معرفی3 اثردرباره زمینه سازی های «سیا»برای کودتا در ایران
تعداد بازدید : 56
کودتای 28 مرداد درقاب کتاب
جواد نوائیان رودسری-کودتای 28 مرداد 1332، یکی از تأثیرگذارترین وقایع تاریخ معاصر ایران است. این کودتا، زمینه آغاز دوران دیکتاتوری پهلوی دوم را فراهم کرد و نفوذ آمریکا را در ایران به نحو فزایندهای، افزایش داد.
کودتای 28 مرداد، دولت قانونی دکتر مصدق را ساقط کرد و بر ماهها تلاش و مبارزه مردم ایران، برای دست یابی به استقلال و قطع دست بیگانگان از ثروتهای خدادادیشان، خط بطلان کشید. بسیاری از تحلیلگران وقایع تاریخی، بدبینی عمومی ایرانیان به آمریکا را، ناشی از نقش آشکار این کشور در کودتای 28 مرداد میدانند.
برای آشنایی با چرایی و چگونگی این واقعه تاریخی، تاکنون آثار و مقالات متعددی به رشته تحریر درآمده است. آثاری که برخی از آن ها، در میان مخاطبان شهرت فراوانی پیدا کرده و در زمره منابع درخور توجه برای محققان و پژوهشگران قرار گرفتهاست. آنچه در پی میآید، معرفی سه اثر درباره کودتای 28 مرداد 1332 است که نسبت به سایر آثاری که در این زمینه وجود دارد، شهرت بیشتری پیدا کردهاست.
«عملیات آژاکس»؛ مجموعهای مستند
به استثنای اسنادی که چند ماه قبل، از سوی وزارت خارجه آمریکا منتشر شد، دیگر اسناد انتشار یافته درباره کودتا، عموماً گزارشهای غیر رسمی هستند؛ گزارشهایی مبتنی بر خاطرات افرادی که در این جریان، حضور مؤثر داشتهاند. «دونالد نیوتن ویلبر»، یکی از افراد موثر در طراحی عملیات «آژاکس» بود. سه سال پس از مرگ او، در سال 2000 میلادی، مجموعه اسنادی که گفته میشد دست نوشتههای او درباره کودتای 28 مرداد و چگونگی طراحی آن است، توسط روزنامه «نیویورکتایمز» منتشر شد. کتاب «عملیات آژاکس؛ بررسی اسناد CIA درباره کودتای 28 مرداد»، درواقع ترجمه اسناد و نوشتههایی است که گفته میشود توسط «ویلبر» به رشته تحریر درآمده است. این کتاب که در سال 1380 (هـ.ش)، توسط ابوالقاسم راهچمنی ترجمه و از سوی موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران، منتشر و روانه بازار نشر شد، افزون بر ترجمه اسناد، مجموعهای از یافتههای پژوهشی و اسناد قدیمیتر را هم در خود جای داده که توسط سجاد راعی جمع آوری و تدوین شده است. خواننده میتواند محتوای کتاب را در دو بخش مطالعه کند، بخش نخست، در چهار فصل، به آغاز و انجام کودتا اختصاص دارد و بخش دوم، تحلیلها و نکاتی را درباره چرایی، چگونگی و عوارض ناشی از کودتا، در بر میگیرد.
«کودتا»؛ نگاهی از بیرون
برای افرادی که به مطالعه درباره تاریخ معاصر ایران علاقه دارند، «یرواند آبراهامیان»، نامی آشنا و درخور تأمل است. او با کتاب «ایران بین دو انقلاب» شهرت پیدا کرد. «آبراهامیان» که در کتاب معروفش، به نکات متعددی درباره کودتای 28 مرداد اشاره کرده است، اینبار، در کتابی جداگانه، با عنوان «کودتا» به ارزیابی چرایی و چگونگی این واقعه تاریخی میپردازد. یکی از جاذبههای کتاب «کودتا»، پرداختن به مقدماتی است که باعث اوجگیری جریان ملی شدن صنعت نفت و روی کار آمدن دکتر مصدق شد. «آبراهامیان» از معدود نویسندگان و پژوهشگرانی است که با توجه کردن به اقدامات استعمارگرانه انگلیسیها در جنوب ایران، به روایت اسناد و مکتوبات خود آن ها، ریشههای این خیزش عمومی در ایران را بررسی کردهاست. برای افرادی که در پی روایتی نسبتاً کامل از انعکاس اخبار مربوط به ملی شدن صنعت نفت ایران و سپس، فراز و فرود زندگی سیاسی دکتر مصدق و در نهایت، وقوع کودتای 28 مرداد 1332، در مطبوعات و رسانههای غربی هستند، «کودتا» یک اثر درخور توجه و مغتنم است و با وجود نقدهایی که برخی صاحبنظران به آن وارد کردهاند، میتواند رضایت خواننده را جلب کند. این کتاب، در سال 1393، با ترجمه محمدابراهیم فتاحی و از سوی نشر نی، منتشر و روانه بازار نشر شد.
«خواب آشفته نفت»؛ روایت شاهد عینی
«خواب آشفته نفت» در حوزه مطالعات و بررسی وقایع تاریخ ایران در اواخر دهه 1320 و اوایل دهه 1330، یک شاهکار به حساب میآید. «محمدعلی موحد»، پژوهشگر و نویسنده کتاب، خود از ادیبان و نویسندگان برجسته معاصر است و افزون بر این، به دلیل بر عهده داشتن سردبیری مجله شرکت نفت، در دوران ملی شدن صنعت نفت، از نزدیک شاهد بسیاری از وقایع این دوره بوده و با اشراف اطلاعاتی کامل بر این اتفاقات، کتاب خود را تدوین کرده و به رشته تحریر درآورده است. کتاب «خواب آشفته نفت» که دو جلد دارد، در برگیرنده مجموعهای از اسناد مهم نیز هست که توسط «موحد»، از مرکز اسناد و نیز، بریده مطبوعاتی که خود وی به جمعآوری آن ها همت گماشته، تهیه شده است. او با وجود جانب داری آشکار از دکتر مصدق و برنامههای وی، در اثر خود کمتر از جاده انصاف بیرون رفته و اشتباهات او را با ذکر دلیل و سند، بررسی و ارزیابی کرده است. توجه «موحد» به فعالیتهای احزاب و به ویژه حزب توده، در این دوره تاریخی، یکی دیگر از مزایای کتاب «خواب آشفته نفت» محسوب میشود که خواننده را، به شکلی کامل و دقیق، در جریان وقایع و اتفاقاتی که سرانجام به کودتای 28 مرداد منتهی شد، قرار میدهد.