تحلیل روز
تعداد بازدید : 208
کودتایی از نوع نافرجام در عصر اطلاعات
نویسنده : دکترروح ا... اسلامی
کودتا در ادبیات علوم سیاسی برای خود ابهت و سنگینی خاصی داشت اما در عصر اطلاعات همانند همه واژگانی که دارای اصالت و ذات بوده تغییر شکل عجیبی داده است. کودتا یعنی تعدادی از فرماندهان نظامی احساس میکنند منافع ملی و مصلحت عمومی کشور توسط سیاستمداران و نهادهای مجریه به خطر افتاده است. آن ها بر اساس نقشه و طرح کاملا دقیق با در اختیار داشتن قوه قهریه در اقدامی غافلگیرانه مراکز حساس حکومتی را اشغال میکنند. روزنامه نگاران و نخبگان سیاسی دستگیر، رسانه ها کنترل و مدیریت، سازمان تلویزیون و رادیو اشغال، مجلس تخریب، راه های ارتباطی بسته و سازوبرگ های نظامی در پایتخت و چند شهر بزرگ مستقر می شود، رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیران دستگیر می شوند ، سازمان قوه مجریه اشغال و حکومت نظامی برقرار میمی شود. این کار با سرعت بالا و ایجاد رعب و وحشت در شهروندان صورت میگیرد. معمولا در قرن بیستم اغلب کودتاها پیروز میشد چرا که ارتش یکی از نهادهای ملی، دارای وجاهت بین المللی و قدرت نظامی بالایی بود.اماکودتای 2016 ترکیه تصور از کودتا و به خصوص اصالت، ذات و ابهت آن را از میان برداشت. ترکیه کشوری مدرن، سکولار، ملی و دارای زیرساخت هایی است که آتاتورک ایجاد کرده است. این زیرساخت های سکولار را ارتش و قوه قضاییه به صورت ابزارهای سخت و ایدئولوژیک حفاظت میکنند و هر گاه احساس کنند، نخبگان، احزاب، تشکل ها و حتی قوه مجریه در حال گذر از میراث ترکیه نوین هستند به راحتی مخالفان را سرنگون میکنند.
بزرگ ترین منتقد و آلترناتیو سیاسی گروه های اسلام گرایی هستند که در آخرین مورد حزب عدالت و توسعه توانسته است رخنه عجیبی در ساختار قدرت ایجاد کند. اردوغان قوه مجریه ای را شکل داده است که هدف آن حاکم کردن روایت اسلام ترکی میانه رو و احیای امپراتوری عثمانی است. در این راستا با ارتش و قوه قضاییه سر ستیز دارد و قصد دارد قانون اساسی را اصلاح کند. ناکارآمدی سیاست های داخلی و خارجی اردوغان باعث شد بخشی از ارتش بار دیگر احساس خطر کند و به اسم نجات ترکیه و احیای دموکراسی و حقوق بشر همانند گذشته دست به کودتا بزند. در غیاب اردوغان همه مقدمات کودتا انجام گرفت، تلویزیون و فرودگاه اشغال شد، شبکه های اجتماعی محدود شد، دراستانبول و آنکارا حکومت نظامی برقرار شد، مجلس بمباران ، دفتر حزب عدالت و توسعه تخریب شد، بیانیه کودتا قرائت شد و همه راه های اصلی و پل ها و محورهای مواصلاتی به اشغال ارتش درآمد. کودتا تکمیل شد اما نظامیان سالخورده و سکولار یک متغیر را جدی نگرفتند و آن قدرت شبکه های اجتماعی و نقش پررنگ مردم در تحولات سیاسی عصر اطلاعات است.
اگر 10 سال پیش چنین رویدادی شکل میگرفت شهروندان به راحتی تسلیم کودتا میشدند اما کودتا نیز همچون سایر مفاهیم سیاسی انتخابات، جنگ، دولت، انقلاب و ... تغییر شکل و محتوا داده است. از جمعیت 80 میلیونی ترکیه حدود 40 میلیون کاربران سایبری فعالی هستند که 90 درصد حضور دایمی در اینترنت دارند. استفاده از شبکه های اجتماعی در صدر مراجعات مردمی است.
در چنین فضایی استفاده از قدرت نظامی و راه اندازی کودتای مدرن در عصر پسامدرن تبدیل به فیلم و نمایشی خنده دار شد. در حالی که تانک ها در خیابان بود شهروندان ملی گرای ترک خود را جلوی تانک انداختند و با عکس و فیلم ابهت ارتش را در سرکوب هم میهنان خویش به تمسخر گرفتند. در حالی که چندین بار دیوار صوتی پایتخت توسط جنگنده های پیشرفته در هم شکست و مراکز حساس حکومتی بمباران و تخریب شد اما شبکه های اجتماعی کودتا را به سخره گرفتند.
به راستی در عصر اطلاعات هر امر جدی، عبوس، زورگو و دارای اصالتی که خلاف جهت خواست شهروندان حرکت کند با چالش جدی روبه رو می شود . در عصر اطلاعات مردم قدرت گرفته اند و شبکه های اجتماعی تنها فضای مجازی تخیلی، فردگرا و بی کنشی نیستند بلکه دارای ارجاعاتی به واقعیت هستند که در مواقع بحرانی میتوانند کشور را نجات دهندو البته می توانند موجب بی ثباتی هم بشوند . اردوغان با آن که تلویزیون در اشغال ارتش بود از طریق فیس تایم با شهروندان تماس گرفت و درحالی که بیانیه کودتا قرائت شده بود توانست با قدرت شبکه های اجتماعی و ورود شهروندان به عرصه عمومی بازی باخته را تغییر دهد. به گفته سعدی «جمع شدن خلق موجب پادشاهی است و شبان ز رعیت تاج دار است» که این گفته جاودانه در عصر اطلاعات صورت عملیاتی تری پیدا کرده است.