهورترین این اعداد و ارقام را ماههای گذشته حاجیبابایی رئیس فراکسیون فرهنگیان مجلس که خود در دورهای وزیر آموزش و پرورش هم بود، روایت کرد:« ۳۰۰ هزار کمبود معلم داریم؛ این کمبودها از معلم پرورشی بوده تا معلم ورزش و آزمایشگاه؛ اگر میخواهیم یک آموزش و پرورش بانشاط داشته باشیم، باید از طریق دانشگاه فرهنگیان ۳۰۰هزار معلم تربیت و راهی کلاسهای درس کنیم. حتما دانشجویی که در دانشگاه تربیت معلم درس خوانده، میتواند بهتر تدریس کند.»
البته این تعداد به هیچ عنوان دور از ذهن نیست، آنجا که حدود 12 روز قبل باقرزاده، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد: «بر اساس قانون احیای معاونت پرورشی و تربیت بدنی مصوب سال ۱۳۸۵ مجلس شورای اسلامی با کمبود ۶۰هزار معلم پرورشی مواجه هستیم.» با این آمار، یعنی وقتی فقط در یک حوزه با کمبود 60هزار معلم مواجهیم، این که مجموع تعداد کمبودها 300هزار نفر باشد، موضوع دور از ذهنی نیست.
40درصد حقوقبگیران ، معلم نیستند
در کنار چالش کمبود معلم، آموزش و پرورش همواره از ساختارهای معیوب هم رنج میبرد. چاقسازی ساختار اداری بهطوری که 40درصد حقوقبگیران این وزارتخانه بزرگ را نیروهای بخش اداری تشکیل میدهند، خود از مصائب بزرگ این مجموعه است. در این باره دکتر منصور کبگانیان، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی با بیان اینکه حدود ۴۰درصد حقوقبگیران آموزش و پرورش غیرمعلم و دبیر هستند، گفت: آمار سال ۱۴۰۰ میگوید، آموزش و پرورش ۵۳۴هزار و ۹۴۱ نفر معلم و ۳۱۰هزار پرسنل اداری دارد.»
این نسبت که طبق گفته مسئولان آموزش و پرورش باید ۷۵ درصد معلم و ۲۵ درصد نیروهای اداری و کیفیتبخشی باشد، نشان میدهد آموزش و پرورش که راهبردیترین نهاد آموزشی و تربیتی کشور است، در سالهای متمادی بدون برنامهریزی و راهبردهای کارآمد اداره شده و نتیجه تمامی این ترک فعلها و ناکارآمدیها، انبوه مشکلات و مصائب امروز شده است. آیا نباید، امروز مسئولان و متولیان سابق و اسبق این وزارتخانه را بابت این همه «ترک فعل» و مدیریت به بدترین نحو ممکن، مواخذه کرد؟
راهکارهای معیوب
جالب است که بدانیم، وقتی در یک ساختار معیوب غرق باشیم، گاهی برای نجات خودمان و رفع کمبود نیرو در آموزش و پرورش، دست به راهکارهای معیوب هم میزنیم. یکی از این موارد را باید، شیوه عجیب جذب نیرو در سال تحصیلی گذشته برشماریم. ایسنا 4 مهر 1401 نوشت: «در آخرین روزهای تابستان سال ۱۴۰۱ بخشنامهای از طرف معاونت برنامهریزی و توسعه منابع وزارت آموزشوپرورش به ادارات آموزشوپرورش استانها ارسال شد که طی آن ورود نیرو از سایر دستگاههای دولتی به آموزشوپرورش مجاز شمرده شده؛ بخشنامهای که انتقاد کارشناسان به جذب نیرو طی ۲۰ روز ـ از ۲۷ شهریور تا ۱۶ مهرـ را به دنبال داشت.» حالا فکر کنید، نیروهای سایر ادارات را به آموزش و پرورش بکشانیم و در بلبشوی کمبود معلم و خالی ماندن کلاسها، برخی از این نیروها را به عنوان معلم به مدارس بفرستیم! واقعا چه میشود وضعیت کیفیت آموزشی و تربیت دانش آموزان این سرزمین از سر بیکفایتیها و کم کاری برخی از مسئولان.
بحران کمبود معلم با وجود بندهای مصرح در برنامه ششم
عجیب این جاست که برنامه ششم توسعه کشور، مصوب سال 1395، در ماده 63 خود به موضوع تامین نیروی موردنیاز در آموزش و پرورش تصریح کرده است اما با گذشت حدود 7 سال، امروز از کمبود 200 تا 300 هزار معلم سخن گفته میشود.
گفت وگو
تا سال 1404 کمبود معلم برطرف می شود اگر...
برای بررسی موضوع کمبود معلم، به سراغ دکتر حسین خنیفر، رئیس پیشین دانشگاه فرهنگیان کشور و عضو هیئت علمی کنونی دانشگاه تهران رفتیم که در دوره ریاست وی، آمار جذب دانشجو معلم شرایط نسبتا خوبی را تجربه کرد. او به خراسان میگوید: مسئله کمبود معلم در کشور ما حدودا سابقهای 70 ساله دارد. در عین حال ما پس از انقلاب تا سال نود ، 400 مرکز تربیت معلم در کشور داشتیم که در سال نود، 302 مرکز تعطیل شد و 98 مرکز باقی ماند و به دنبال آن از سال 90 تا 96 به جای آن که سالانه 25 تا 50 هزار دانشجو جذب این مراکز شوند، این تعداد به 3 هزار جذب کاهش یافت. نتیجه این کاهش جذب، خودش را در سالهای 96 به بعد نشان داد. سال 97 که من رئیس دانشگاه فرهنگیان شدم تا سال 1400، تلاش کردیم 25 هزار دانشجو برای دانشگاه فرهنگیان و حدود 30 هزار نفر هم از دانشآموختگان سایر دانشگاهها (طبق ماده 28 ) جذب کنیم. من آن موقع گفتم اگر مسیر جذب با همین تعداد ادامه یابد، در سال 1404 نسبت بهکارگیری معلم و تعداد بازنشستهها سر به سر و برای اولینبار کمبود برطرف می شود. این که این مسیر در ادامه چگونه طی شد، مسئولان وقت باید پاسخگو باشند.
دکتر خنیفر ادامه میدهد: با توجه به اقدام خوبی که وزیر کنونی آموزش و پرورش و سرپرست دانشگاه فرهنگیان در انعقاد تفاهم با 14 دانشگاه انجام داد، که دانشجویان سال دوم این دانشگاهها را در مسیر دانشگاه فرهنگیان قرار دهند، میتوان به رفع کمبود معلم در سالهای آینده امیدوار بود. او تاکید میکند، اگر این دانشگاهها بتوانند سالانه 80 هزار دانشجوی سال دوم را به دانشگاه فرهنگیان گسیل دهند، تا سال 1404 قطعا 90 درصد کمبود معلم برطرف خواهد شد.